Beyt ve Oda: Gaziantep Konutunda Bir Araştırma

Year 2025, Volume: 13 Issue: 2, 490 - 512, 30.08.2025

Büşra Sağlam , Hicran Hanım Halaç

https://doi.org/10.18506/anemon.1480196

Abstract

Şeriye sicilleri, Osmanlı konut araştırmalarında değerli bir veri grubunu oluşturmaktadır. Bu arşiv belgeleri aracılığıyla Gaziantep konutu mekan bileşenleri araştırıldığında, konutun mekanlarının hem beyt hem de oda olarak adlandırıldığı bir dönem olduğu tespit edilmiştir. Beytin oda anlamına geliyor oluşu, bu durumu araştırmaya değer kılmıştır. Bu çalışmada, Gaziantep konutunda bulunan beyt ve oda mekanlarının ayrımı konusunda bir araştırma yapmak amaçlanmaktadır. Çalışmada, 1696-1831 yılları arasına ait transkripsiyonu yapılan sicil kayıtları içerisindeki satış belgeleri tespit edilmiş, belirlenen 335 konut bu kapsamda irdelenmiştir. Konutlarda beyt ve oda mekanları, sayıları, nitelikleri, konuttaki konumlanışları ve bu mekanların yıllara göre görülme durumları gibi pek çok açıdan irdelenmiştir. Yapılan araştırmanın sonucunda beyt mekanının odaya karşılık gelen mekanı tanımlamada kentte yaygın olduğu, oda mekanının ise daha özellikli bir mekanı tanımlamada kullanıldığı tespit edilmiştir. Beyt ve oda kavramlarının aynı dönem içerisindeki kullanımı hususunun daha önce araştırılmamış olması bu çalışmayı değerli kılmaktadır. Bununla birlikte Gaziantep’in farklı dönem ve belgelerinin araştırılması ve diğer kentlerle karşılaştırılması, bu çalışmanın geliştirilmesi açısından önemlidir.

Keywords

Beyt , Oda , Gaziantep , Şeriye sicili , Satış belgesi

“Beyt” and “Oda”: A Research in Gaziantep House

Abstract

Kadi records constitute a valuable data group in Ottoman housing research. When the spatial components of the Gaziantep house were investigated through these archive documents, it was determined that there was a period when the spaces of the house were called both “beyt” and “oda”. The fact that beyt means room makes this situation worth investigating. In this study, it is aimed to conduct a research on the separation of “beyt and “oda” spaces in Gaziantep residence. In the study, sales documents in the transcribed registry records between the years 1696-1831 were identified, and 335 houses were examined within this scope. The “beyt and “oda” spaces in the houses were examined in many aspects such as their numbers, qualities, positioning in the house and the occurrence of these places according to years. As a result of the research, it was determined that the beyt space is common in the city to describe the space corresponding to the room, while the “oda” space is used to describe a more specific space. The fact that the use of the concepts of “beyt and “oda” in the same period has not been researched before makes this study valuable. However, researching different periods and documents of Gaziantep and comparing them with other cities is important for the development of this study.

