TÜRKİYE İLE IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESEL YÖNETİMİ (IKBY) ARASINDA TİCARİ İLİŞKİLER ÜZERİNE BİR ANALİZ

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 2, 109 - 134, 30.11.2021

Zülfü Dağdeviren

Öz

Dış politikada siyasi ve ticari ilişkilerin birbirini destekleyecek şekilde yönetilmesi esastır. Bu dinamik süreç, ticari ilişkileri dış politikanın etkin bir öğesi yapmıştır. Ticari ilişkiler, ilişki kurulan tarafın davranışlarını etkileme ve yönlendirme yetisi kazandırmakta ve birçok siyasal sorunun çözümünde etkili bir araç olmaktadır. Bu bağlamda çalışmanın amacı, Türkiye-IKBY arasındaki ticari ilişkilerinin 1983 yılından günümüze kadar tarihsel gelişimini ve günümüzde ticari ilişkilerin yeniden inşasını karşılıklı bağımlılık ve bölgesel iş birliği kuramları çerçevesinde analiz etmek ve her iki tarafında faydasına olacak ortak çözümler sunmaktır. Elde edilen sonuçlar şunlardır. Türkiye, 1983-1992 ve 2008-2021 yılları arasında, IKBY’ne karşı geleneksel güvenlik odaklı mesafeli tutumunu bir tarafa bırakarak, ticari ilişkileri geliştirme odaklı politikalar izlemiştir. Irak’ta 2005'ten itibaren yeni bir siyasal sistem olarak federal yönetim uygulanmıştır. IKBY 2005'te anayasal haklara sahip resmi bir federe birim statüsüne kavuşmuştur. IKB'nin savaş nedeniyle yeniden imar edilmesi, ticari olarak devletlerin bölgeye ilgisini artırmıştır. 2008 yılından itibaren IKBY ile yaşanan politik yumuşama ile taraflar, ticari ilişkilere yoğunlaşmıştır. Ticari ilişkilerin iş birliği temelinde yeniden inşa edilmesinin tarafların avantajına olacağı, bununda öncelikle terör ve birçok siyasi sorunların çözümüne katkı sağlayacağı değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Ticari İlişkiler, Karşılıklı Bağımlılık, Bölgesel İş Birliği

Kaynakça

• Açıkmeşe, S. A. (2004). Uluslararası İlişkiler Işığında Avrupa Bütünleşmesi. Uluslararası İlişkiler, 1(1), 1-32.
• AK Parti, (2013). 37 Yıllık Özleme Son Veriyoruz. Erişim adresi: https://www.akparti.org.tr/ site/haberler/37-yillik-ozleme-son-veriyoruz/55518#1
• Aras, B. (2009). Turkey's Rise in the Greater Middle East: peace-building in the periphery. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 11(1),29-41. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/profile/Bulent_Aras/publication/233198690_Turkey%27s_Rise_in_the_Greater_Middle_East_Peace-building_in_the_Periphery/links/5cca335f299bf120978f48c6/Turkeys-Rise-in-the-Greater-Middle-East-Peace-building-in-the-Periphery.pdf?origin=publication_detail
• Aras, B. ve Karakaya, R. P. (2007). Turkey and the Middle East: Frontiers of the New Geographic Imagination. Australian Journal of Affairs, 61(4), 471-488. Erişim adresi: https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10357710701684930
• Arı, T. (2006). Irak, İran ve ABD, Önleyici Savaş, Petrol ve Hegemonya (4.bs). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Arı, T. (2013). Uluslararası İlişkiler Teorileri Çatışma, Hegomanya, İş Birliği (8.bs). İstanbul: MKM Yayıncılık.
• Ateş, H. (26 Nisan 2008). MGK'nın Açılımı Memnun Etti, Sabah Gazetesi, Erişim adresi: http://arsiv.sabah.com.tr/2008/04/26/haber,259733E4800B4E43953B936508F24F69.html
• Aydın, M. ve Aras, D. (2005). Political Conditionality of Economic Relations Between Paternalist States: Turkey's Interaction With Iran, Iraq and Syria. Arap Studies Quarterly, 27(1), 25-38. Erişim adresi: https://www.academia.edu/2692158/Political_Conditionality_of_Economic_Relations_between_Paternalist_States_Turkeys_Interaction_with_Iran_Iraq_and_Syria Aydın. M. ve Aras, D. (2004). "Ortadoğu'da Ekonomik İlişkilerin Siyasi Çerçevesi; Türkiye'nin İran, Irak ve Suriye ile Bağlantıları". Uluslararası İlişkiler, 1(2), 103-128.
