Ji Perspektîfa Teoriya Polîsîstemê Rol û Karîgeriya Wergêranê di Geşedana Edebiyata Kurdî da

Year 2024, Volume: 12 Issue: 1, 33 - 49, 30.04.2024

Güneş Kan

https://doi.org/10.18506/anemon.1309174

Abstract

Çoğuldizge kuramı çeviriyi kültür bağlamında ele alan bir kuramdır. Çoğuldizge kuramına göre kültür birçok sistemden oluşmuştur. Edebiyat da o sistemler içinde çok-katmanlı bir sistem, yani birçok yazınsal sistemden oluşan bir çoğuldizgedir. Edebi çeviri ise edebiyat çoğuldizgesini oluşturan sistemlerden biridir. Edebi çeviri edebiyat çoğuldizgesinin inşası, şekillenmesi ve gelişmesinde belirleyici bir role haizdir. Bu makalede, bu bilgiler bağlamında Kürtçe edebi çeviri ile modern Kürtçe edebiyatın şekillenmesi ve gelişmesinde çevirinin rol ve önemine dikkat çektik. İnceleme, Kürtçe edebiyatın Sovyet, Hawar, İsveç ve Kuzey evrelerini kapsayan Kuzey Kürtçe (Kurmanci) ile üretilen çeviri ve edebiyat ile sınırlandırılmıştır. Sonuç olarak görülmüştür ki modern Kürtçe edebiyatın başlangıcından bugüne başat ve öncü Kürt yazarların özelinde çeviri, edebi dil edinimi, Kürtçe’nin sınır ve imkanlarının genişletilmesi, Kürtçe’nin anlatım zenginliği ve potansiyelinin keşfedilmesi için deneysel bir alan olagelmiştir. Ayrıca çeviri Kürt çevirmenler için yazma deneyimi ve uygulama zemini, çevirmenlikten eser vermeye geçiş eşiği ya da yazarlığını güçlendirme sahası olmuştur. Bu da özelikle yazarlık deneyimi ve dilsel bağlamda modern Kürtçe edebiyatın gelişmesinde çevirinin olumlu bir rol ve öneminin olduğunu göstermektedir.

Keywords

Çoğuldizge Kuramı, Modern Kürtçe Edebiyat, Çeviri, Edebiyatın İnşası ve Gelişimi, Kuzey Kürtçe (Kurmanci)

Ji Perspektîfa Teoriya Polîsîstemê Rol û Karîgeriya Wergêranê di Geşedana Edebiyata Kurdî da

Abstract

Teoriya polîsîstemê teoriyek e ku wergêranê di peywenda çandê da vedikole. Li gor teoriya polîsîstemê çand ji gelek sîsteman pêk hatiye. Edebiyat jî di nav wan sîsteman da sîstemeke pir-tebeqeyî (multi-layered), yanî polîsîstemek e ku ji gelek sîstemên edebî pêk hatiye. Wergêrana edebî yek ji wan sîsteman e ku polîsîstema edebiyatê ava dikin. Wergêrana edebî di înşa, şêwegirtin û geşedana polîsîstema edebiyatê da xwedî roleke diyarker e. Di vê gotarê da, di peywenda van agahiyan da me bala xwe da wergêrana kurdî ya edebî û rol û giringiya wergêranê di derçûn, şêwegirtin û geşedana edebiyata kurdî da. Vekolîn, bi wergêran û edebiyata kurdiya Bakur (kurmancî) hate bisînorkirin ku qonaxên edebiyata kurdî ya Sovyet, Hawar, Swêd û Bakur vedigire. Di encamê da hate dîtin ku ji destpêka edebiyata kurdî ya modern heta niha di şexsiyeta nivîskarên kurd ên sereke û pêşeng da wergêran bûye qadeke ceribîner bo wergirtina zimanê edebî, berfirehkirina sînor û derfetên kurdî, keşifkirina dewlemendî û potansiyela kurdî. Herweha wergêran bo wergêrên kurd bûye zemîneke tecrubekirin û pratîzekirina nivîsandinê, dergeheke derbasbûyînê ji wergêriyê ber bi berhemdayînê yan jî qadeke xurtkirina nivîskariyê. Ev jî destnîşan dike ku bi taybetî di peywenda zimanî û tecrubeya nivîskariyê da rol û karîgeriyeke erênî ya wergêranê çêbûye di geşedana edebiyata kurdî ya modern da.