Keywords

Beyt , Oda , Gaziantep , Kadi record , Sales documents

References

• Akar, T. (2016, Mayıs). Fatih’in İstanbul’unda konut mimarisi. IV. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyum Bildirileri, İstanbul.
• Atalar, A. (2004). Osmanlı dönemi antep evleri. Merinos Yayınları.
• Atayoğlu, Ş. (2018). 249 numaralı Mardin Şer’iye Sicil Defteri’nin transkripsiyon ve değerlendirmesi. [Yüksek lisans tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Bathish, M. (2019). 6 numaralı (H. 996-999) Halep Şeriye Sicili’nin (sayfa 281-362) tercüme ve değerlendirilmesi. [Yüksek lisans tezi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Bozkurt, G S., & Altınçekiç, H. (2013). Anadolu’da geleneksel konut ve avluların özellikleri ile tarihsel gelişiminin Safranbolu evleri örneğinde irdelenmesi. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 63(1), 69-91.
• Can, M. (2014). 61 numaralı Gaziantep Şer'iyye Sicili'nin transkripsiyonu ve değerlendirmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Çavdaroğlu, M. (2013). 61 numaralı Ayntab Şeriyye Sicilinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi (s. 1-100) H. 1124-1125/M. 1712-1713. [Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Çevrimli, N. (2014). Vakfiyelere göre 15.-19. yüzyıllarda İstanbul’da ev tanımlarına ilişkin bir değerlendirme. Electronic Turkish Studies, 9(10), 315-333.
• Demirarslan, D. (2011). Eski bir Bektaşi yerleşimi: Yörük Köyü’nde evler ve odanın oluşumu. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (58), 68-88.
• Deringöl, T. (2015). Sürdürülebilir çağdaş konut tasarımında Gaziantep’in yerel mimarisinden öğrenilenler. [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Dik, G. (2006). Kültür varlığı sivil mimarlık ürünlerinde işlev değişikliklerı̇ sonucu ortaya çıkan sorunlar “Gaziantep merkezı̇ örneği”. [Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Düzbakar, Ö. (2008). 17. Yüzyıl Bursa Şer'iyye Sicilleri’ne göre konut ve konut terminolojisi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(14), 87-96.
• Ecesoy, Y. (2014). Gaziantep duvar resimlerinde iki halk sanatçısı: Bekir ve Şemsi. Mediterranean Journal Of Humanities, 4(1), 159-169.
• Eldem, S. H. (1984). Türk evi plan tipleri. Pulhan Matbaası.
• Eldem, S. H. (1984). Türk Evi Osmanlı Dönemi V.1. Türkiye Anıt, Çevre, Turizm Değerlerini Koruma Vakfı.
• Erbilici, E. (2014). 1715 tarihinde Gaziantep’te sosyal, siyasî ve iktisadî yapı: 66 numaralı Gaziantep Şeriyye Sicilleri metin transkripsiyonu ve değerlendirmesi. [Yüksek lisans tezi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Erman, O., & Geyyas-Gören, L. F. (2022). Konut ve kültür ilişkisi bağlamında Gaziantep geleneksel konutunda üretimin mekâna yansıması. Milli Folklor, 17(135), 173-189.
• Erol, İ. L. (1993). Kahramanmaraş ve Gaziantep’teki Geleneksel Evler. Anadolu Sanat, 1(1), 113-120.
• Güdeloğlu, A. (2013). 131 nolu Şer’iye Sicil Defteri’ne göre Gaziantep'in kültürel, sosyal ve ekonomik durumu. [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Hamîdullah, M. (1992). İslâm müesseselerine giriş. Beyan Yayınları.
• Hidayetoğlu, M. L. (2012). Geleneksel türk evi donatı elemanlarının restorasyonu ve çağdaş yapılarda yeniden kullanımı: bir şerbetlik örneği. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (28), 291-301.
• Karasakal, M. (2010). 109 numaralı Ayıntab Şeriyye Sicili’nin transkripsiyonu ve değerlendirmesi (H. 1165/M. 1752). [Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Karslıgil Ünal, Gül. (2007). Antep evi: Günlük yaşamın özel alanı. S. Özpalabıyıklar (Ed.), Gaziantep: dörtyanı dağlar bağlar içinde (s.177-199). Yapı Kredi Yayınları.
• Köylüoğlu, A. (2009). Kadim şehir Gaziantep. Neşa Ofset Yayınları.
• Kuban, D. (1995). Türk hayatlı evi (1. Baskı). Ziraat Bankası Yayınları.
• Kuban, D. (2010). Türkiye'de kentsel koruma: Kent tarihleri ve koruma yöntemleri. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kuzucu, S. (2006). 123 numaralı Gaziantep Şeriyye Sicili’nin transkripsiyonu ve değerlendirmesi. [Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Lûgat, (1981). O. T. A. B. Türdav Yayınları.
• Metin, R. (2014). Şeriyye Sicilleri’ne göre XVIII. yüzyılda Bursa evleri ve kullanılan eşyalar. Electronic Turkish Studies, 9(1), 357-366.
• Özkaya, H. G. (2019). İstanbul’da on yedinci yüzyıl evlerinde yaşama mekânları. Yıllık: Annual of Istanbul Studies, 1(1), 45-59.
• Sağlam Doruk, B., & Halaç, H. H. (2024). Gaziantep Şeriye Sicilleri üzerinden bir tipoloji denemesi (1696-1831). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (54), 413-425.
• Şimşek, M. B. (2023). Bir Osmanlı kentinde mahremiyetin sınırlarını aramak: Ankara’da mahalle, sokak ve evler üzerinden bir mahremiyet okuması. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), (39), 199-225.
• Tatlıgil, F. (2005). Gaziantep Kentinin Geleneksel Konut Dokusunun Ve Sosyo-Kültürel Yapısındaki Değişimin İncelenmesi. [Yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Ünal, G. (1998). Tarihi çevre korumanın bilgisayar destekli bilgi sistemleriyle hazırlanması ve bunun Gaziantep kentsel sit alanında örneklenmesi. [Yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Yedıyıldız, M. A. (2003). XVII. asır Bursa evleri (Bursa Şer’iye Sicilleri’ne göre). Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(1), 185-192.
• Yıldırım, F. (1995). 108 numaralı Gaziantep Şer’iyye Sicili H. 1164-1165(M. 1750-1752). [Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Yıldırım, E. G., & Çağdaş, G. (2018). Gaziantep geleneksel mimari dokusunun sosyo-kültürel bağlamda mekân dizimsel analizi. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 17(2), 508-532.
• Yılmaz, Ç. (2016). 122 numaralı Gaziantep Şeriyye Sicili’nin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi (H. 1177-1178/M. 1763-1764). [Yüksek lisans tezi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.