Examination of the Concept of “Kitābun Meknūn” in terms of the Preservation of Revelation and the Prohibition of Touching the Qur'ān without Wudu in the Context of the Quality of Being Interlocutor to the Qur'ān

Year 2025, Volume: 9 Issue: 2, 373 - 390, 17.08.2025

İdris Sağır

https://doi.org/10.52115/apjir.1697108

Abstract

It is very important when and how the religious commands and prohibitions laid down by Islamic jurisprudence were introduced. Especially in the 2nd century of the Hijri, the process of the codification of the religious sciences and the process of theologization began, and in this process, many concepts that are not found in the Qur'an, such as the concept of ‘ablution’, emerged. Although the majority of commentators stated that the ‘mutahharoon’ in the verse ‘Only the pure touch it’ (al-Waqqa 58/79) are angels, some scholars interpreted ‘mutahharoon’ as humans, ignoring the historical context of the verse. Such interpretations have emerged as a result of the post-Sahabah process of addressing the Qur'an as a ‘Mushaf’. Since it was not easy to establish the relationship between the revelation, which turned into a ‘Book’ with this process, and the phenomenon, it was inevitable that some passages of the Qur'an were subjected to forced interpretations. Thus, verses whose contextual relationship could not be established correctly were accepted as evidence for the prohibition of touching the Qur'an without ablution. In this study, first, the relationship between the concept of “kitābun meknūn” and other concepts in the same field of meaning is discussed, and then the problem of being addressed to the Qur'an as a Mushaf in establishing the correct relationship between the verses is pointed out. It has been analyzed that the relevant verses are not accurate evidence for the issuance of this prohibition.

Keywords

Tafsir , Qur , Surat al-Waqiqa , verse 79 , Kitābun Meknūn , Ablution.

“KİTÂBUN MEKNÛN” KAVRAMININ VAHYİN KORUNMUŞLUĞU AÇISINDAN İNCELENMESİ VE KUR’AN’A MUHATAP OLUŞ KEYFİYETİ BAĞLAMINDA ABDESTSİZ DOKUNMA YASAĞI

Abstract

İslam fıkhının ortaya koyduğu dini emir ve yasakların, ne zaman ve nasıl ihdas edildiği oldukça önemlidir. Özellikle hicri 2. asırda dini ilimlerin tedvini ve ıstılahlaşma süreci başlamış, bu sürece bağlı olarak, ‘abdest’ kavramı gibi Kur’an’da bulunmayan birçok kavram ortaya çıkmıştır. Müfessirlerin çoğunluğu, ‘Ona ancak temiz olanlar dokunur.’ (Vâkıa 56/79) âyetinde ‘mutahharûn’un melekler olduğunu belirtmesine rağmen, âyetin tarihsel bağlamı göz ardı edilerek bazı âlimler tarafından ‘mutahharûn’ insanlar olarak yorumlanmıştır. Bu gibi yorumlar, sahabe sonrasında Kur’an’a ‘Mushaf’ olarak muhatap olmanın neticesinde ortaya çıkmıştır. Bu süreç ile birlikte ‘Kitab’a dönüşen vahiy ile olgu arasındaki ilişkiyi kurmak kolay olmadığından, Kur’an’ın bazı pasajlarının, zorlama yorumlara tabi tutulması kaçınılmaz olmuştur. Böylelikle bağlamsal ilişkisi doğru kurulamayan âyetler, ‘abdestsiz Kur’an’a dokunma yasağı’nın delili kabul edilmiştir. Bu çalışmada önce “kitâbun meknûn” kavramının aynı anlam alanındaki diğer kavramlarla ilişkisi ele alınmış; sonra Kur’an’a Mushaf olarak muhatap olmanın, âyetler arasındaki doğru ilişkiyi kurmada ortaya çıkardığı probleme dikkat çekilmiştir. İlgili âyetlerin, bu yasağın ihdasında isabetli delil olmadığı anlaşılmıştır.

Keywords

Tefsir , Kur’an , Vâkıa suresi 79. Âyet , Kitâbun Meknûn , Abdest.

