THE TOPIC OF PUBLIC HEALTH IN UNIVERSITY CONFERENCES

Year 2025, Issue: 76, 81 - 103, 31.05.2025

Harun Çakan

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1632983

Abstract

In the Early Republican Era important steps were taken in the field of higher education. Among these were the University Conferences, which were held in the years following the University Reform and continued for ten years as public events. These conferences, in which both Turkish and foreign professors of the University were speakers, were organised in almost every field. Another important struggle in this era was in the field of public health. This study analyses the extent to which public health and related topics were addressed in the Conferences. It has been observed that presentations on public health issues were made at the Conferences, but with some exceptions, the issues addressed were approached from a more theoretical and general perspective rather than recommendations for citizens who were in direct contact with various diseases or physicians who were struggling in locally. Among the reasons considered are the fact that the conferences were held in Istanbul, which influenced the composition of the audience, and that certain progress had been made in combating epidemics at the time the conferences took place. Nevertheless, it is possible to say that the subject of public health was addressed in the University Conferences, albeit in theoretical and general aspects, and that the University participated in this struggle.

Keywords

Early Republican Era , Istanbul University , Public Health , Public Hygiene , University Conferences

ÜNİVERSİTE KONFERANSLARI’NDA HALK SAĞLIĞI KONUSU

Abstract

Erken Cumhuriyet döneminde yüksek öğrenim alanında önemli adımlar atılmıştır. Bunlar arasında Üniversite Reformu’nu izleyen yıllarda düzenlenmeye başlanan ve on yıl boyunca sürdürülen ve halka açık olan Üniversite Konferansları bulunmaktadır. Üniversite’nin hem Türk hem de yabancı hocalarının konuşmacı oldukları bu konferanslar hemen her alanda yapılmıştır. Bu dönemin bir diğer önemli mücadelesi ise halk sağlığı alanındadır. Bu çalışmada söz konusu konferanslarda halk sağlığı ve bununla ilişkili olan alanların ne ölçüde ele aldığı incelenmiştir. Konferanslarda halk sağlığına ilişkin sorunlara dair sunumların yapıldığı, ancak bazı istisnalar dışında, çeşitli hastalıklarla doğrudan temas eden vatandaşlara veya yerellerde mücadele eden hekimlere yönelik tavsiyelerden ziyade ele alınan konuların daha kuramsal ve genel bir bakış açısıyla işlendiği görülmüştür. Bunun nedenleri arasında, konferansların İstanbul’da gerçekleştirilmiş olması ve buna bağlı olarak da dinleyici kitlesinin bileşiminin ve konferansların yapıldığı tarihlerde salgınlarla mücadele konusunda bazı aşamaların kaydedilmiş olmasının etkili olduğu değerlendirilmiştir. Bununla birlikte, halk sağlığı konusunun, kuramsal ve genel yönleriyle olsa da Üniversite Konferansları’nda ele alındığını ve Üniversite’nin bu mücadeleye katıldığını söylemek mümkündür.

Keywords

Erken Cumhuriyet Dönemi , Halk Sağlığı , Hıfzıssıhha , İstanbul Üniversitesi , Üniversite Konferansları

