Muş Yemeklerinin Beslenme Antropolojisi Bağlamında Değerlendirilmesi

Year 2020, Volume: 8 Issue: UMS'20, 21 - 27, 30.12.2020

Mücahit Muslu , Funda Şensoy

https://doi.org/10.18506/anemon.832136

Abstract

Bu çalışmanın amacı Muş ilinin coğrafi işaretli ve önemli geleneksel yemeklerinin beslenme antropolojisi açısından değerlendirilmesidir. Muş Çorti Turşusu, Muş Çorti Aşı, Muş Köftesi, Kaburga Dolması, Yumurtalı Kenger, Hazüt Dolması, Kırçikli Kelem Dolma, Cavbelek, Herse ve Kırçik yemekleri besin gruplarına ayrılarak incelenmiştir. Bölge mutfağı hayvancılık nedeniyle et ve süt ürünlerine dayanmaktadır. Tarımsal olarak en fazla üretilen buğday yemeklerin büyük çoğunluğunda kullanılmaktadır. Bölgede yetişen lahana sebze yemeklerinin başında gelmektedir. Özellikle kurutma ve salamura işlemleri sebzelerin kışa hazırlanması için kullanılmaktadır. Yemeklerin yapılışı ve isimleri bölgedeki eski medeniyetlerden izler taşımaktadır.

Keywords

Beslenme Antropolojisi, Muş Yemekleri, Beslenme Kültürü

Evaluation of Muş Meals in the context of Nutritional Anthropology

Abstract

The aim of this study is to evaluate the geographically marked and important traditional dishes of Muş province in terms of nutritional anthropology. Muş Çorti Turşusu, Muş Çorti Aşı, Muş Köftesi, Kaburga Dolması, Yumurtalı Kenger, Hazüt Dolması, Kırçikli Kelem Dolma, Cavbelek, Herse and Kırçik dishes were examined by dividing into food groups. Due to animal husbandry, the regional cuisine is based on meat and dairy products. The most agriculturally produced wheat is used in the majority of meals. Cabbage grown in the region is one of the main vegetable dishes. Especially drying and pickling processes are used for the winter preparation of vegetables. The cooking and names of the dishes bear traces of the ancient civilizations in the region.

