Hicrî-Milâdî Yüzyılların Karşılaştırmalı Dairevi Cetvelleri ve Türk İslam Edebiyatı Eğitiminde Kullanımı

Year 2023, , 129 - 165, 30.04.2023

Recep Yılmaz

https://doi.org/10.18506/anemon.1124343

Abstract

Temel amacı tarihsel zaman kavramının anlaşılmasına katkı sunmak olan bu makale genelde İslam tarihi özelde Türk İslam edebiyatının tarihsel boyutuna kronolojik zemin kazandırmak için tarafımızca dairevi formda tasarlanan Hicrî-Milâdî Yüzyılların Karşılaştırmalı Dairevi Cetvelleri’ni tanıtmaktadır. Zamanın dünya çapında yaygınlık bulmuş saat ve takvimlerle ölçülen standard yönüne karşın farklı kültür ve medeniyetlerin zaman anlayışlarını yansıtan izafi yönü de vardır. Sistematik olarak ölçülen zamana kronolojik zaman, olayların önemine göre değer alan zamana ise tarihsel zaman denilmektedir. Tarihsel zaman, kronolojiye dayanan yönüyle nesnel, değer ve kimlik yansıtan yönüyle öznel bir zaman anlayışı olarak görünür. Tarihsel zamanın kronolojik yönü pratik hayata bakarken kronolojik zamandan ayrı olarak yansıttığı öznellik ise kimlikle ilişkili olup teoriktir. Öte yandan soyutluğu nedeniyle zaman metaforsuz anlatılamayan bir kavramdır. Bu yüzden tarihsel zamanın dayandığı kronolojik zamanın temsilinde öteden beri çizgi metaforundan yararlanılmıştır. Zamanın temsilinde kullanılması adeta kaçınılmaz olan bu metafor kronolojik zamanın dilimlere ayrılmasında işe yaradığı gibi tarihsel zamanın dönemlere ayrılmasında da kullanılmaktadır. Batı medeniyetinde ortaya çıkmış ve tüm dünyaya yayılmış düz çizgi halindeki zaman algısı kendini zamanın temsillerinde de göstermiştir. Bu bağlamda İslam medeniyetine mensup kültürler için kronolojiyi gözeterek kendi tarihsel zaman anlayışlarını yansıtan dönemlendirme denemelerine ihtiyaç vardır. Bu çalışma söz konusu denemelere altyapı sunacak özgün zaman temsillerine ihtiyaç olduğu düşüncesiyle yapılmıştır.

Keywords

Türk İslam Edebiyatı, İslam Kültürü, Tarihsel Zaman, Kronoloji, Cetvel, Dairevi Takvim

Comparative Circular Tables of the Hijri & Gregorian Centuries and Its Usage in Turkish-Islamic Literature Education

Abstract

The aim of our study is to contribute to the understanding of the concept of historical time at the theoretical level, and to introduce the Comparative Circular Tables of the Hijri Gregorian Centuries, which we think will provide a linear basis to the chronological dimension of Islamic history in general and Turkish-Islamic literature in particular. As opposed to the measured aspect of time based on clocks and calendars that have become widespread around the world, there is also the relative aspect that reflects the different time understandings of cultures and civilizations. We call the systematically measured time chronological time, and the time that is valued according to the importance of events is called historical time. Historical time emerges as an objective understanding of time with its chronological aspect, and as a subjective understanding of time with its value and identity reflecting aspect. While the chronological aspect of historical time looks at practical life, the subjectivity it contains which is apart from chronological time is related to identity. Time is a concept that cannot be explained without a metaphor due to its abstractness. Therefore, both the historical time and the chronological time on which it is based are expressed with the metaphor of line, either explicitly or implicitly. This metaphor, which is almost inevitable to be used in the representation of time, is an important tool that is used in dividing chronological time into intervals, as well as in dividing historical time. With the hegemony of Western civilization, the understanding of time, which was expressed as a straight line, dominated almost the whole world, and this understanding also showed itself in time representations. In this context, there is a need for time representations for cultures belonging to the Islamic civilization, which will reflect their historical understanding of time without breaking with chronology, and provide an infrastructure for possible periodizations.

Keywords

Turkish Islamic Literature, Islamic Culture, Calender, Time Perception

References

• Açıklamalı Kuran-ı Kerim Meali. (2004). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Akgür N. A. (2010). Takvim. Diyanet Ansiklopedisi içinde (Cilt. 39, s. 487-490). İstanbul: Diyanet Yayınları
• Akgür, A. N. (2004). Ay takvimi. Türk Dünyası Araştırmaları, (151), 161-207.
• Akgür, A. N. (2006).Güneş takvimleri. Türk Dünyası Araştırmaları, (262), 179-230.
• Ayverdi, İ. (2016). Kubbealtı lugatı - misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Benveniste, E. (1996). Le langage et l’experience humaine. Paris: Gallimard.
• Bıçak, A. (2019) Tarih felsefesi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Bourgoing, J. D. (2015). Takvim zamanın efendisi midir?. (Orçun Türkay, Çev.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Cevdet, A. (1300). Takvîmü’l-edvâr. Kostantiniyye:Matbaa-i Ebu’z-ziya.
• Cevdet, A. (1991). Tezâkir (Tetimme), haz. Cavid Baysun, TTK. Yayınları, Ankara.
• Çağatay, N. (1978).”Eski çağlardan bu yana zaman ölçümü ve takvim”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (22), 105-138.
• Dilgan, H. (1957). Takvimler ve târih tekabülleri. Berksoy Matbaası.
• Duralı, T. (2000). Çağdaş küresel medeniyet. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• El-Birûnî, E. R., (2011). Maziden kalanlar. (D. Ahsen Batur, çev.), İstanbul: Selenge Yayınları.
• Elias, N. (2000). Zaman üzerine, (Veysel Atayman çev.), Ayrıntı Yayınları.
• Görgün, Tahsin. (2020) Türkiye’de İslami Düşünce Geleneği. İstanbul: Tire Basın Yayın.
• Günay, Ü. (2006). Türk dünyasında kronolojik sistemler. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, I (20), 239-272.