Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Harcının Hak Arama Hürriyeti Bağlamında Değerlendirilmesi

Year 2025, Volume: 11 Issue: 1, 267 - 288, 18.02.2025

İsmail Yazıcıoğlu , Gamze Nur Uçar

https://doi.org/10.54699/andhd.1554168

Abstract

Bu çalışmada, bireysel başvuru yolunun şekli şartlarından biri olan bireysel başvuru harcı, hak arama hürriyeti bağlamında incelenmiş ve bireysel başvuru yolunun harca tabi kılınmasının hak arama hürriyetine ihlal teşkil edip etmeyeceği hususu aydınlatılmaya çalışılmıştır. Bireysel başvuru yolunun 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 47. maddesinin 2. fıkrası ile başvuru harcına tabi kılınması, Anayasa Mahkemesinin dayanaksız veya kötü niyetli başvurular ile meşgul edilmemesi, yoğun iş yükünün Anayasa Mahkemesinin etkinliğini zedelememesi ve gerçekten hakkı ihlal edilen bireylerin hukuki süreçlerinin zamanında ve nitelikli kararlarla sonuçlanmasına araç olacağından bahisle gerekli görülmektedir. Diğer yandan ise bireysel başvuru harcı, bireysel başvuru yolunun temel hak ve özgürlükleri koruma amacıyla çelişme ve hak arama hürriyetini sınırlama yönleriyle eleştirilmektedir.
Bireysel başvuru yolunun ve Türk hukukunda düzenlenen yargı harçlarının anlam ve kapsamına yönelik kısa bir inceleme sonrasında ele alınan hak arama hürriyeti ve bireysel başvuru harcı ilişkisi değerlendirmesi; bu ilişkinin hassas bir dengeye muhtaç olması tespitini beraberinde getirmektedir. Bu dengenin tesisinde devletin bir kamu geliri olarak bireysel başvuru harcını elde etmedeki menfaatine karşılık, bireyin temel hak ve özgürlüğüne ulaşmadaki menfaati dikkate alınmalıdır. Çalışmada, Anayasa’nın benimsediği sosyal hukuk devleti ve eşitlik ilkeleri gereği bireyin temel hak ve özgürlüğüne ulaşmadaki menfaatinin öncelenmesi ya da temel hak ve özgürlüğüne ulaşmadaki menfaat için kamu geliri alınmasının geciktirilmesi önerilmektedir. Bu çözümün mümkün olmaması halinde ise etkisi kuvvetlendirilmiş adli yardım kurumu ile her iki tarafın menfaatleri arasında denge kurulmalıdır.

Keywords

Bireysel Başvuru, Harçlar, Bireysel Başvuru Harcı, Hak Arama Hürriyeti, Sosyal Devlet

Evaluation of the Individual Application Fee to the Constitutional Court in the Context of the Freedom to Claim Rights

Abstract

In this study, the individual application fee, which is one of the formal requirements of the individual application procedure, has been analyzed in the context of the freedom to claim rights with an attempt to clarify whether subjecting the individual application procedure to a fee would constitute a violation of the freedom to claim rights. Subjecting the individual application procedure to an application fee under paragraph 2 of Article 47 of the Law No. 6216 on the Establishment and Trial Procedures of the Constitutional Court is deemed necessary in order to prevent the Constitutional Court from being occupied with baseless or malicious applications, to prevent the heavy workload from harming the effectiveness of the Constitutional Court and to ensure that the legal processes of individuals whose rights have been violated are concluded with timely and qualified decisions. On the other hand, the individual application fee is criticized for contradicting the purpose of the individual application procedure to protect fundamental rights and freedoms and restricting the freedom to claim rights.
After a brief examination of the meaning and scope of the individual application procedure and the judicial fees regulated under Turkish law, the evaluation of the relationship between the freedom to claim rights and the individual application fee leads to the conclusion that this relationship needs a delicate balance. In establishing this balance, the state’s interest in obtaining the individual application fee as a public revenue as well as the individual’s interest in achieving his or her fundamental rights and freedoms must be taken into account. In accordance with the principles of social rule of law and equality adopted by the Constitution, it is suggested in the study that the interest of the individual in achieving fundamental rights and freedoms should be prioritised or the collection of public revenue should be delayed for the benefit of the individual in achieving fundamental rights and freedoms. If this suggestion is not possible, it is suggested that a balance should be struck between the interests of both parties through a strengthened legal aid institution.

