Somut Şiir ve Renas Jiyan’ın Şiirleri Üzerine Bir Deneme

Year 2025, Volume: 13 Issue: 2, 1057 - 1095

Mehmet Emin Purçak

https://doi.org/10.18506/anemon.1617785

Abstract

Hayatta var olan değişim ve dönüşüm sanat anlayışlarına ve sanat eserlerine de yansır. Bu bağlamda modern şiirin de çeşitli sanat anlayışları doğrultusunda değiştiği, çeşitli anlayışlar doğrultusunda çeşitli dönüşümler geçirdiği bir gerçektir. Bunlardan biri de somut şiir anlayışı çerçevesinde gelişen şiir anlayışıdır. 1950’lerde birçok ülkede başlayan bu akım Kürt şiirini de özellikle şekil yönünden etkilemiştir. Bu bağlamda 1970’li yıllarda başlayan örnekler 2000’lerin başından itibaren görselliği öne çıkaran şiirlerle somutluk kazanmıştır. Reşîdê Kurd, Mem Ronga, Rojen Barnas, Ehmed Huseynî, Berken Bereh, Mueyed Teyib ve Rênas Jiyan gibi isimler Kürtçenin Kurmancî diyalektinde somut şiir türünde eser veren şairlerden birkaçıdır. Bu çalışmalar ile Kurmacî yazan şairlerin şiirdeki yenilik arayışlarına yöneldiklerini ve modern Kurmancî şiiri yeniliklerle canlandırmaya, şiire yön vermeye çalıştıklarını söyleyebiliriz. Hem diğer şairlerden yaptığımız alıntılarda hem de Rênas Jiyan şiirindeki somut örnekler üzerine yaptığımız tahlillerde bunu açıkça gördük. Jiyan, şiirde sürekli yeni anlayışlara açık bir şair ve Kürt şiirinde yaptığı yenilik denemeleri ile de hem kendi kuşakdaşlarını hem de genç nesilleri etkilediğini, yaptığı yenilik denemeleri ile Kürtçe şiirin yenilik kanadını canlı tutmaya çalıştığını söyleyebiliriz.

Keywords

Yenilik, Şiir, Kürt şiiri, Somut şiir, Rênas Jiyan.

Helbesta Şênber Û Ceribandinek Li Ser Helbestên Rênas Jiyan

Abstract

Guherîn û veguherînên di jiyanê de di berhemên hunerî de jî xwe nîşan didin. Di vê peywendê de di helbesta modern de jî li gor hinek hişmendiyên hunerî guherîn, li gor hinek fêmkirinan veguherîn rastiyek e. Ji vana yek jî têgiha helbestî ya hişmendiya helbesta şênber e. Ev bizava ku di salên 1950’yan de di çendîn welatan de dest pê dike, bi taybet ji aliyê teşeyê ve bandorê li helbesta Kurdî jî dike. Di vê xalê de mînakên ku di salên 1970’yan dest pê dikin di destpêka salên 2000an de bi helbestên ku dîtbariyê derdixin pêş ve xwe nîşan didin. Helbestvanen wekî Rêşîdê Kurd, Mem Ronga, Rojen Barnas, Berken Bereh, Ehmed Huseynî, Mueyed Teyib, M. Zahir Kayan, Rênas Jiyan ji helbestvanên bi diyalekta Kurmancî helbestên şênber dinivîsin çendek kes in. Em dikarin bibêjin bi van xebatan helbestnûsên Kurmanc di helbestê de berê xwe dane lêgerînên nûjeniyê û bi nûjeniyê xwestine helbesta Kurmancî geş bikin, rê li ber wê vekin. Hem di veguhestinên ji helbestvanên din de hem jî di analîzên li ser helbestên Rênas Jiyan de me bi zelalê ev tesbît kir. Em dikarin bibêjin Jiyan, helbestvanekî di helbestê de her dem ji nûjeniyê re amade ye û bi ceribandinên nûjen yên di helbesta Kurdî ve bandorê hem nîfşa xwe hem jî li nifşên ciwan dike, bi ceribandinên xwe yên nûjen ve dixwaze perrê nûjen yê helbesta Kurdî zindî bigire.

Keywords

Nûjenî, Helbest, Helbesta Kurdî, Helbesta şênber, Helbesta dîtbarî, Rênas Jiyan.

Ethical Statement

Çalışmam Etik Kurul raporu gerektirmemektedir. Bu çalışmayı tek yazar olarak gerçekleştirdim.