• Balcı, A. (2014). Enerji'sine Kavuşan Komşuluk Türkiye-Kürdistan Bölgesel Yönetimi İlişkileri. SETA Analiz, 97(1), 7-26.
• Balcı, A. (2015). Türkiye Dış Politikası. İlkeler, Aktörler, Uygulamalar (1.bs). İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• Barzani, M. (2010). Irak Kürt Bölgesel Yönetimi Başkanı Mesut Barzani'nin 4 Haziran 2010'da ORSAM'da Yaptığı Konuşma. Erişim adresi: http://www.orsam.org.tr/tr/ trUploads/Etkinlikler/Dosyalar/201065_barzani.orsamda.pdf
• Bell, J. & Saunders, C. (2006). Iraq Oil Policy-Constitutional Issues Regarding Federal Government and Regional Authority. Erişim adresi: http://iraqi economists.net/eng/wp-content/uploads/sites/7/2013/04/PL-Bell-Saunders-07_06.pdf
• Bila, F. (2009, 1 Kasım). Barzani'den Söz. Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/fikret-bila/barzani-den-soz-1156761
• Bock, P.G. (1992). Functionalism and Functional Integration. International Encyclopedia of Social Sciences, 2(4), 521-549. Erişim adresi: https://www.encyclopedia.com/social-sciences/applied-and-social-sciences-magazines/international-integration#E
• Burley, A.M. & Walter M. (1993). Europe Before the Court: A Political Theory of Legal Integration. International Organization, 47(1), 41-76. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/i327222?refreqid=excelsior%3Ae95a3a31e57642f217cd539193574f29
• Canbolat, İ. S. (2003). Savaş ve Barış Arasında Dünya, Korku ve Umut Arasında İnsan (1.bs). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Cemal, H. (2004). Özal Hikâyesi. (1.bs). İstanbul: Doğan Kitap.
• Cumhurbaşkanlığı (2008). Cumhurbaşkanlığı, Irak Cumhurbaşkanı ile Yapılan Görüşmelerin Ardından Düzenlenen Ortak Basın Toplantısında Yaptıkları Açıklama. Erişim adresi: http://www.tccb.gov.tr/basin/basin/basinDetay.aspx?id=4275
• Cumhuriyet Gazetesi (2009, 31 Ekim). İki yeni sınır kapısı açılacak. Cumhuriyet. Erişim adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/iki-yeni-sinir-kapisi-acilacak-96158
• Çağaptay, S., Fidan, C. B. ve Saçıkara, E. C. (2015, March 16). Turkey and the KRG: An Undeclared Economic Commonwealth. The Washington Institute for Near East Policy. Erişim adresi: http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/turkey-and-the-krg-an-undeclared-economic-commonwealth
• Çakır, A. E. (2001). Avrupa Bütünleşmesinin Siyasal Kurumları (1.bs). İstanbul: Beta Yayınları.
• Çandar, C. (2012, 26 Mayıs). İşin İçine Kürdistan Petrolü Girerse. Hürriyet. Erişim adresi: https://www.hurriyet.com.tr/isin-icine-kurdistan-petrolu-girerse-20630287
• Dalar, M. (2015). Türkiye-Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi İlişkileri: Karşılıklı Bağımlılık Teorisi Bağlamında Petrol İlişkisine Dayalı Bir Analiz. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 34(1), 47-70.
• Dalar, M. (2016). Tarihsel, Siyasal ve Hukuksal Perspektifiyle Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi (1.bs). Bursa: Aktüel Yayınları.
• Davutoğlu, A. (2004). Stratejik Derinlik: Türkiye'nin Uluslararası Konumu (15.bs). İstanbul: Küre Yayınları.
• Davutoğlu, A. (2008). Turkey's Foreign Policy Vision: An Assessment of 2007. Insight Turkey, 10(1), 77-96. Erişim adresi: http://file.setav.org/Files/Pdf/ahmet-davutoglu-turkeys-foreign-policy-vision-an-assessment-of-2007.pdf
• Davutoğlu, A. (2013). Teoriden Pratiğe Türk Dış Politikası Üzerine Konuşmalar (1.bs). İstanbul: Küre Yayınları.