Keywords

Individual Application, Fees, Individual Application Fee, Freedom to Claim Rights, Social State

References

• AÇIKGÜL, Hacı Ali: “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek Protokoller ile Getirilen Yenilikler”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 2021, Sayı 48, s. 109-150.
• AKBAL, Mehmet: “Medeni Yargılama Hukukunda Adli Yardım”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2011, Sayı 93, s. 147-173.
• AKTEPE ARTIK, Sezin: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Medeni Usul Hukukunda Adil Yargılanma Hakkı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2014.
• AKYEL, Recai: “Bireysel Başvuru Yolu: Misyonu, Vizyonu ve Uygulanması”, Adalet Dergisi, 2022, Sayı 68, s. 53-92.
• AKYOL ASLAN, Leyla: “Anayasa Mahkemesinin 14.01.2010 Tarihli Kararı Çerçevesinde Yargı Harçlarına İlişkin Bazı Sorunlar ve Güncel Gelişmeler”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 2011, Cilt 1, Sayı 1, s. 32-52.
• ALANGOYA, Yavuz: “Anayasanın Medenî Usul Hukukuna Etkisi”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 1981, Cilt 1, Sayı 2, s. 1-4.
• ALİEFENDİOĞLU, Yılmaz: Anayasa Yargısı, Yetkin Yayınları, Ankara, 1997.
• ARMAĞAN, Servet: “Federal Almanya’da Anayasa Şikayeti”, Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, 1971, Cilt 5, Sayı 7, s. 53-75.
• ARNWINE, Selin Esen: “İspanya’da Bireysel Başvuru Yolu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2003, Cilt 52, Sayı 4, s. 249-271.
• AYDIN, Mesut: “Anayasa Mahkemesi Kararlarında Hak Arama Özgürlüğü”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 2006, Cilt 61, Sayı 3, s. 1-37.
• AYDIN, Öykü Didem: “Türk Anayasa Yargısında Yeni Bir Mekanizma: Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2011, Cilt 15, Sayı 4, s. 121-170 (Bireysel Başvuru).
• BAHADIR, Tuğçe: Hak Arama Hürriyeti Perspektifinden Arabuluculuk, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• ÇINAR, İbrahim / ÇINAR, Sinan: “Bireysel Başvurunun Ön İnceleme Usulü, Bireysel Başvuru Bürosunun Çalışma Sistemi ile Bu Aşamada Verilen İdari Ret Kararlarının Nitelikleri ve İtiraz Aşamaları”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 2014, Sayı 4, s. 263-310.
• ÇİFCİ, Hasan Basri: “Bireysel Başvuru Harcının Artırılması Tartışması: Bireysel Başvuru Ne Kadar Bireysel?”, İstanbul Barosu Dergisi, 2023, Cilt 97, Sayı 4, s. 143-154.
• DOĞAN, İlyas: İnsan Hakları Hukuku, 5. Baskı, Astana Yayınları, Ankara, 2022.
• DOĞANOĞLU, Ali Erdem: “Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Bireysel Başvuru Hakkının Kötüye Kullanılması Yasağı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2018, Cilt 67, Sayı 3, s. 535-575.
• EFE, Metin: Anayasa Mahkemesi Uygulamaları Kapsamında Bireysel Başvuruda Kabul Edilebilirlik Şartları, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2016.
• EKİNCİ, Ahmet: “Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru Kararlarında Mahkemeye Erişim Hakkı”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2014, Cilt 18, Sayı 3, s. 821-848.
• EKİNCİ, Hüseyin: “Mahkemeye Erişim Hakkı Bağlamında Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Harcı ve Adli Yardım”, (Ed.) ÇOBAN, Ali Rıza / GÜLENER, Serdar / SAĞLAM, Musa / EKİNCİ, Hüseyin: Haşim Kılıç’a Armağan Cilt I, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara, 2015, s. 1375-1423 (Bireysel Başvuru Harcı).