Concrete Poetry and an Experiment on the Poems of Renas Jiyan

Abstract

The change and transformation in life is also reflected in the understanding of art and works of art. In this context, it is a fact that modern poetry has also changed in line with various conceptions of art and has undergone various transformations in line with various conceptions. One of these is the understanding of poetry developed within the framework of concrete poetry. This trend, which started in many countries in the 1950s, has also affected Kurdish poetry, especially in terms of form. In this context, the examples that started in the 1970s have gained concreteness with poems that emphasise visuality since the early 2000s. Names such as Reşîdê Kurd, Mem Ronga, Rojen Barnas, Ehmed Huseynî, Berken Bereh, Mueyed Teyib, Rênas Jiyan are some of the poets working in the genre of concrete poetry in the Kurmanji dialect of Kurdish. With these works, we can say that the poets who write Kurmacî are orientated towards the search for innovation in poetry and try to revitalise modern Kurmanji poetry with innovations and try to give direction to poetry. We have clearly seen this both in our quotations from other poets and in our analyses of concrete examples in Rênas Jiyan's poetry. Jiyan is a poet who is always open to new understandings in poetry, and we can say that with his attempts at innovation in Kurdish poetry, he influences both his own generation and the younger generations, and tries to keep the innovation wing of Kurdish poetry alive with his attempts at innovation.

Keywords

Innovation, Poetry, Kurdish poetry, Concrete poetry, Rênas Jiyan.

