From Salvation to Liberation: Latin American Liberation Theology

Year 2024, Volume: 16 Issue: 2, 255 - 286, 30.06.2024

Funda Çoban

https://doi.org/10.53376/ap.2024.10

Abstract

The relationship between Marxism and religion is one of the vast polemical research fields. Yet, there are historical experiences of those interpretive schemas going hand by hand where praxis constantly shapes theory. One of those experiences is Liberation Theology in 1960s, which took shape in Latin America, and played a distinctive role in the formations of regional social movements throughout the 1980s. The theology in question essentially addresses a distinctive social movement that responds to the poverty and deprivation in Latin America through the contextual interpretation of Bible with references to Marxism, and has managed to mobilize Christians in rural and urban settlements through grassroot organizations. As a matter of fact, Liberation Theology holds a representative place for both scrutinizing the connection between religion and politics within Latin American context and observing the potential synthesis of the relevant theory with different forms of social movements. From this standpoint, the study examines Liberation Theory based on the social conditions, which have given rise to the movement, historical improvements, theoretical framework, organization models and current situation. Hence, the aim of this comprehensive study is to contribute to the relevant literature, and present one of the left-oriented policy praxis intermingling religion and politics for potential researches.

Keywords

Liberation Theology, Gustavo Gutiérrez, Christian Base Communities, Catholic Action, Latin American Socialism, Medellín Conference

Selametten Özgürleşmeye: Latin Amerika Kurtuluş Teolojisi

Abstract

Din ile Marksizm arasındaki ilişki geniş polemik yaratan çalışma alanlarından biridir. Pratiğin teoriyi sürekli şekillendirdiği yerde bu iki anlam kıtasının el ele yürüdüğü tarihsel deneyimler mevcuttur. Bu deneyimlerden biri de 1960’larda şekillenerek 1980’lerin sonuna dek bölgedeki toplumsal hareketlerin formasyonunda ayrıksı bir rol oynayan Kurtuluş Teolojisi’dir. Söz konusu teoloji, esasen Latin Amerika’nın yapısal yoksulluk ve yoksunluk sorunlarına İncil’in Marksizm’e de atıfta bulunan bağlamsal yorumları üzerinden cevap veren, bu anlamıyla da kırsal ve kentsel yerleşimlerdeki Hristiyanları taban bazlı yerel örgütlenmelerle mobilize etmeyi başarmış bir toplumsal hareket niteliği arz etmektedir. Bu suretle Kurtuluş Teolojisi, hem din-siyaset ilişkisini Latin Amerika özelinde mercek altına almak, hem de ilgili teorinin farklı toplumsal hareket biçimleriyle olası sentezini hatırlatmak açısından temsili bir konumda bulunmaktadır. Buradan hareketle çalışma Kurtuluş Teolojisi’ni ortaya çıktığı sosyo-politik koşullar, tarihsel gelişim, teorik çerçeve, örgütlenme alanları ve güncel durum gibi hususlar etrafında irdelemektedir. Çalışmanın amacı hem ilgili literatüre katkı sağlamak hem de din-siyaset ilişkileri bağlamında sol tandanslı alternatif politika pratiklerinden birini gelecekteki olası çalışmalar namına düşün dünyasına iletmektir.

Keywords

Kurtuluş Teolojisi, Gustavo Gutiérrez, Hristiyan Taban Cemaatleri, Katolik Eylem, Latin Amerika Sosyalizmi, Medellín Konferansı