Keywords

Teoriya Polîsîstemê, Edebiyata Kurdî ya Modern, Wergêran, Înşa û Geşedana Edebiyatê, Kurdiya Bakur (Kurmancî)

THE ROLE AND EFFECT OF TRANSLATION ON THE DEVELOPMENT OF KURDISH LITERATURE FROM THE PERSPECTIVE OF POLYSYSTEM THEORY

Abstract

Polysystem theory is a theory that deals with translation in the context of culture. According to the polysystem theory, culture consists of many systems. Literature is also a multi-layered system within these systems, i.e, a polysystem consisting of many literary systems. Literary translation is one of the systems that make up the literary polysystem. Literary translation plays a crucial role in the construction, formation and development of the literary polysystem. In this article, we have drawn attention to the Kurdish literary translation and the role and importance of translation in the formation and development of modern Kurdish literature within the framework of this information. The analysis is limited to the translation and literature in Northern Kurdish (Kurmanji), which includes the Soviet, Hawar, Sweden and Northern phases of Kurdish literature. As a result, it is seen that, from the beginnings of modern Kurdish literature to the present day, in the context of prominent and pioneering Kurdish writers, translation has been a field of experimentation the acquisition of a literary language, the expansion of the boundaries and possibilities of Kurdish, and the exploration of the richness and potential of expression in Kurdish. Moreover, for Kurdish translators, translation was an experience and a field of practice for writing, a threshold of transition from translator to author, or a field for strengthening their authorship. This shows the positive role and importance of translation in the development of modern Kurdish literature, especially with regard to the authors’ experience and the linguistic context.

Keywords

Polysystem Theory, Modern Kurdish Literature, Translation, the Formation and Development of Literature, the Northern Kurdish (Kurmanji)