• ERCAN, İbrahim / ARSLAN, Aziz Serkan: “Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda Öngörülen Gider Avansının Uygulanması ile İlgili Ortaya Çıkan Bazı Meseleler ve Bunların Değerlendirilmesi”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt 20, Sayı 2, s. 165-180.
• EUROPEAN COMMISSION FOR THE EFFICIENCY OF JUSTICE: European Judicial Systems CEPEJ Evaluation Report, 2022 (https://rm.coe.int/cepej-report-2020-22-e-web/1680a86279, ET: 29.04.2024).
• FRANCIONI, Francesco: Access to Justice As A Human Rights, Oxford University Press, New York, 2007.
• GOTTWALD, Peter: “Medenî Yargılama Hukuku Reformu ve Eleştirisi Bakımından Ekonomik Analiz”, (Çev.) TAŞPINAR Sema, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2002, Cilt 51, Sayı 1, s. 1-17.
• GÖRGÜLÜ ERGENÇ, Funda: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Mahkemeye Erişim Hakkı, Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, 2021.
• GÖRGÜN, L. Şanal / BÖRÜ, Levent / TORAMAN, Barış / KODAKOĞLU, Mehmet: Medenî Usul Hukuku, 6. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017.
• GÖZTEPE, Ece: “Türkiye’de Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Hakkının (Anayasa Şikâyeti) 6216 Sayılı Kanun Kapsamında Değerlendirilmesi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2011, Sayı 95, s. 13-40 (6216 Sayılı Kanun Kapsamında).
• GÖZTEPE, Ece: Anayasa Şikayeti, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1998 (Anayasa Şikayeti).
• GÜNEŞ, Ahmet M.: İnsan Hakları Hukukuna Giriş, 3. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2021.
• HARUTYUNYAN, Gagik / NUSSBERGER, Angelika / PACZOLAY, Peter: Study on Individual Access to Constitutional Justice Adopted by the Venice Commission at its 85th Plenary Session, Venedik, 2010.
• İBA, Şeref / KILIÇ, Abbas: Anayasa Yargısı Dersleri, 4. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2021.
• İNCEOĞLU, Sibel: Adil Yargılanma Hakkı; Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi - 4, Avrupa Konseyi Yayını, Ankara, 2018.
• KABOĞLU, İbrahim Ö.: Anayasa Yargısı, 3. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara, 2000.
• KARAARSLAN, Abdulkadir: Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Usulü ve Uygulama Sorunları (İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne Başvuru Usulü ile Karşılaştırmalı Olarak), On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• KARAMAN, Ebru: Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Bireysel Başvuru Yolu, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• KILINÇ, Bahadır: “Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Bireysel Başvuru (Anayasa Şikâyeti) Kurumu ve Türkiye Açısından Uygulanabilirliği”, Anayasa Yargısı, 2008, Cilt 25, s. 19-59.
• KÖKSAL, Tuğçe Duygu: “Bireysel Başvuruda Avukatla Temsil: Sorunlar ve Öneriler”, Bireysel Başvuruda İş Yükü ve Çözüm Önerileri Sempozyumu, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara, 2022, s. 45-55.
• KÖKÜSARI, İsmail / GEDİK, Ömer: Türk Anayasa Yargısı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2024.
• KÖKÜSARI, İsmail: “Hak Arama Özgürlüğü ve 2010 Anayasa Değişiklikleri”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2011, Cilt 15, Sayı 1, s. 163-208.
• MICHELMAN, Frank I.: “The Supreme Court And Litigatıon Access Fees: The, Right To Protect One's Rights-Part I”, Duke Law Journal, 1973, Sayı 6, s. 1153-1215.