• Dışişleri Bakanlığı (2018). Komşu ve Çevre Ülkeler ile Ticareti Geliştirme Stratejisi. Erişim adresi: http://www.mfa.gov.tr/komşu-ve-cevre-ulkeler-ile-ticareti-gelistirme-stratejisi.tr.mfa
• Dünya Gazetesi. (2009, 31 Ekim). İlişkiler parlak bir döneme girecek. Dünya Gazetesi. Erişim adresi: https://www.dunya.com/gundem/iliskiler-parlak-bir-doneme-girecek-haberi-95057
• Ergan, U. (2001, 16 Mayıs). ‘Kürt devleti’ savaş nedeni. Hürriyet. Erişim adresi: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/kurt-devleti-savas-nedeni-39243369
• Erhan, Ç. (2010). Türk Dış Politikasının Güncel Sorunları (1.bs). Ankara: İmaj Yayınevi.
• Erkmen, S. (2009). Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün Irak Ziyareti Işığında Türkiye-Irak İlişkileri. Ortadoğu Analiz, 1(4), 6-13.
• Erkmen, S. (2015). İç Etkenler Açısından Türkiye'nin Kuzey Irak Politikasının Dönüşümü. Dergi Park, 72(1), 171-196.
• Fırat, M. ve Kürkçüoğlu, Ö. (2003). "Ortadoğu'yla İlişkiler". B. Oran. (Ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşı'ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt II: 1980-2001 kitabı içinde (s. 551-586). İstanbul: İletişim Yayımları.
• Gavin, B. and Lombaerde, P. De. (2005). Economic Theories of Regional Integration. In M. Farrell, B. Hettne & L.V. Langenhove (Eds.), Global Politics of Regionalism- Theory and Practice (pp. 69-82). London, UK: Pluto Press.
• Gönlübol, M. (1996). 1983-1990 Dönemi: Türkiye'nin 1980'li Yıllardaki Dış Politikasının Bir Değerlendirmesi. M. Gönlübol (Der.), Olaylarla Türk Dış Politikası (1915-1995) kitabı içinde (s. 611-632). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Gözen, R. (2000). Amerikan Kıskacında Dış Politika, Körfez Savaşı-Turgut Özal ve Sonrası (1.bs). Ankara: Liberte Yayınları.
• Güneş, H. (2012). Eksen ve Mezhep Tartışmaları Arasında Türk Dış Politikasında Yeni Eğilimler. İktisat Dergisi, 520(1), 1-13.
• Haas, E. B. (1964). Beyond The Nation-state: Functionalism And International Organization (1st ed.). California, USA: Stanford Universitiy Press.
• Hale, W. (2003). Türk Dış Politikası 1774-2000 (P. Demir, Çev.). İstanbul: Mart Matbaası.
• Katzenstein, Peter J. (2004). Regionalism and Asia. In S. Breslin, C. W. Hughes, N.Philips & B. Rosamond. (Eds.), New Regionalisms in the Global Political Economy (pp. 104-118.). London, UK: Routledge Press.
• Keohane, R. O. (2002). Power and Governance in A Partially Globalized World. 2nd edition. New York: Routledge.
• Keohane, R. O. and Nye, J. S. (1975). International Interdependence and Integration. Handbook of Political Science. Eds. Fred Greenstein and Nelson Poisby. Reading, set (8), California: Addison-Wesley, 1-45.
• Kurdistan Regional Government, (2012). Ministry of Planning, Regional Development Strategy for Kurdistan Region 2012-2016. Erişim adresi: http://cabinet.gov.krd/p/p.aspx?l=12&p=224
• Kurdistan Regional Government, (2014). MNR Announcement. Erişim adresi: http://mnr.krg.org/ index. Php/en/pressreleases/379-krg-statement-on-oil-exports
• Kutlay, M. (2011b). Economy as the ‘Practical Hand’ of ‘New Turkish Foreign Policy’: A Political Economy Explanation. Insight Turkey, 13(1), 67-88. Erişim adresi: https://www.insightturkey.com/file/691/economy-as-the-practical-hand-of-new-turkish-foreign-policy-a-political-economy-explanation-winter-2011-vol13-no1
• Kutlay, N. (2011a). 21. Yüzyıla Girerken Kürtler (2.bs). İstanbul: Peri Yayınları.
• McDowall, D. (2004). Modern Kürt Tarihi (N. N. Domaniç, Çev.). Ankara: Doruk Yayımcılık.
• Müderrisoğlu, O. (31 Ekim 2009). Barzani Demokratik Açılıma Destek Verdi. Sabah. Erişim adresi:http://www.sabah.com.tr/gundem/2009/10/31/barzani_demokratik_acilima_destek_verdi. Erişim Tarihi: 18 Temmuz 2019.
