İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye: Savaş Sırasında Türk Dış Politikası ve Savaşın Türkiye Üzerindeki Sosyo Ekonomik Etkileri Üzerine Bir Derleme

Year 2025, Volume: 3 Issue: 1, 1 - 37, 30.06.2025

Ersel Kiraz

https://doi.org/10.71313/asa.1583737

Abstract

İkinci Dünya Savaşı, hiç şüphesiz 20. yüzyılın en yıkıcı savaşı olarak tarih sahnesinde derin izler bırakmıştır. Bu küresel savaşın etkileri, sadece savaşın doğrudan parçası olan ülkelerle sınırlı kalmamış, tarafsız devletlerin dış politikalarını ve iç sosyo-ekonomik yapılarını da önemli ölçüde etkilemiştir. Türkiye, stratejik konumu ve dönemin büyük güçleriyle olan ilişkileri açısından özel bir öneme sahiptir. Bu çalışma, İkinci Dünya Savaşı'nın Türk dış politikasına ve Türkiye'nin sosyo-ekonomik hayatına olan etkilerini mercek altına almayı amaçlamaktadır. Savaş dönemindeki tarafsızlık politikasının Türkiye'nin uluslararası ilişkilerdeki konumunu nasıl şekillendirdiği, ekonomik kısıtlılıklar ve toplumsal değişimlerle birlikte, savaşın Türk toplumuna ve ekonomisine olan etkileri incelenecektir. Bu bağlamda, çalışma, savaşın Türkiye üzerindeki çok yönlü etkilerini tarihî bir perspektifle ele alarak, dönemin dış politika kararlarının ve içeride yaşanan sosyo-ekonomik sorunların anlaşılmasına katkıda bulunmayı hedeflemektedir.

Keywords

İkinci Dünya Savaşı , Türk Dış Politikası , İhtikâr , Muhtekir , Narh Sistemi

Turkey in World War II: A Compilation on Turkish Foreign Policy During the War and the Socioeconomic Impacts of the War on Turkey

Abstract

The Second World War, as one of the most devastating conflicts of the 20th century, has left deep marks on the stage of history. The impacts of this global war were not limited to the countries directly involved in the conflict but also significantly affected the foreign policies and internal socio-economic structures of neutral states. Turkey holds a special significance due to its strategic position and relations with the great powers of the era. This study aims to scrutinize the effects of the Second World War on Turkish foreign policy and Turkey's socio-economic life. It will explore how the neutrality policy during the war shaped Turkey's position in international relations, alongside the long-term impacts of the war on Turkish society and economy through economic restrictions and social changes. In this context, the study seeks to contribute to the understanding of the war's multifaceted effects on Turkey by examining the historical perspective of the period's foreign policy decisions and the socio-economic challenges experienced internally.

Keywords

Second World War , Turkish Foreign Policy , Hoarding , Profiteer , Price Control System