Keywords

Nutrition Anthropology, Muş Dishes, Nutrition Culture

References

• Arslan, Ö. (2018). Muş ili özelinde doğal tarım ve hayvancılığa dayalı sürdürülebilir bir ekonomik gelişim. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 75–90.
• Bakır, G., & Kibar, M. (2019a). Muş ilinde özel süt sığırcılığı işletmelerinde süt verim özelliklerinin belirlenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 22(4), 620-630.
• Bakır, G., & Kibar, M. (2019b). Muş ilinde bulunan süt sığırcılığı işletmelerinin bazı yapısal özelliklerinin Crostabb analiziyle belirlenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 22(4), 609-619.
• Baydur, S. Y. (1999). Dil ve kültür. İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi Yayınları.
• Baysal, A. (2017). Beslenme. Ankara: Hatipoğlu Yayınevi.
• Beşirli, H. (2012). Yemek sosyolojisi: yiyeceklere ve mutfağa sosyolojik bakış. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Çiftçi, K., Şahin, A., Deniz, A., & Yıldırım, İ. (2010, Eylül). Hakkâri ili merkez ilçe kentsel ve kırsal alanda süt ve ürünleri tüketim yapısı. Türkiye IX. Tarım Ekonomisi Kongresi, Şanlıurfa.
• Dölek, İ., Avcı, V., & Harunoğulları, M. (2018). Nüfusun ve yerleşmelerin yükseltiye göre değişimi: Muş ili örneği. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(6), 1011-1022.
• Döner, B. (2019). Azınlıkların gündelik yaşamında kültürel süreçler: İstanbul örneği (Moda, Tatavla, Samatya, Burgazada) (Yayımlanmamış doktora tezi). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İletişim Anabilim Dalı, Kocaeli.
• Düzgün, E., & Özkaya, F. D. (2015). Mezopotamya’dan günümüze mutfak kültürü. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3(1), 41-47.
• Eren, E., & Özer, İ. (2018). Eski Anadolu toplumlarında beslenme alışkanlıkları. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(Ek1), 308-323.
• Ersungur, Ş., & Aslan, M. (2014). Muş ilinin gelişme potansiyelinin SWOT analizi ile incelenmesi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 28(4), 213-235.
• Fırat, M. (2014). Yemeğin ideolojisi ya da ideolojinin yemeği: Kimlik bağlamında yemek kültürü. Folklor/Edebiyat, 20(80), 129-140.
• Gökmen, S., Çağlar, A., & Yetim, H. (2013). Muş ilinde tüketime sunulan bazı süt ürünlerinin güvenilirliği üzerine bir araştırma. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Fen Bilimleri Dergisi, 34(2), 36-48.
• İyigün, Ö., & Özer, Z. (2001). Muş ve yöresinde gıda olarak kullanılan yabancı otlar. Türkiye Herboloji Dergisi, 4(2), 66-73.
• Kemaloğlu, M. (2011). Terekeme-Karapapak türkleri ve yemek kültürü (Muş-Bulanık çevresinde). Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(2), 415-438.
• Mead, Margaret. (1970). The changing significance of food: a discussion of the interrelationship between the diet of Americans and their capacity to provide for the poor and starving at home and abroad. American Scientist, 58, 176–81.
• Merdol, T. K. (2015). Beslenme antropolojisi 1. Ankara: Hatipoğlu Yayınevi
• Mesut, U., & Canpolatı, İ. (2009). Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki su ürünleri kooperatiflerinin yapısı ve av araçları ile balıkçı teknelerinin teknik özellikleri. TÜBAV Bilim Dergisi, 2(4), 372-384.
• Muslu, M. (2019). Beslenmenin tarihsel süreçte sosyal ve uluslararası ilişkilere yansıması. Sosyologca Dergisi, 17, 25-30.
• Muş Ovası Tarım ve Hayvancılık Çalıştayı (2017). Muş Ovası Tarım ve Hayvancılık Çalıştayı Kitabı 16-17 Mayıs. Muş: Muş İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü.
• Muş Valiliği. (2020). Mahalli Yemekler. (Erişim Tarihi: 10.09.2020) http://mus.gov.tr/mahalli-yemekler-mus
• Özbek, M. (2013). Beslenme kültürü ve insan: Niçin sağlıklı besleniriz? Ankara: Alter Yayıncılık.
• Özberk, F., Karagöz, A., Özberk, İ., & Atlı, A. (2016). Buğday genetik kaynaklarından yerel ve kültür çeşitlerine; Türkiye'de buğday ve ekmek. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 25(2), 218-233.
• Persil Özkan, Ö., Büyükünal S.K., Yiğit Z., Erginbaş Ç. & Şakar F.Ş. (2018). Kardiyovasküler hastalık tanısı almış hastaların genel beslenme bilgi düzeylerinin değerlendirilmesi. Journal of Current Researches on Health Sector, 8(2), 195-208.
• Richards, A. (1932). Hunger and work in a savage tribe: A functional study of nutrition among the Southern Bantu. London: Routledge & Kegan Paul.
• Richards, A. (1939). Land, labour, and diet in Northern Rhodesia: an economic study of the Bemba Tribe. Oxford: Oxford University Press.
• Saatcı, G. (2019). Coğrafi işaretli yiyeceklerin tanıtım unsuru olarak yöresel yemekler kapsamında değerlendirilmesi. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 7(1), 358-374.
• San, M. S. (1966). Doğu Anadolu ve Muş’un izahlı kronolojik tarihi. Ankara: Yargıçoğlu Matbaası.
• Sönmez, M. (2010). Muş ilinde nüfus hareketlerinin nedenleri ve sonuçları. Türk Coğrafya Dergisi, (55), 45-57.
• Şeker, İ., Tasalı, H., & Güler, H. (2012). Muş ilinde sığır yetiştiriciliği yapılan işletmelerin yapısal özellikleri. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Veteriner Dergisi, 26(1), 9-16.
• Şengün, M. T., & Kıranşan, K. (2016). Bulanık-Malazgirt (Muş) Havzası’nın iklim özellikleri. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(12), 21-50.
• Şensoy, F. (2020). Dinler ve Beslenme. İçinde: Tek, N.A. ve Sürücüoğlu, M.S. (ed). Beslenme Antropolojisi (s.78-109). Ankara: Hedef CS Basın Yayın.
• Şensoy, F., & Tiritoğlu, S. (2018). Beslenme arkeolojisi: Günümüz ankara yemeklerinde geçmişin izleri. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(Ek1), 209-233.
• Tarım ve Orman Bakanlığı. (2019). Muş Tarımsal Yatırım Rehberi. (Erişim Tarihi: 10.09.2020) https://www.tarimorman.gov.tr/SGB/TARYAT/Belgeler/il_yatirim_rehberleri/mus.pdf
• Tez, Z. (2012). Lezzetin tarihi: geçmişten bugüne yiyecek, içecek ve keyif vericiler. İstanbul: Hayykitap.
• Tiryaki, S. (2019). Eski Çağ'da Muş. Igdir University Journal of Social Sciences, (19), 75-114.
• T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Kurumu. (2016). Türkiye Beslenme Rehberi 2015. (s.1-288). Ankara.
• Türk Patent ve Marka Kurumu. (2020). Türkiye’nin Coğrafi İşaretleri. (Erişim Tarihi: 10.09.2020) https://www.ci.gov.tr/
• Ulijaszek, S. (2018). Nutritional anthropology. The International Encyclopedia of Anthropology, 1-10. doi:10.1002/9781118924396.wbiea1510.
• Ulijaszek, S. & Strickland, S.S. (1993). Nutritional anthropology: Prospects and perspectives. London: Smith-Gordon.
• Uysal, A., & Cömert, Y. (2017). Tüketici boykotu katılım güdüleri: Muş ili örneği. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 8(1), 97-125.
• Yıldırım, A. (2014). Kırsaldan kente göç ve değişen siyaset: Muş örneği. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, (3), 25-32.