References

• Accetti, Carlo Invernizzi (2019), What is Christian Democracy? Politics, Religion, and Ideology (New York: Cambridge University Press).
• Acevedo, Sonia M. Scheuren (2016), The Opposition to Latin American Liberation Theology and the Transformation of Christianity, 1960-1990 (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) (USA: Florida State University).
• Akdal, Hüseyin Ahsen (2014), Kurtuluş Teolojisi Hareketinin Düşünsel ve Toplumsal Kaynakları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) (İstanbul: Mimar Sinan GSÜ, Sosyoloji Anabilim Dalı).
• Althaus-Reid, Marcella Maria (2011), “Kurtuluş Teolojisini Mitlerden Arındırmak: İktidar, Yoksulluk ve Cinsellik Üzerine Düşünceler”, Rowland, Christopher (Der.), Kurtuluş Teolojisi (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. M. F. Karakaya ve Sevinç Altınçekiç): 277-289.
• Alves, Rubem (1969), A Theology of Human Hope (California: Corpus Books).
• Amin, Samir (1992), Emperyalizm ve Eşitsiz Gelişme (İstanbul: Kaynak Yayınları) (Çev. Semih Lim).
• Antonio, Edward (2011), “Siyahi Teoloji”, Rowland, Christopher (Der.), Kurtuluş Teolojisi (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. M. F. Karakaya ve Sevinç Altınçekiç): 81-106.
• Assmann, Hugo (1976), A Theology for a Nomad Church (New York: Orbis Books).
• Assmann, Hugo (1975), Practical Theology of Liberation (Wells: Search Press).
• Assmann, Hugo (1993), “Liberation Theology: Looking Forward”, Religion, State and Society, 21 (1): 39-52 (Çev. Francis McDonagh).
• Baykal, Nevzat Samet (2010), Yetişkin Eğitiminde Radikal bir Deneyim: Seçilmiş Örnekler Üzerinden Latin Amerika’da Halkın Eğitimi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) (Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yaşam Boyu Öğrenme Anabilim Dalı).
• Bennett, Zoe (2011), “Kurtuluş Teolojisinin Pratiğe Dayalı Epistemolojisi”, Rowland, Christopher (Der.), Kurtuluş Teolojisi (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. M. F. Karakaya ve Sevinç Altınçekiç): 241-258.
• Betto, Frei (1996), “Brezilya’da Kilise Taban Cemaatleri Nedir?”, Marksizm ve Din (İstanbul: Belge Yayınları) (Çev. İrfan Cüre).
• Boff, Leonardo (1978), Jesus Christ Liberator (New York: Orbis Books) (Çev. Patrick Hughes).
• Boff, Leonardo (1986), Ecclesiogenesis (WS: Collins Publishing).
• Boff, Leonardo (1995), Ecology and Liberation: A New Paradigm (New York: Orbis Books) (Çev. John Cumming).
• Boff, Leonardo ve Clodovis Boff (1989), Introducing Liberation Theology (New York: Orbis Books) (Çev. Paul Burns).
• Bonino, Jose Miguez (1975), Doing Theology in a Revolutionary Situation (Philadelphia: Fortress Publication).
• Bonino, Jose Miguez (1976), Christians and Marxists: The Mutual Challenge to Revolution (London: Hodder and Stoughton Books).
• Bulmer-Thomas, Victor (1996), “Introduction”, Thomas-Bulmer, Victor (Der.), The New Economic Model in Latin America and its Impact on Income Distribution and Poverty (New York: St. Martin’s Press): 7-28
• CIA Report (1986), “Liberation Theology, Religion, Reform, and Revolution”, https://www.cia.gov/readingroom/docs/CIA-RDP97R00694R000600050001-9.pdf (18.04.2024).
• Cleary, Edward (1985), The Church in Latin America Today: Crisis and Change (NY: Orbis Books).
• Coleman, John A. (Der.) (2007), Christian Political Ethics (Princeton: Princeton University Press).
• Daudelin, Jean ve Willism E. Hewitt (1995), “Churches and Politics in Latin America: Catholicism at the Crossroads”, Third World Quarterly, 16 (2): 221-236.
• Dawson, Andrew (2011), “Dini Taban Cemaatlerinin Kökeni ve Yapısı: Brezilya Deneyimi”, Rowland, Christopher (Der.), Kurtuluş Teolojisi (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. M. F. Karakaya ve Sevinç Altınçekiç): 180-198.
• Dussel, Enrique (1982), A History of the Church in Latin America: Colonialism to Liberation (Michigan: Wm. B. Eerdmans-Lightning Source).
• Enns, Paul (2008), “Liberation Theology”, Enns, Paul (Der.), The Moody Handbook of Theology (Chicago: Moody Publishers): 629-630.
• Fitzgerald, Valpy (2011), “Kurtuluş Teolojisi Ekonomisi”, Rowland, Christopher (Der.), Kurtuluş Teolojisi (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. M. F. Karakaya ve Sevinç Altınçekiç): 259-276.
• Foroohar, Manzar (1986), “Liberation Theology: The Response of Latin American Catholics to Socioeconomic Problems”, Latin American Perspectives, 13 (3): 37-58.
• Fox, Jonathon (1998), An Introduction to Religion and Politics: Theory and Practice (London: Routledge).
• Frank, Andre Gunder (1982), Dependent Accumulation and Underdevelopment (London: The Macmillan Press).
• Freire, Paulo (2018), Ezilenlerin Pedagojisi (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. Dilek Hattatoğlu ve Erol Özbek).
• Galeano, Eduardo (2021), Latin Amerika’nın Kesik Damarları (İstanbul: Sel Yayıncılık) (Çev. Roza Hakmen ve Attila Tokatlı).
• Grey, Mary (2011), “Feminist Teoloji: Eleştirel Bir Kurtuluş Teolojisi”, Rowland, Christopher (Der.), Kurtuluş Teolojisi (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. M. F. Karakaya ve Sevinç Altınçekiç): 107-125.