References

• Ahmad, F. (1993). The making of modern Turkey. Routledge.
• Akel, B. (1942). Fevkalade zamanlar ekonomisi ve ihtikâr. Muallim Ş. Fuad Güçyener Basımevi
• Aksoy, Y. (1986). Bir kent, bir insan: İzmir’in son yüzyılı, S. Ferit Eczacıbaşı’nın yaşamı ve anıları. Eczacıbaşı Vakfı Yayınları.
• Armaoğlu, F. (1995). 20. Yüzyıl siyasi tarihi 1919-1980 (11. baskı, Cilt 1). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Aydemir, Ş. S. (1999). İkinci adam. Remzi Kitabevi.
• Aydemir, Ş. S. (2000). İkinci adam (Cilt 2, s. 142; İlk yayın tarihi: 1965). Remzi Kitabevi.
• Ataöv, T. (1961). Turkish foreign policy: 1923-1938. The Turkish Yearbook of International Relations, 2, 103–142.
• Behrends, J. C. (2009). Back from the USSR: The Anti-Comintern’s publications on Soviet Russia in Nazi Germany (1935–41). Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History, 10(3), 527–556.
• Barlas, D. (2017). Milletler Cemiyeti’nde Türkiye: İyimserlik ve kuşku arasında. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 14(55), 93–111.
• Bartoletti, S. C. (2016). Hitler youth: Growing up in Hitler’s shadow (Scholastic Focus). Scholastic Inc. Bülbül, İ. (2006). İkinci Dünya Savaşının Türkiye’de sosyal hayata olumsuz yansımaları. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 9, 1–51.
• Boratav, K. (1990). İktisat tarihi: 1908–1980. S. Akşin (Ed.), Türkiye tarihi 4: Çağdaş Türkiye (s. 263–354). Cem Yayınevi.
• Bosworth, R. J. (2014). Mussolini. Bloomsbury Publishing.
• Casanova, J. (2015). İspanya iç savaşı’nın kısa tarihi. İletişim Yayınları.
• Cumhuriyet. (1939, Eylül 2). Üç aylık dul ve yetim maaşlarının dağıtımı. Cumhuriyet Gazetesi, s. 10.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1939, Eylül 3). Manifatura piyasasında durgunluk ve spekülasyon. Cumhuriyet Gazetesi.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1939, Eylül 6). İthalat ve üretim kısıtlamalarına dair haberler. Cumhuriyet Gazetesi.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1940, Şubat 1). Balkan Antantı ve Türkiye’nin diplomatik girişimleri. Cumhuriyet Gazetesi, s. 5.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1940, Şubat 10). Ekmek fiyatlarındaki artış ve ekonomik düzenlemeler. Cumhuriyet Gazetesi, s. 2.
• Cumhuriyet. (1940, Şubat 20). Balkan ülkeleri arasındaki sınır düzenlemeleri ve Türkiye’nin arabuluculuk rolü. Cumhuriyet Gazetesi, s. 3.
• Cumhuriyet. (1942, Mayıs 1). Cumhuriyet Gazetesi, s. 3.
• Cumhuriyet Gazetesi. (1944, 24 Mart). Verem hastalığı günden güne artıyor. Cumhuriyet Gazetesi.
• Coşkuner, K. (2005). II. Dünya Savaşı’nda Türkiye ekonomisi: İhtikâr ve ihtikârla mücadele (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, Türkiye.
• Çakmak, H. (2008). Türk dış politikası, 1919-2008. Platin.
• Çınar, B. (2014). İkinci Dünya Savaşı’nda Almanya’nın iki cepheli savaş sorunu. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 10(20), 149–197.
• Değirmenci, S. (2023). İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye ekonomisi: Politikalar, yaklaşımlar ve sonuçlar. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(2), 181–204.
• Deringil, S. (2004). Turkish foreign policy during the Second World War: An ‘active’ neutrality. Cambridge University Press.
• Eldem, V. (1994). Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomisi. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Eloranta, J. (2011). Why did the League of Nations fail? Cliometrica, 5(1), 27–52. https://doi.org/10.xxxx
• Erden, A. F. (1952). İsmet İnönü. Burhanettin Erenler Matbaası.
• Erden, A. F. (1999). İsmet İnönü (İkinci basım). Bilgi Yayınevi.
• Erickson, E. J. (2007). Ottoman army effectiveness in World War I: A comparative study (No. 26). Routledge.
• Ergün, A. (1988). Türkiye ekonomisi ve büyük buhran. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Esmer, A. Ş. (1959). Türk diplomasisi (1920-1955). Yeni Türkiye Yayınevi.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1942). İhtikâr: İhtikârın sebepleri ve önlenmesi hakkında tarihî ve sosyolojik bir deneme (Profiteering: A historical and sociological essay about the reasons and prevention of profiteering). İŞ Türkiye Felsefî, Harbî ve İçtimaî Araştırmalar Merkezi Kitapları.