References

• Aksan, D. (n.d.) Şiir dili ve Türk şiir dili (Dilbilim açısından bakış). Şafak Press.
• Alakom, R. (2022). Reşîdê Kurd li Rewanê (1966). (Accessed: 03.12.2024), https://www.gazeteduvar.com.tr/reside-kurd-li-rewane-1966-haber-1556842
• Altan, E. (2006). Avusturya II. dünya savaşı sonrası deneysel şiiri seçkisi (S. Akfırat, E. Altan et al). Komşu Press.
• Arda, Ç. (2023). Di Rênas Jiyan de huner. (Accessed: 25.11.2023), https://diyarname.com/nivis/di-renas-jiyan-de-huner_12819
• Arî, A. (2011). Bakûrê helbestê antolojiya helbesta bakûr. Evrensel Press.
• Arî, A. (2011). Payîza peyvê. Belkî Press.
• Ay, S. (2015). Li ser êşê bi Rênas Jiyan re hevpeyvînek. Wêje û Rexne. 5, 132-145.
• Backer, H. (2020). Tutanak (Translated by E. Altan, & S. Saka). Ayrıntı Press.
• Balcı, U. & Darancık, Y. (2007). Almanca yazın terı̇mlerı̇ sözlüklerı̇nde “Somut Şı̇ı̇r”in tanımı. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(34), 101-116.
• Balcı, U. (2018). Somut şiir üzerine kavram analizi. Hiciv - yığın - göçmen edebiyatı uzmanı Prof. Dr. Yüksel Baypınar armağanı (A.O. Öztürk, D. Ç. Ünal& Ü. Kaya). Hiper Press.
• Barnas, R. (2013). Kadiz. Nûbihar Press.
• Barnas, R. (?). Li bandeva spêda. Tîrêj Press.
• Bense, M. (1986). Somut şiir. Uçurum kitabı somut şiir özel sayısı (p.12). Uçurum Press.
• Bereh, B. (2021). “el-fatîha.”. Wisa tê bîra min. Avesta Press.
• Berk, İ. (2003). “Ev.”. Toplu şiirler. YKY Press.
• Bîngol, U. (2015). Sîba. Na Press.
• Bingöl, U. (2021). Postmodernizm ve şiir üzerine. Dün Bugün Yarın Press.
• Boratav, P. N. (1969). Halk şiiri: Tekerleme, türkü, manî, Türk halk edebiyatı. Gerçek Press.
• Campos, A. (1986). Tanımlayan noktalar – Çevresel çizgi-Somut şiir (Translated by Y. Kavas). Uçurum kitabı somut şiir özel sayısı (pp. 23-30). Uçurum Press.
• Campos, A., Pignatari, D. & Campos, H. (1986). Somut şiir için ön taslak (Translated by Y. Kavas). Uçurum kitabı somut şiir özel sayısı (pp.9-10). Uçurum Press.
• Cegerxwîn. (2018). Ronahî li pey tariyê – Ji min dil bir ji carek (I-II). Lîs Press.
• Cegerxwîn, B. S. (2016). Banga Cegerxwîn ji gorê. Weşanên Lîs, 2016,
• Cobbing, B. (1986). Sesli somut şiir 1950-1970 (Translated by B. Kandiller). Uçurum kitabı somut şiir özel sayısı (pp.17-22). Uçurum Press.
• Doğan, A., & Demirkan, E. (1998). Somut şiir üzerine bir deneme-1. Türk Dili-Dil ve Edebiyat Dergisi, 557, 452-462.
• Eco, U. (1992). Açık yapıt. (Translated by Y. Şahan) Kabalcı Press.
• Ekici, A. (2021). Şiiri görmek: Somut şiir ve görsel şiir, (Accessed: 04.12.2022), file:///Users/emin/Downloads/SIIRI_GORMEK_SOMUT_SIIR_VE_GORSEL_SIIR.pdf
• Ergün, Z. (2022). Hacî Qadirê Koyî: Damezirînerê kanona neteweyî ya kurdî. Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 14 (1), 111-126.
• Ergün, Z. (2024). Nêrît û helbest nerîta neteweyî di helbesta nû ya kurdî de. (2. Pr.) Nûbihar Press.
• Evdilfetah, D. (1992). Nêrîneke rexneyî li helbestên kurdî. Dar el Katip el-erebî.
• Garnier, P. (1986). Uluslararası akımın ilk konum alışı (Translated by Y. Kavas). Uçurum kitabı somut şiir özel sayısı (pp.7-8). Uçurum Press.
• Ghaderî, F. (2021). A History of kurdish poetry, Edited by H. Bozarslan, et al (707-728), The Cambridge history of the kurds. Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/9781108623711.029
• Gomringer, E. (2015). Dizeden konstelasyona (Yeni şiirin amacı ve biçimi -1954). Somut şiir seçkisi (Translated by Eringer). 160 Kilometre Press.
• Gomringer, E. (1986). Dizeden takımyıldıza (Translated by Y. Kavas). Uçurum kitabı somut şiir özel sayısı (p.11). Uçurum Press.
• Gökalp-Alpaslan, G. G. (2005). Türk edebiyatında somut (görsel) şiir. Türkbilig. 10: 3-16.
• Hêma, D. (2008). Medûsa. Avesta Press.
• Huseynî, E. (2015). Berhemên giştî -1-2. Aram Press.
• Jiyan, R. (2016). Elementên çirûskîzmê. Ponijîn. Belkî Press.
• Jiyan, R. (2006). Diêşiya. Belkî Press.
• Kayan, M. Z. (2022). Asoya peyvên sermest. Nûbihar Press.
• Kayan, M. Z. (1993). Destanek ji bîhuşta winda… Berfîn Press.
• Kayan, M. Z. (2022). Hîç. Nûbihar Press.
• Kurd, R. (2023). Kerwan. Lîs Press.
• Kurd, R. (1995). Ez. Avesta Press.
• Marînî, T. (2005). Nesrîna qedexe ji bêcirriya te. Belkî Press.
• Modernîz, F. (2021). Li ser bircên dilê min reqsa perperokan. Aryen Press.
• O’loughlin, J., (2007) Anti-şiirin anti-felsefesi. (Translated by Deniz Gemici). Hece-Aylık Edebiyat Dergisi. 132, 92-94.
• Öz, F. (2022). 20. Yüzyılda deneysel/ görsel/ somut şiir, (Accessed: 26.05.2023), https://t24.com.tr/k24/yazi/20-yuzyilda-deneysel-gorsel-somut-siir,3742
• Özer, N. (2007). Gözün süzdüğü şiir, şiirde görsellik ve görsel şiir. (Accessed: 26.11.2023), https://poetikhars.com/files/deneme/nilay_ozer.pdf
• Özgür, B. Tuncel, D., et al. (2005). Şiiri görselleştirmek – Küçük bir kılavuz. (Accessed: 28.11.2022). http://zinharpost.blogspot.com/2005/05/iiri-grselletirmek-kk-bir-klavuz.html
• Öztekin, Ö. (2013). Ağaç kültünün görsel şiirdeki figüratif anlamı: Divan şiirinde deyişbilimsel önceleme alanı olarak biçimsel sapmalar. Milli Folklor. 93, 59-72.
• Perloff, M. (2019). Radikal zanaat – Medya çağında şiir yazmak (Translated by A. Ölmez). Ketebe Press.
• Ronga, M. (1979). Derîname. Tîrêj. 1, 35.
• Ronga, M. (1980). Serpêhatiya bûrjûvaziyekî piçûk. Tîrêj. 2, 37-38.
• Tanrıkulu, M. (2020). Destê min li destê te digere. Avesta Press.
• Temo, S. (2007). Kürt şiiri antolojisi I-II. Agora Press.
• Türkay, O. (1968). Dünya edebiyatında en yeni akım: Somut şiir II. Cep Dergisi. Varlık Press, 21, 74-79.
• Üstübal, M. (2007). Görsel şiir üzerine, (Accessed: 23.11.2024). https://www.poetikhars.com/webblog/ustubal/gorsel-siir-uzerine
• Vree, P. (1986). Görsel şiir. Uçurum kitabı somut şiir özel sayısı (pp.13-16). Uçurum Press.
• Yavuz, A. (2016). Şiirde yeni arayışlar. Hece-Aylık Edebiyat Dergisi, 234-235-236, 495-502.
• Yener, A. G. (2007). Edebî klişe, deformasyon ve yeni’nin yenilgisine dair. Hece-Aylık Edebiyat Dergisi, 132, 88-91.
• Yıldırım, K. (2016). Xaniyê duyem Hacî Qadirê Koyî. Avesta Press.
• Yıldız, H. (2023). Mijarên hevpar di helbestên Rojen Barnas û Nazım Hikmet de. Peywend Press.
• Zengî, D. (2004). Qedrîcan (1911-1972). Komal Press.