YÖRÜK SACKS

Yıl 2022, Sayı: 20-21, 183 - 207, 30.12.2022

Aysen Soysaldı

https://doi.org/10.32704/akmbaris.2022.170

Öz

Turks who raise sheep and goats in rural areas migrate to the village in winter and to the plateau in summer. Turkmens living in this way of life are called Yörük, which means constantly walking. During these winter-pasture migrations, clothes and provisions are loaded onto camels with sacks, and sacks are covered over them. It can be understood which Oghuz tribe these Turkmens belonged to from the decorations on their sacks and sackcloths and the stamps they made on their animals.
The story of the sacks begins with the bride's dowry. Dowry sacks are called alaçuval, which means colorful and decorated. Alaçuvallar is the most important item in the dowry of every young girl. Because the dowry items were carried in these sacks and then used as garment sack her home. One or more of the dekorative weaving techniques such as kilim, cicim, zili and sumak were applied together on these sacks, these are the wonders of Turkish traditional hand weaving arts.
In addition, there are sacks of foodstuffs such as flour and bulgur. The foodstuffs sacks were also woven with cotton, bristle and wool yarn in various sizes and with the cicim technique. Harars are the largest sized sacks used as a wheat warehouse. In black tents, the sacks are arranged on the back, their decorated surfaces forward and covered with cicim or zili-sili weaving. In the villages sacks of clothes are placed in wardrobe and jijim curtain is hung in front. In the 21st century, a Sarıkeçili tribe remained in the Taurus Mountains, which lived a nomadic life, and the sacks took their place in museums and private collections. Therefore, alaçuval and foodstuffs sacks, together with their stories, are the material cultural heritage of the intangible Yörük culture.
The purpose of the paper is to take attention to this important ethnographic material. The content of the paper was obtained from the data compiled in the field researches made by me in the Yozgat, Tarsus, Sivas, and Burdur regions between 1997-2015 and from the written literature. Examples that can be reached in these regions; It has been given in the text with photographs by making certain classification according to the way of use, weaving technique and decoration features.

Anahtar Kelimeler

Yörük, Dokuma, Alaçuval, Çuval, Harar, Yaygı, Kilim, Cicim-Sili, Sumak., Weaving, Sack, Bag, Rug, Jijim-Sili

YÖRÜK ÇUVALLARI

Öz

Kırsal bölgelerdeki küçükbaş hayvancılıkla geçinen Türkler kışın köye, yazın yaylaya göçerler. Bu hayat tarzında ve köylerde yaşayan Türkmenlere sürekli yürüyen anlamında Yörük denmiştir. Bu kışlak-yaylak göçleri sırasında giysi ve erzaklar çuvallarla develere yüklenir, üzerine de yük çulları örtülür. Bu Türkmenlerin hangi Oğuz boyuna mensup oldukları, çuval ve çullarındaki süslemelerden ve hayvanlarına yaptıkları damgalardan anlaşılmaktadır.
Çuvalların hikâyesi gelin kızın çeyiziyle başlar. Çeyiz çuvallarına, renkli ve süslü anlamında alaçuval denir. Alaçuvallar her genç kızın çeyizindeki en önemli eşyasıdır. Çünkü çeyiz bu çuvallarla taşınır ve sonra da evinde giysi çuvalı olarak kullanılır. Türk dokuma sanatının harikası olan bu çuvallarda kilim, cicim, sili ve sumak gibi bezemeli dokuma tekniklerinden biri veya birkaçı bir arada uygulanmıştır.
Ayrıca un, bulgur gibi erzak çuvalları da vardır. Erzak çuvalları da pamuk, kıl, yün ipliği ile çeşitli boyutlarda ve cicim teknikli dokunmuştur. Hararlar ise buğday ambarı niteliğinde kullanılan en büyük boyutlu çuvallardır. Genellikle keçi kılından dokunan hararlar, bazı yörelerde yün malzeme ile atkı yüzlü cicim tekniği ile dokunmuştur. Çuvallar çadırda bezemeli yüzeyleri öne gelecek şekilde arka tarafa sıralanır ve üzerine zili-sili dokuma yük çulları örtülür. Köylerde ise yüklük içine yerleştirilir ve önüne yine yüklük perdeleri asılır.
Çeşitli çuval örneklerine 20.yy. sonuna kadar Türkiye’nin hemen her yerinde rastlanmıştır. 21.yy.da Yörük hayatı yaşayan Toroslarda bir Sarıkeçili obası kalmış, çuvallar da müze ve özel koleksiyonlarda yerini almıştır. Dolayısıyla alaçuval ve erzak çuvalları hikâyeleri ile birlikte somut olmayan Yörük kültürünün maddi kültür mirasıdır.
Bildirinin amacı bu önemli etnografik malzemeye dikkat çekmektir. Bildiri içeriği 1997-2015 yılları arasında Yozgat, Tarsus, Sivas, Burdur yörelerinde tarafımca yapılan alan araştırmalarında derlenen verilerden ve yazılı kaynaklardan elde edilmiştir. Bu yörelerde ulaşılabilen örnekler kullanım şekli, dokuma tekniği ve bezeme özelliklerine göre belirli sınıflama yapılarak metin içinde fotoğraflarla verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yörük, Dokuma, Alaçuval, Çuval, Harar, Yaygı, Kilim, Cicim-Sili, Sumak., Weaving, Sack, Bag, Rug, Jijim-Sili

