20. YÜZYILA AİT BİR GRUP GÖRDES HALISININ MOTİF ÖZELLİKLERİNE DAİR DEĞERLENDİRMELER

Year 2019, , 52 - 64, 25.06.2019

Çiğdem Karaçay

https://doi.org/10.34242/akmbaris.2019.122

Abstract

Bu makale, Ankara Vakıf
Eserleri Müzesi Koleksiyonu’nda yer alan, 20. yüzyıla ait bir grup Gördes
halısının motif ve kompozisyon özelliklerini tanıtmayı ve klasik şemanın
dışında bir tasarıma sahip bu örneklerde görülen değişimin nedenlerini ortaya
koymayı amaçlamaktadır. Çalışma, Vakıflar Genel Müdürlüğü’nden gerekli izinler
alındıktan sonra Ankara Vakıf Eserleri Müzesi’nde arşiv taraması yöntemiyle
yürütülmüştür. Arşivde yapılan araştırmalar neticesinde, sütunlu ya da marpuçlu
olarak bilinen Gördes halılarından geliştiğini düşündüğümüz 20. yüzyıla ait
yedi adet halı tespit edilmiştir. Araştırma konumuzu oluşturan bu halıların envanter
numaraları verilmiş, motif ve kompozisyon özellikleri etraflıca tanıtılmıştır. Sütunlu
(Marpuçlu) Gördes halılarının mihrap zemininde birer motif olarak yer alan
sütunlar, bu örneklerde halı zemininde yer alan ve mihrap kemerini taşıyan
sütunlar olarak tasvir edilmiştir. Bunun
yanı sıra farklı formda tasarlanmış mihrap kemerleri, mihrap zeminini süsleyen
stilize çiçek ve yaprak motiflerden oluşmuş iri çiçek demetleri, mihrabın
altında yer alan bahçe kompozisyonu, mihrap köşeliklerinde tasvir edilen yaprak
motiflerinin üslup bütünlüğü ve yeni motiflere yer verilen bordürleri ile bu
örnekler farklı bir beğeninin ürünüdür. Bir yanda Anadolu halısının sanatsal
kimliğinden sıyrılıp ticari bir meta olarak görülmeye başlanması diğer yanda
kaybettiği değeri kazandırmak adına yeni tarz halı üretiminin devlet tarafından
teşviki bu halıların motif ve kompozisyon özelliklerinin şekillenmesinde etkili
olmuştur. 

Keywords

Halı, Batı Anadolu, Gördes, Mihrap, Sütun

References

• Aslanapa, Oktay (2005). Türk Halı Sanatının Bin Yılı, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Bilgin, F. Ülkü (1983). “Eski Gördes Seccadeleri”, Manisa Turizm Derneği, S. 4, s. 66-79.
• Butterweck, Georg-Orasch, Dieter (1986), Handbook of Anatolian Carpets, Wien: Im Eigenverlag.
• Caner, Şenay (1996). “Kula, Demirci ve Gördes Halılarında Form ve Anlam Sorunu”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Edirne.
• Deniz, Bekir (1986). “Gördes Halıları”, Bilim Birlik Başarı, S. 45, s. 13-19.
• Deniz, Bekir (2000). Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Gökmen, Ertan (2014). Osmanlı Dönemi Gördes Halıcılığı, Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Yayınları.
• Günay, H. Mehmet (2012). “Vakıf”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Formenton, Fabio. (1972). Oriental Rugs and Carpet, London: The Hamlyn Publishing Group Limited.
• Hawley, A. Walter (1970). Oriental Rugs Antique and Modern, New York: Dover Publications.
• Hopf, Albrecht (1962). Oriental Carpets and Rugs, London: Thames and Hudson.
• Kervan, Gülseren-Önel, Lütfi (2012). Konya Müzesi Halı Kataloğu I, Konya: Bahçıvanlar Basım Sanayi A.Ş.
• Öztürk, İsmail-Aydın, Öznur (1994). “Türk Halıcılığının Tarihsel Gelişimi ve Gördes Halıları”, Türkiyemiz, C. 24, S. 72, s. 1994, s. 22-36.
• Ürer, Harun (2013). Haneden Ticarethaneye Batı Anadolu Halıcılığı (1836-1935), İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.