References

• Akagündüz, Ümüt. “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâletinin Sağlık Bilgisini Halka Ulaştırma Çabası”, Atatürk Yolu Dergisi. 73 (2023): 1-24.
• Aksakal, Halil İbrahim. “Dr. Refik Saydam Önderliğinde Cumhuriyet Dönemi Sağlık Hizmetlerini Modernleştirme Çabaları”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 27/1 (2017): 219-232.
• Alantar, İhsan Hilmi. “Diphterié Tedavisinde Modern Usuller”, Üniversite Konferansları 1938-1939. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1939: 89-95.
• Alantar, İhsan Hilmi. “Sağlam okul çocuğu”, Üniversite Konferansları 1943-1944. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1945: 75-84.
• Arel, Fahri. “Vazife görmiyen bir uzvun yerine bir diğerini aşılamak kabil midir?”, Üniversite Konferansları 1941-1942. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1942: 182-198.
• Arıkan, Ayten. Milli Türk Tıp Kongreleri (1923-1968) ve Türkiye Sağlık Politikalarına Etkileri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2005.
• Behçet, Hulusi. “Frengi tarihi ve geçirdiği devirler”, Üniversite Konferansları 1935-1936. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1937: 240-277.
• Belger, Nihat Reşat. “Gıda, rejim ve hastalık”, Üniversite Konferansları 1942-1943. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1944: 58-84.
• Bilsel, Cemil. “Önsöz”, Üniversite Konferansları 1935-1936. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1937: III.
• Bilsel, Cemil. “Rektör Cemil Bilsel’in 1937-1938 Ders Yılını Açış Nutku”, Üniversite Konferansları 1937-1938. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1939: 3-11.
• Braun. “Hastalık âmillerinin değişme kabiliyeti”, Üniversite Konferansları 1936-1937. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1937: 52-59.
• Braun, H. “Haşereler Enfeksiyöz Hastalıkları Nasıl Yayarlar?”, Üniversite Konferansları 1938-1939. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1939: 78-88.
• Coşğun Kandal, Sena. “‘Çocuklar, gördüğünüz her sivrisineği öldürünüz!’ Erken Cumhuriyet Dönemi’nde sıtma ile mücadelede eğitim (1923-1948)”, Turkish History Education Journal. 11/1 (2022): 74-90.
• Çakmak, Fevzi. “Cumhuriyet Türkiyesi’nin Sağlık Politikası ve Uygulamaları (1923-1973)”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. Özel Sayı: Cumhuriyetin 100. Yılında Türkiye (2023): 324-353.
• Demir, Remzi. “1920 - 2010 Yılları Arasında Türkiye’de Bilim (Bir Tarihsel Yorum Denemesi)”, Cumhuriyet ve Bilim Kongre Bildirileri, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi Eki. (2009): 1-59.
• Demirden, Süleyman Furkan, Kadir Alptekin, Ilgın Kımız Geboloğlu, Suphi Ş. Öncel. “Dünden bugüne Türkiye’de aşılama ve aşı üretiminin tarihçesi”, Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Dergisi 52/4 (2022): 247-264.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Yayına hazırlayan: Aydın Sami Güneyçal. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 29. Baskı, 2009.
• Diker, Hayrullah. “Heroin ve Esrar”, Üniversite Konferansları 1936-1937. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1937: 245-256.
• Dölen, Emre. Türkiye Üniversite Tarihi 4 - İstanbul Üniversitesi (1933-1946). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Erdemir Demirhan, Ayşegül. “Türk Tıp Tarihinde 19. Yüzyılda ve Cumhuriyet Döneminde On İki Türk Hekimi ve Bazı Sonuçlar”, Türk Dünyası Araştırmaları, 122/241 (2019): 281-292.
• Erduran, Behçet Sabit. “Genç ve ihtiyarlarda prostat mevzuu ve telakkileri”, Üniversite Konferansları 1942-1943. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1944: 194-209. Gökay, Fahrettin Kerim. “Psişiyatrinin tarih ve tekâmülü”, Üniversite Konferansları 1936-1937. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1937: 30-51.
• Gökay, Fahrettin Kerim. “Felçler ve korunma çareleri”, Üniversite Konferansları 1943-1944. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1945: 141-147.
• Güçhan, Muzaffer Esat. “Kriz zamanlarında dar gelir ile kâfi besi”, Üniversite Konferansları 1942-1943. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1944: 223-235.
• Gürkan, Kâzım İsmail. “İnsandan İnsana Kan Nakli”, Üniversite Konferansları 1939-1940. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1940: 187-200.
• Gürkan, Kâzım İsmail. “Sahil sanatoryumları”, Üniversite Konferansları 1943-1944. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1945: 148-153.
• Haurowitz, F. “Harp ve yeni gıda maddeleri için milletlerin mücadelesi”, Üniversite Konferansları 1940-1941. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1941: 102-114.
• Hellmann, Karl. “İnsan ve Hava Hâdiseleri”, Üniversite Konferansları 1938-1939. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1939: 117-128.
• Hirsch, Ernst E. “İlim Halinde Sigorta”, Üniversite Konferansları 1941-1942. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1942: 74-89.
• Hirsch, Julius. “Anadoluda bir seyahat”, Üniversite Konferansları 1935-1936. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1937: 85-106.
• Hirsch, Julius. “Su hakkında”, Üniversite Konferansları 1938-1939. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1939: 52-68.
• Hirsch, Julius. “İçtimaî Hıfzıssıhha”. Üniversite Konferansları 1939-1940. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1940: 268-283.
• Hirsch, Julius. “Üniversite Gençliği ve Tütün”, Üniversite Konferansları 1941-1942. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1942: 305-314.
• Irmak, Sadi. “Biyoloji vakıalarının millet bünyesinde rolü”, Üniversite Konferansları 1941-1942. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1942: 61-73.
• İgersheimer. “Kör ve Körlük Dünyası”, Üniversite Konferansları 1936-1937. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1937: 169-181.
• İrdelp, Neşet Ömer. “Tedavi Metodları”, Üniversite Konferansları 1943-1944. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1945: 28-38.