Kaynakça

• Anonim. Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, cilt: 6, Ankara: Türk Dil Kurumu,1972, G (ga - güzzük), https://sozluk.gov.tr/?kelime=FETEMM Erişim: 23.05.2022.
• Atlıhan, Şerife. “Antalya Döşemealtında Kirkitli Dokumalar”, Arış, S:VI, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı yayını, 2011: 4-19.
• Atlıhan, Şerife. “Ayvacık Bölgesi’nde Alaçuvallar”, Kültür ve Sanat Dergisi, S. 5. Ankara: Türkiye İş Bankası yayını, 1999: 56-61.
• Atlıhan, Şerife. “Batı Anadolu’da Yaşayan Yörüklerin Heybe ve Torba Dokumaları,” Erdem-Halı Özel Sayısı-1, Cilt 10, Sayı 28, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı yayını, 1999: 35-41.
• Candan, Ülkü. “Anamur Müzesi'nde Bulunan Çuvallar” Arış V. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını, 2011:128-135.
• Johansen, Ulla, 50 Yıl Önce Türkiye'de Yürüklerin Yayla Hayatı, (çev. M. Poyraz), Ankara, 2005.
• Çelik, Ümmügülsüm. Fethiye’de Eldirekli Göçebe Yörükler ve Eldirek Kilimleri, İzmir: Ay Yayınları, 2004.
• Dulkadir, Hilmi. İçel'de Son Yörükler Sarıkeçililer, Mersin: İçel Valiliği Yayını, 1997.
• Efendi, Rasim. Aliyeva, Kübra. Azerbaycanın Halı ve Halçacılık Terimleri Lügati, Bakü: Azerbaycan İlimler Akademisi Yayınları, 1998.
• Görgünay, Neriman. “Anadolu’da Cecim Çeşitleri” III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, V. Cilt Maddi Kültür, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987: 139-150.
• Onuk, Taciser. “Kırıkkale Karakeçili Elsanatları ürünlerinden Örnekler”, V. Milletlerarası Türk halk Kültürü Kongresi-Maddi Kültür seksiyon Bildirileri, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 1997: 303-309.
• Pekin, Ersu. “Yörük Çuvalları”, Sanat Dünyamız, S.5, İstanbul: Yapı ve Kredi Bankası Yayını, 1975: 14- 17.
• Reinhard, Ursula. “Silifke Yöresi Dokumaları” I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, V. Cilt-Etnografya, Ankara: Kültür Bakanlığı Folklor Dairesi Yayınları:22, 1977: 241-250.
• Soysaldı, Aysen. Düz Dokuma Teknikleri ve Teknik Desen Çizimleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2009.
• Soysaldı, Aysen.- Sarnesar, Katayoun. “İran-Şahseven Dokumaları ile Türkiye Yörüklerinin Alaçuval ve heybe Dokumaları Arasındaki Teknik ve Desen Benzerlikleri”, 38.ICANAS Maddi Kültür, 10-15 Eylül 2007, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 2008: 1253-1275.
• Soysaldı, Aysen. “Tarsus Çevre Köy ve yaylalarından Kilim ve Çuval Örnekleri”, Dünden Bugüne 1. Tarsus Sempozyumu Bildirileri, 25-26 Aralık 1998, Tarsus: Berdan Yayınları, 1998: 213-242.