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur. / It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Supporting Institution

yok

References

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el- Arnaûd ve Âdil Mürşid. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1. Basım, 1421.
• Altındaş, Mücteba. “Bir Kitap Olarak Levh-i Mahfûz ve Ümmü’l-Kitâb”. Kelam Araştırmaları 11/1 (2012).
• Altındaş, Mücteba. Kelam Araştırmaları. “Bi̇r Ki̇tap Olarak Levh-i Mahfûz ve Ümmü’l-Ki̇tâb” 11/1 (2013), 221-242.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. Istanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1989.
• Aydar, Hidayet. “Kur’an’a Dokunmak ve Abdest Meselesi”. Kur’an Mesaji İlmi̇ Araştirmalar Dergisi 4 (1998), 55-75.
• Bardakoğlu, Ali. İslam Işığında Müslümanlığımızla Yüzleşme. İstanbul: Kuramer, 2. Basım, 2017.
• Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mesûd. Meâlimü’t-Tenzîl fî Tefsîri’l-Kur’ân. thk. Muahmmed Abdullah En- Nemir. 8 Cilt. Daru’t-Tayyibe li’n-Neşri ve’t-Tevzî’, 1417.
• Beydâvî, el-Kâdî Nasruddîn. Envâru’t-Tenzîl. thk. Muhammed Abdurrahman el-Maraşlî. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Türâsi’I-Arabî, 1418.
• Cündioğlu, Dücane. Sözlu Kültür’den Yazılı Kültür’e Anlam’ın Tarihi. İstanbul: Kapı, 9. Basım, 2023.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah. Huccetullahi’l-Bâliğa. thk. es-Seyyîd Sâbık. 2 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Ceyl, 1. Basım, 1426.
• Dirik, Mehmet. “Ebû Hanîfe’ni̇n İcti̇had Metodunda İsti̇hsan”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/10 (2018), 180-224. https://doi.org/10.17859/pauifd.453882
• Doğan, D. Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Ülke Yayın Haber Tic. Ltd. Şti, 10. Basım, 1994.
• Duman, M. Zeki. Beyânuʼl-Hak: (Kurʼan-ı Kerîmʼin Nüzûl Sırasına Göre Tefsiri). 2 Cilt. Ankara: Fecr Yaymevi, 1. Basım, 2006.
• Duman, M. Zeki. Levh-i Mahfuzdan Mushâf-ı Şerif’e Kelamullah. Kayseri, 2013.
• Elik, Hasan. “Mushafa Abdestsiz Dokunulup Dokunulamayacağı Problemi”. Kur’an Mesaji İlmi̇ Araştirmalar Dergisi 6 (1998).
• Elik, Hasan. “Sahabe ve Sonraki Müslümanların Kur’an’a Muhatap Oluş Keyfiyetini̇n O’nu Anlamaya Etki̇si̇”. Kur’an ve Sahabe Sempozyumu. ed. Hasan Keskin - Abdullah Demir. 67-82. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2016.
• el-Ezdî, İbn Düreyd. Cemheretü’l-luğa. thk. Remzî Münîr Ba`lbekî. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1. Basım, 1987.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed. el-Kâmusu’l- Muhît. thk. Muhammed Nu’aym. Beyrut: Müessetü’r- Risâle, 1426.
• Gezer, Süleyman. Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Kur’an. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Halebî, Ebû Muhammed Bedreddîn el-. el-Muktefâ min Sîreti’l-Mustafâ. thk. Mustafa Muhammed Hüseyin ez- Zehebî. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1. Basım, 1414.
• Halebî, Ebü’l-Ferec Nûrüddîn Alî b. Burhâniddîn İbrâhîm b. Ahmed el-. Sîretü’l-Halebiyye. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1427.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el- Ferâhîdî. Kitâbü’l-ʿAyn. thk. Mehdî el-Mahzûmî - İbrâhîm es-Samarrâî. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l- Hilâl, t.y.
• İbn Aşûr, Muhammed et- Tâhir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdulhakk el- Endelûsî. el- Muharreru’l- Vecîz fî Tefsîri’l- Kitâbi’l- Azîz. thk.
• Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. Lübnan: Dâru Kütübi’l- İlmiyye, 1. Basım, 1422.
• İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyyâ. Muʿcemü Mekāyîsi’l-Luġa. thk. Abdüsselâm M. Hârûn. 6 Cilt. Dâru’l- Fikr, 1399.
• İbn Kesîr, Ebû’l- Fidâ İsmâil b. Ömer b. Kesîr el Kuraşî. Tefsîru’l- Kur’âni’l- Azîm. thk. Sâmi b. Muammed b. Selâme. 8 Cilt. Dâru’t-Tayyibe, 2. Basım, 1420.
• Isbehânî, Ebu Nuaym Ahmed b. Abdullah el-. Ma’rifetü’s- Sahabe. thk. Âdil b. Yusuf el- Azzâzî. Riyâd: Dâru’l- Vatani li’n-Neşr, 1. Basım, 1419.
• Isfahânî, Râğıb el-. el-Müfredât fî Ğarîbi‟l-Kur‟ân. Dımeşk-Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1412.
• Kur’an Yolu Meâli. çev. Hayrettin vd. Karaman. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Basım, 2020.
• Koç, Zafer. Kur’an Tefsirinde Yöntem Arayışları. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Mâtüridî, Ebû Mansur Muhammed. Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1. Basım, 1426.
• Nâsırî, Muhammed Mekkî en-. et-Teysîri fî Ehâdîsi’t-Tefsîr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Arabi’l- İslâmî, 1. Basım, 1405.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b Ahmed en-. Medâriku’t-Tenzîl ve Hakîku’t-Te’vîl. thk. Yusuf Ali el-Büdeyvî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kelimi’t- Tayyib, 1. Basım, 1419.
• Pak, Zekeriya. Allah-İnsan İletişimi. Ankara: İlâhiyât, 1. Basım, 2005.
• Pak, Zekeriya. Tefsir Usûlü. Ankara: Bilay Yayınları, 1. Basım, 2020.
• Pak, Zekeriya. Vahiy Kavramının Semantik Alanı – Kur’an’ın Nüzul Süreciyle İlgili Temel Kavramlar-. Kahramanmaraş: Ukde, 2011.
• Paksoy, Kadir. “Kur’an’a Abdestli̇ Dokunmakla İlgi̇li̇ Ri̇vayetleri̇n Tahli̇li̇”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1999), 331-378.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-Ğayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1420.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm es-. el-Keşf ve’l-Beyân an Tefsîri’l-Kur’ân. thk. İmam Ebî Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1422.
• Seâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahman b Muhammed es-. el-Cevâhiru’l-Hisân fi’t- Tefsîru’l- Kur’ân. thk. Muhammed Ali Muavviz - Âdil Abdullah Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’I-Arabî, 1. Basım, 1418.
• Suyûtî, Abdurrahman b Ebî Bekr Celaleddîn. el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l- Fadl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l- Mısriyyetü’l- Âmme li’l- Kitâb, 1394.
• Suyûtî, Abdurrahman b Ebî Bekr es-. ed-Dürru’l- Mensûr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Fikr, ts.
• Sülün, Murat. “Kur’an’da Kitâb Kavramı ve Kur’an Vahylerinin Kitaplaşması”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13-14-15 (1997 1995), 53-120.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris eş-. Tefsîru’l - İmâm-ı Şâfiî. thk. Ahmed b. Mustafa el-Ferrân. Memleketü’l- Arabiyyeti’s Suûdiyye: Dâru’t- Tedmîriyye, 1. Basım, 1427.
• Şener, Abdulkadir. “Abdest”. TDV. İslam Ansiklopedisi. 1/68-70. Istanbul: TDV. Yayınları, 1998.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-Beyân an Te’vîl’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1. Basım, 1420.
• Ulemâu’l- Ezher. et-Tefsîru’l-Vasît li’l-Kur’ani’l-Kerim. 10 Cilt. el-Hey’etü’l-Âmmetü lişşuûni’l-Matâbiu’l-Emîriyye, 1. Basım, 1393.
• Yaşaroğlu, M. Kemal. “Namaz”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 32. Istanbul: TDV. Yayınları, 2006.
• Zemahşerî, Ebü’l- Kâsım Mahmûd. el-Keşşâf an Hakâiki Gavâmizi’t- Tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kiatâbi’l-Arabî, 3. Basım, 1407.