• Gutierrez, Gustavo (1973), A Theology of Liberation: History, Politics and Salvation (New York: Orbis Books).
• Gutierrez, Gustavo (2011), “Kurtuluş Teolojisinin Kapsamı ve Görevi”, Rowland, Christopher (Der.), Kurtuluş Teolojisi (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. M. F. Karakaya ve Sevinç Altınçekiç): 35-55.
• Güder, Süleyman (2016), Hristiyan ve İslami Kurtuluş Teologlarının Öze Dönüş Mücadelesi:Karşılaştırmalı Bir Analiz (Yayınlanmış Doktora Tezi) (İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı).
• Habermas, Jurgen (2002), Religion and Rationality: Essays on Reason, God, and Modernity, Eduardo Mendieta (Der.) (Oxford: Polity Press).
• Hammond, John L. (1999), “Popular Education as Community Organizing in El Salvador”, Latin American Perpestives, 107-26 (4): 69-94.
• Hebblethwaite, Peter (2011), “Kurtuluş Teolojisi ve Roma Katolik Kilisesi”, Rowland, Christopher (Der.), Kurtuluş Teolojisi (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. M. F. Karakaya ve Sevinç Altınçekiç): 199-220.
• Hinkelammert, Franz (1997), “Liberation Theology in the Economic and Social Context of Latin America, Economy and Theology, or the Irrationality of the Rationalized”, Batstone, David B. (Der.), Liberation Theologies, Postmodernity, and the Americas (New York: Routledge): 25-52.
• Hobsbawn, Eric (2018), Yaşasın Devrim: Latin Amerika Üzerine Yazılar (İstanbul: İletişim) (Çev. Saliha Nilüfer).
• Horn, Gerd-Rainer Horn (2008), Western European Liberation Theology: The First Wave (1924-1959) (Oxford: Oxford University Press).
• Jacobson, Roberta Steinfeld (1986), “Liberation Theology as a Revolutionary Ideology in Latin America”, The Flechter Forum, 10 (2): 317-336.
• Kerber, Guillermo (2010), “Climate Change and Southern Theologies. A Latin American Insight”, Horizonte, 8 (7): 45-55.
• Kıroğlu, Pınar (2020), Kalkınma Stratejileri Ekseninde Latin Amerika ve Türkiye Karşılaştırması (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) (Ankara: Ankara Üniversitesi, SBE, Maliye Ekonomisi Anabilim Dalı).
• Löwy, Michael (1996), Marksizm ve Din, Kurtuluş Teolojisi Meydan Okuyor (İstanbul: Belge Yayıncılık) (Çev. İrfan Cüre).
• Martin, Edward J. T. (2003), “Liberation Theology, Sustainable Development, and Postmodern Public Administration”, Latin American Perspectives, 131-30 (4): 69-91.
• Munck, Ronaldo (2020), Social Movements in Latin America: Mapping the Mosaic (Agenda Publishing).
• Nessan, Craig L. (2012), The Vitality of Liberation Theology (Oregon: Wipf and Stock Publishers).
• PEW Research (2014), “Religion in Latin America Widespread Change in a Historically Catholic Region,” https://www.pewresearch.org/religion/2014/11/13/religion-in-latin-america/ (18.04.2024).
• Rahemtulla, Shadaab (2011), “İslami Kurtuluş Teolojisi”, Rowland, Christopher (Der.), Kurtuluş Teolojisi (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. M. F. Karakaya ve Sevinç Altınçekiç): 126-153
• Rowland, Christopher (2011), “Giriş: Kurtuluş Teolojisi”, Rowland, Christopher (Der.), Kurtuluş Teolojisi (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. M. F. Karakaya ve Sevinç Altınçekiç): 19-34
• Segundo, Juan Luis (1976), The Liberation of Theology (New York: Orbis Books) (Çev. John Drury).
• Sigmund, Paul E. (1986), “Liberation Theology: An Historical Evaluation”, https://www.wilsoncenter.org/sites/default/files/media/documents/publication/wp176_liberation_theology._an_historical_evaluation.pdf (18.04.2024).
• Sobrino, John (2001), Christ the Liberator: A View from the Victims (New York: Orbis Books).
• Tombs, David (2002), Latin American Liberation Theology (Boston: Brill Press).
• Tricontinental Dosya no 59 (2022), “Religious Fundamentalism and Imperialism in Latin America: Action and Resistance”, https://thetricontinental.org/dossier-59-religious-fundamentalism-and-imperialism-in-latin-america/ (18.04.2024).
• Turner, Denys (2011), “Marksizm, Kurtuluş Teolojisi ve Olumsuzlama Tarzı”, Rowland, Christopher (Der.), Kurtuluş Teolojisi (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. M. F. Karakaya ve Sevinç Altınçekiç): 221-240.
• Üstünyer, Akın (2021), “Kurtuluş Teolojisi Hareketi Üzerine Bir İnceleme: Latin Amerika Örneği”, Oksident, 3 (1): 31-55.
• Wang, Joseph S. (1977), “Latin American Liberation Theology”, The Asbury Seminarian, 32 (3): 18-39.
• Webster, D. D. (2001), “Liberation Theology”, Elwell, Walter A. (Der.), Evangelical Dictionary of Theology (Grand Rapids: Baker Academic): 686-688.
• West, Gerald (2011), “Teolojiyi Uygulamanın Yeni Yolu”, Rowland, Christopher (Der.), Kurtuluş Teolojisi (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. M. F. Karakaya ve Sevinç Altınçekiç): 154-179.
• Wielenga, Bastiaan (2011), “Asya’da Kurtuluş Teolojisi”, Rowland, Christopher (Der.), Kurtuluş Teolojisi (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. M. F. Karakaya ve Sevinç Altınçekiç): 56-80.
• Yel, Ali Murat (1998), “Geleneğin Bozulması: Kurtuluş Teolojisi ve Cizvitler”, Divan Dergisi, 3/5 (2): 33-55.