• MICHELMAN, Frank I.: “The Supreme Court And Litigatıon Access Fees: The, Right To Protect One's Rights-Part II”, Duke Law Journal, 1974, Sayı 3, s. 527-570.
• ÖZBEK, Mustafa Serdar: “Hukuk Yargılama Usûlünde Gider Avansının Anayasaya Aykırılığı Sorunu”, (Ed.) ALTAN, Alparslan / YILDIRIM, Engin / TERCAN, Erdal / TÜLEN, Hikmet / ÇOBAN, Ali Rıza: Anayasa Mahkemesinin Kuruluşunun 50. Yılına Armağan, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara, 2012, s. 443-505.
• PEKCANITEZ, Hakan / ÖZEKES, Muhammet / AKKAN, Mine / TAŞ KORKMAZ, Hülya (Ed.): Pekcanıtez Usul; Medeni Usul Hukuku Cilt III, 15. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017, s. 2383-2434.
• PINAR, Burak / MERİÇ, Nedim: “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Yargı Harçlarına Bakışı: Yiğit ve Ülger Davaları Işığında Hak Arama Özgürlüğü ve Yargı Harçları İlişkisi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2009, Sayı 84, s. 188-211.
• PINAR, Burak: Yargı ve İcra Harçları, 2. Baskı, Adalet Yayınları, Ankara, 2009.
• POLAT GORAL, Betül: “Bireysel Başvuru Hakkının Kötüye Kullanılması Yasağı”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 2022, Cilt 28, Sayı 1, s. 256-302.
• POROY, Mehmet Akif: “Harçlar Kanunu’nun 28/A Maddesinin AİHM’nin Ülger / Türkiye Kararı ve Türk Yargısının Uygulaması Işığında Değerlendirilmesi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2009, Sayı 86, s. 425-436.
• RÜZGARESEN, Cumhur: “Medenî Yargılama Hizmetlerinin Bedelsiz Olmaması ve Nedenleri”, E-Akademi Hukuk, Ekonomi ve Siyasal Bilimler Aylık İnternet Dergisi, 2010, Sayı 100 (http://www.e-akademi.org/incele.asp?konu=MEDEN%DD%20YARGILAMA%20H%DDZMETLER%DDN%DDN%20BEDELS%DDZ%20OLMAMASI%20ve%20NEDENLER%DD&kimlik=1276074491&url=makaleler/cruzgaresen-1.htm, ET: 10.05.2024)
• SABUNCU, Yavuz: “Federal Almanya’da Anayasa Şikayeti”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 1982, Cilt 37, Sayı 3, s. 139-152.
• SALİHPAŞAOĞLU, Yaşar: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Yargılamada Kullandığı Yöntem, İlke ve Usuller, 2. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2021.
• SAYAR, İbrahim Barış: Adalete Erişim Hakkı Bağlamında Yargı Harçları, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2018.
• SCHUMAN, David: “The Right to A Remedy”, Temple Law Review, 1992, Cilt 65, s. 1197-1227.
• ŞİMŞEK, Aydın: “Adli Yargı ve İnsan Hakları Denetimi”, Bireysel Başvuruda İş Yükü ve Çözüm Önerileri Sempozyumu, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara, 2022, s. 179-188.
• ŞİRİN, Tolga: Türkiye’de Anayasa Şikayeti (Bireysel Başvuru); İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi ve Almanya Uygulaması ile Mukayeseli Bir İnceleme, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• TANÖR, Bülent / YÜZBAŞIOĞLU, Necmi: 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 5. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2004.
• TAŞKIN, Alim: “Adli Yardımın İşlevi ve Yardım Giderlerinin Geri Alınma Zamanı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 1999, Sayı 3, s. 831-854.
• TERCAN, Erdal / RÜZGARESEN, Cumhur: “Harçlar Kanunu m. 28/a ve m. 32’nin Mahkeme Kararları ve Yeni Kanuni Düzenlemeler Işığında Değerlendirilmesi”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2010, Cilt 14, Sayı 1-2, s. 137-169.
• TUNC, Andre: “The Quest For Justice”, (Ed.) CAPPELLETTI, Mauro: Access to Justice and the Welfare State, Avrupa Üniversite Enstitüsü, Floransa, 1981, s. 315-359.