• İrdelp, Neşet Ömer. “Mektep Hıfzıssıhhatı”, Üniversite Konferansları 1939-1940. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1940: 24-33.
• Kalaycıoğulları, İnan. “Cumhuriyet Dönemi’nde Bilim ve Teknoloji Politikalarının Oluşumunda Alman Bilim Adamlarının Rolü ve Etkisi”, İkinci vatan ve Ankara Üniversitesi (1933-1970). Ed. Kasım Karakütük. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 2016: 101-130.
• Kalaycıoğulları, İnan. “Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde Bilim – II”. İstanbul: Muhayyel, 2020.
• Kalemli, Hüseyin. “Cumhuriyet Dönemi Hutbelerinde Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklar Meselesi”, Düşünce Dünyasında Türkiz. 11/55 (2022): 45-62.
• Karacaer Çakır, Gül. “Cumhuriyet Dönemi Toplum Sağlığı Politikalarında Bulaşıcı Hastalıklar 1920-1940”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 53 (2021): 202-228.
• Kıcıroğlu, Nuri Fudayl ve Ayşegül Komsuoğlu. “Türk Yükseköğretiminde Üniversite Yeniden Yapılanırken “İlmi Yurda Götürmek”: Üniversite Haftaları Örneği”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları. 41 (2022): 1-29.
• Liepmann. “İçtimaî Jinekolojinin mahiyeti ve ehemmiyeti”, Üniversite Konferansları 1937-1938. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1939: 207-215.
• Malche, Albert. İstanbul Üniversitesi Hakkında Rapor. İstanbul: Devlet Basımevi, 1939.
• Oberndorfer. “Kanser çıbanları ve kanser araştırmaları”, Üniversite Konferansları 1936-1937. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1937: 60-70.
• On Beşinci Yıl Kitabı. Yayına Hazırlayan: Cumhuriyet Halk Partisi, 1938.
• Özden, Akil Muhtar. “Açış Dersi”, Üniversite Konferansları 1935-1936. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1937: 14-23.
• Özden, Akil Muhtar. “Afyon, Morfin ve Heroin Manileri”, Üniversite Konferansları 1936-1937. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1937: 293-300.
• Özkaya, Hilal. “Cumhuriyet döneminde bulaşıcı hastalıklarla mücadele”, Türkiye Aile Hekimliği Dergisi. 20/2 (2016): 77 - 84.
• Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, Sağlık Propagandası ve Tıbbi İstatistik Genel Müdürlüğü Yayın No:422. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1973.
• Sarpyener, Münir Ahmet. “Ortopedinin Harpte Önemi”, Üniversite Konferansları 1942-1943. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1944: 210-222.
• Sınmaz Sönmez Cahide, Reyhan Erdenanar. “Atatürk Dönemi’nde Frengi İle Mücadele”, Atatürk Yolu Dergisi 71 (2022): 256-274.
• Soysal, Şevket Salih. “Harbin çocuk beslenme ve gelişmesi üzerinde olan tesirleri”, Üniversite Konferansları 1942-1943. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1944: 39-57.
• Şakar, Akif Şakir. “Malûl Çocuklarda Beden Terbiyesi”, Üniversite Konferansları 1939-1940. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1940: 80-100.
• Şakar, Akif Şakir. “Harpte Ayağın Önemi”, Üniversite Konferansları 1941-1942. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1942: 199-208.
• Tavat, Sedad. “Tababet İlerliyor mu?”, Üniversite Konferansları 1939-1940. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1940: 297-311.
• Tavat, Sedad. “Mutbakta inkılâp”, Üniversite Konferansları 1944-1945. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1946: 177-193.
• Tekir, Süleyman. “Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiye’de Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele (1923-1930)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 65 (2019): 407-430.
• Tezel, Ekrem Behçet. “Hayat ve İşitme”, Üniversite Konferansları 1942-1943. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1944: 236-251.
• Uzman, Mazhar Osman. “Uyuşturucu maddelerin zararları”, Üniversite Konferansları 1936-1937. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1937: 234-244.
• Uzman, Mazhar Osman. “Ruh tıbbının içtimaiyattaki rolü”, Üniversite Konferansları 1937-1938. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1939: 49-59.
• Uzman, Mazhar Osman. “Ruh Hastalıklarında Yeni Tedavi Usulleri”, Üniversite Konferansları 1939-1940. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1940: 149-186.
• Uzman, Mazhar Osman. “Tütün ve bilhassa ruha tesiri”, Üniversite Konferansları 1941-1942. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1942: 315-334.
• Uzman, Mazhar Osman. “Frengi ve sinir hastalıkları”, Üniversite Konferansları 1943-1944. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1945: 114-125.
• Üniversite Konferansları 1935-1936. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1937.
• Üniversite Konferansları 1936-1937. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1937.
• Üniversite Konferansları 1937-1938. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1939.
• Üniversite Konferansları 1938-1939. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1939.
• Üniversite Konferansları 1939-1940. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1940.
• Üniversite Konferansları 1940-1941. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1941.
• Üniversite Konferansları 1941-1942. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1942.
• Üniversite Konferansları 1942-1943. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1944.
• Üniversite Konferansları 1943-1944. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1945.
• Üniversite Konferansları 1944-1945. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1946.
• https://istanbultip.istanbul.edu.tr/tr/content/dahili-tip-bilimleri/8.halk-sagligi-anabilim-dali. Erişim 07.01.2025. https://sozluk.gov.tr/. Erişim 05.05.2025.
• https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/5.pdf. Erişim 05.05.2025.
• https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/384.pdf. Erişim 05.05.2025.
• https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1489.pdf. Erişim 05.05.2025.
• https://www.saglik.gov.tr/TR-11492/tarihce.html. Erişim 07.01.2025.