References

• Aydoğan, M. (2001). Berê Gotin Hebû. Stenbol: Doz.
• Aytaç, G. (2009). Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi. İstanbul: Say.
• Azereng, E. (1378 (1991). Şemme-yî ez Ketab, Ketabxane ve Neşr-i Ketab. Tehran: Neşr-i Ketabdar.
• Azereng, E. (1400 (2021). Tarîx-i Tercume der Îran. Tehran: İntişarat-i Qoqnûs.
• Bay Gülveren, Ö (2019). Yazın Çevirisi ve 19. Yüzyıl Roman Çevirilerinin Türk Yazınına Etkisi. Doğubatı. j. 88, (42-63). Ankara.
• Bayram, M. (2019). Li Hollandayê ‘Şevên Zivistanê’ dê dest pê bike, yek ji beşdaran Kawa Nemir e. (Dîroka Ragihaniyê: 20.04.2023).https://m.bianet.org/kurdi/print/204464-li-hollandaye-seven-zivistane-de-dest-pe-bike-yek-ji-besdaran-kawa-nemir-e.
• Bedir-Xan, C. A. (1998). Qurd û Qurdistan Bi Çavê Biyaniyan 1. Firat Cewerî (amd), Hawar 1 hejmar 1-23 (1932-1933). (383-384). Stocholm: Nûdem.
• Cewerî, F. (amd.) (1996). Nûdem Werger, 1/1.
• Elî Seydoyê Gewrî (1998). Sehitî Le bo zmanê qurdî. Firat Cewerî (amd), Hawar 1 hejmar 1-23 (1932-1933). (447). Stocholm: Nûdem.
• Ergün, Z. (2023). Edebîyata Kurdî ya Sovyetê. İstanbul: Nûbihar.
• Even-Zohar, I. (1990). The Position of Translated Literature Within The Literary Polysystem. Polysystem Studies. Poetics Today International Journal for Theory and Analysis of Literature and Communication. (11/1) (1990), (45-51).
• Even-Zohar, I. (2004). Yazınsal Çoğuldizge İçinde Çeviri Yazının Durumu. di nav Mehmet Rifat (amd.), Çeviri Seçkisi 2 Çeviriyi Düşünenler Çeviri(bilim) Nedir? da (191-201). Saliha Paker (wer.). İstanbul: Dünya Kitapları.
• Gültekin, C. (2023). Kawa Nemir: Ruhuyla, kalbiyle ve toprağıyla, bizim yurdumuz anadilimizdir. (Dîroka Ragihaniyê: 20.04.2023). https://gazetekarinca.com/kawa-nemir-ruhuyla-kalbiyle-ve-topragiyla-bizim-yurdumuz-anadilimizdir.
• Hezil, S. (2021). Werger û Wêjeya Kurdî. Kürt Araştırmaları Dergisi Dosya: Kürt Edebiyatı. j. 5, (156-170).
• Kan, G. (2023). Tecrûbeya Wergêrana Kurdî di Peywenda Îdeolojî û Patronajê da. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. j. 15, (472-489).
• Karadağ, A. B. (2019). Türk Edebiyat ve Kültür Dizgesinin Konukseverliğinde Çeviri Roman Deneyimi. Doğubatı. j. 88, (9-25). Ankara.
• Karadeniz, Y. (2012). İran’da Tercüme Faaliyetleri ve Tercüme Edilen Kitaplar (1830-1904). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. (5/21), (178-191).
• Kaya, S. (2022). Lêkolînek li ser Radyoşanoyên di Radyoya Rewanê da (Teza Masterê ya Çapnebûyî). Zanîngeha Bîngolê, Enstîtuya Zimanên Zindî, Şaxa Makezanista Ziman û Wêjeya Kurdî, Bingöl.
• Kayi, B. (2023). Hevpeyvîn bi Kawa Nemir re – 1, Kawa Nemir: “James Joyce bi Ulyssesê hişmendiya kolonîzebûyî têk bir”. (Dîroka Ragihaniyê: 05.05.2023). https://bianet.org/kurdi/pirtuk/276732-kawa-nemir-james-joyce-bi-ulyssese-hismendiya-kolonizebuyi-tek-bir.
• Lefevere, A. (1992). Translation, Rewriting, and the Manipulation of Literary Fame. New York: Roudledge.
• Nebez, C. (2021). Wergerandin Huner e. (ç. 5). Wan: Sîtav.
• Nemir, K. (2010). Kawa Nemir: Shakespeare Kürtçe Bir Devrimdir. Mimesis. (Dîroka Ragihaniyê: 07.05.2023).https://www.mimesis-dergi.org/2010/02/kawa-nemir-shakespeare-kurtce-bir-devrimdir/#prettyPhoto.
• Nemir, K. (2016a). Kawa Nemir (I): Tiştê serekî ku li Diyarbekir ez aciz kirim, pirrbûna civatên edebî yên bêedeb bû. (Dîroka Ragihaniyê: 06.05.2023). https://inanolo.blogspot.com/2016/04/kawa-nemir-i-tiste-sereki-ku-li.html.
• Nemir, K. (2016b). Kawa Nemir (II): Feqîrî ye ku meriv tene bi peyva zarokatiya xwe edebiyatekê çêbike. (Dîroka Ragihaniyê: 06.05.2023). https://inanolo.blogspot.com/2016/05/kawa-nemir-ii-feqiri-ye-ku-meriv-tene.html.
• Öpengin E. (2011). Bizava Wergerê di Kurmanciyê de. In Proceedings of 1st International Conference on Kurdish Literature, xxx. Sanandaj: University of Kurdistan Press.
• Özyön, A. (2019). Çeviri Etkinliğinin Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi İçindeki Yeri ve Önemi. Doğubatı. j. 88, (27-40). Ankara.
• Reşîd T. (2012). Sovyetler Birliği’nde Kürt Edebiyatı. di nav Vecdi Erbay (brh.) İnatçı Bir Bahar Kürtçe ve Kürtçe Edebiyat da (202-212). İstanbul: Ayrıntı.
• Sakallı, C. (2014). Karşılaştırmalı Yazınbilim ve Yazınlararasılık / Sanatlararasılık Üzerine, (ç.3.). Ankara: Seçkin.
• Saraç, M. A. Y. (2022). Gazel. (Dîroka Ragihaniyê: 05.03.2024). https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/gazel. Tahir Gürçağlar, Ş. (2021). Çevirinin ABC’si. (ç.5.). İstanbul: Say.
• Töre, S. (2015). Translation and Ideology: A Study of Paratexts of Turkish Translations of the Kurdish Mesnevi Mem û Zin in the Republican Period. (Teza Masterê ya Çepnebûyî). Zanîngeha Boğaziçiyê. Stenbol.
• Uzun, M. (2005). Küllerinden Doğan Dil ve Roman. İstanbul: İthaki. Xusrewbeygî, H. & Feyzî, M. X. (1391). Tercume der dewre-yi Qaçar (ez 1210 h. Ta payan-i Pewreyi Muzefferî). Edeb-i Farsî, dewre-yi 2, Şimare 2, Şimarey Peyapey 10. (125-146). Yıldırımçakar, Z. (2021). Werger Wek Kirineke Çandî Li Ser Rêyên ji Wergernasiyê ber bi Kurdolojiyê ve. Wan: Peywend. Yılmaz, F. (2021). Dasa Şemo û Çakûça Gorkî Xwendineke Berawirdkî li dor Şivanê Kurmanca û Sêbareya Gorkî. Wan: Peywend. Zeraq, D. (2022). Rengê Hebûnê. Diyarbakır: Lîs.