• Nacos, B. L. (2002). Mass-Mediated Terrorism: The Central Role of the Media in Terrorism and Counterterrorism. 2nd edition Lanham, Maryland USA: Rowman & Littlefield 135-144.
• Oktav, Ö. Z. (2010). Çok Boyutlu Türk Dış Politikasına Bir Örnek: Türkiye-Irak-Bölgesel Kürt Yönetimi Arasında Gelişen İlişkiler ve Nedenleri. Ortadoğu Etütleri, 1(2), 53-74.
• Orhan, O. Z. (2014). Sınır Ticaretinin Türkiye Ekonomisine Etkileri (1.bs). İstanbul: İstanbul Gelişim Üniversitesi Yayınları.
• Öniş, Z. (2011). Multiple Faces of the 'New' Turkish Foreign Policy: Underlying Dynamics and a Critique. Insight Turkey, 13(1). 47-65. Erişim adresi: https://www.insightturkey.com/file/688/multiple-faces-of-the-new-turkish-foreign-policy-underlying-dynamics-and-a-critique-winter-2011-vol13-no1
• Özcan, G. (2003). Dört Köşeli Üçgen Olmaz: Irak Savaşı, Kürt Sorunu ve Bir Stratejik Perspektifin Kırılması. Foreign Policy, 25(1), 38-49.
• Özcan, G. (2009). Facing Its Waterloo in Diplomacy: Turkey's Military in The Foreign Policy-Making Process. New Perspectıves on Turkey, 40(1), 85-104. Erişim adresi: https://scholar.google.com/scholar?oi=bibs&hl=tr&cluster=11786361871737721810
• Özdabak, M. (2010, 6 Haziran). Gel, Yap Paranı Alıp Git, Milliyet. Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/siyaset/gel-yap-parani-alip-git-1247263
• Özdağ, Ü. (1999). Türkiye IKB ve PKK: Bir Gayri Nizami Savaşın Anatomisi (1.bs). Ankara: ASAM Yayınları.
• Öznur, H. (2003). Cahşların Savaşı, Kuzey Irak Kürt Hareketi ve Musul-Kerkük Meselesi (1.bs). Ankara: Altınküre Yayımları.
• Pamir, N. (2004). Kafkasya'daki Enerji Kaynaklarının Arz Güvenliği ve Kafkasya Siyasetine Etkileri. ATASE, 34(1), 63-66.
• Pazarcı, H. (2007). Uluslararası Hukuk (5.bs). Ankara: Turhan Kitabevi.
• Sönmezoğlu, F. (2006). II. Dünya Savaşı'ndan Günümüze Türk Dış Politikası (1.bs). İstanbul: Der Yayınları.
• Talabani, C. (2003, 20 Kasım). Talabani'den övgüler. Radikal. Erişim adresi: http://www.radikal.com.tr/yorum/talabaniden-ovguler-690756/
• Tan, A. (2015). Değişen Ortadoğu'da Kürtler (1.bs). İstanbul: Çıra Yayınları.
• Ticaret Bakanlığı (2020) Irak Ülke Profili. Erişim adresi: https://ticaret.gov.tr/data/5efddfdd13b876a83c6f2fba/Irak%20%C3%9Clke%20Profili.pdf
• Toprak, E. (2013). Entegrasyon Teorileri T. Arı ve E. Toprak (Ed.), Uluslararası İlişkiler Kuramları-II kitabı içinde (s. 2-23). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Üstün, N. (2013). Türkiye-Kuzey Irak İlişkileri ve Ekonomik Yansımaları. Konya Ticaret Odası Etüd-Araştırma Servisi, 1-12.
• Yaşlı, F. (2014). AK Parti, Cemaat ve Sünni Ulus: Yeni Türkiye Üzerine Tezler (1.bs). İstanbul: Yordam Kitabevi.
• Yeşiltaş, M. ve Balcı, A. (2011). AK Parti Dönemi Türk Dış Politikası Sözlüğü: Kavramsal Bir Harita. Bilgi Dergisi, 23(2), 9-34.
• Yıldız, H. (2004). Büyük Oyun, Irak-Musul-Kerkük Üçgeni (1.bs). İstanbul: IQ Kültür Sanat yayımcılık.
• Yıldız, T. (2013). Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı TBMM Genel Kurul Konuşması (1.bs). Ankara: TBMM Yayınları.
• Zedalis, R. J. (2009). The Legal Dimensions of Oil and Gas in Iraq. 1st edition. Cambridge: Cambridge University Press.