• Gassner, M. (2023). Schuett, Robert: Hans Kelsen’s Political Realism. Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht/Heidelberg Journal of International Law, 83(2), 355–360.
• Gözen, R. (1939). 1949 Dönemi Türk Dış Politikası: ABD ile İlişkiler”. Türk Dış Politikası 1919-2008.
• Gilbert, M. (2014). The second world war: A complete history. Rosetta Books.
• Harris, G. S. (2004). Turkey’s foreign policy: Independent or reactive? In L. C. Brown (Ed.), Diplomacy in the Middle East (pp. 259–278). I.B. Tauris.
• Harris, G. S. (1972). Troubled alliance: Turkish-American problems in historical perspective, 1945-1971 (Vol. 2). American Enterprise Institute for Public Policy Research.
• Harris, G. (2010). Turkey’s foreign policy in transition: 1950–1974. Brill.
• Harrison, M. (1988). Resource mobilization for World War II: The USA, UK, USSR, and Germany, 1938–1945. Economic History Review, 41(2), 171–192.
• Iriye, A. (2014). The origins of the Second World War in Asia and the Pacific. Routledge.
• Jansen, M. B. (2002). The making of modern Japan. Harvard University Press.
• Kafaoğlu, A. B. (2002). Varlık vergisi gerçeği (Vol. 343). Kaynak Yayınları.
• Keynes, J. M. (2017). The economic consequences of the peace. Routledge.
• Keyder, Ç. (1989). Türkiye’de devlet ve sınıflar. İletişim Yayınları.
• Kershaw, I. (2010). Hitler: A biography. WW Norton & Company.
• Kuniholm, B. R. (1990). Turkey and the West. Foreign Affairs, 70, 34.
• Lesaffer, R. C. H. (2011). Kellogg-Briand Pact (1928). In Max Planck Encyclopedie of Public International Law. Oxford University Press.
• Limberg, M. (2014). “In relation to the Pact”: Radical pacifists and the Kellogg‐Briand Pact, 1928–1939. Peace & Change, 39(3), 395–420.
• Lyttelton, A. (2004). The seizure of power: Fascism in Italy, 1919-1929. Routledge.
• MacMillan, M. (2007). Paris 1919: Six months that changed the world. Random House.
• Maresca, L. (2003). The Geneva Conventions: The core of international humanitarian law. International Review of the Red Cross
• Metintaş, M. (2020). İkinci Dünya Savaşı başlarken Türkiye’nin dış politikası (1939). Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi, 4(7), 54–82.
• Meilinger, P. S. (1999). Clipping the bomber’s wings: The Geneva Disarmament Conference and the Royal Air Force, 1932-1934. War in History, 6(3), 306–330.
• Moravcsik, A. (1997). Taking preferences seriously: A liberal theory of international politics. International Organization, 51(4), 513–553.
• Moore, B. (1993). Social origins of dictatorship and democracy: Lord and peasant in the making of the modern world (No. 268). Beacon Press.
• Najmuldeen, A. (2020). II. Dünya Savaşında Japonya’nın uyguladığı Asya katliamları. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(8), 191–201.
• Nye, J. S. (1977). Power and interdependence. World Politics in Transition.
• Olmert, Y. (1987). Britain, Turkey and the Levant question during the Second World War. Middle Eastern Studies, 23(4), 437–452.
• Olson, B., Shaw, S. J., & Shaw, E. K. (2018). History of the Ottoman Empire and modern Turkey. Cambridge University Press.
• Oran, B. (1996). Türk dış politikası: Temel ilkeleri ve soğuk savaş ertesindeki durumu üzerine notlar. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 51(01).
• Özçelik, M. (2010). İkinci Dünya Savaşı’nda Türk dış politikası. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 29, 256–257.
• Sak, R., Sak, İ. T. Ş., Şendil, Ç. Ö., & Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227–256.
• Shanahan, W. O. (1962). The rise and fall of the Third Reich: A history of Nazi Germany. Simon & Schuster.
• Schachter, G. (1980). Economic development in the context of short-term public policies: The economic advance of Turkey, 1938–1960. By Morris Singer. The Journal of Economic History, 40(3), 645–646.
• Tezel, Y. S. (2002). Cumhuriyet döneminin iktisadi tarihi (1923-1950) (5. baskı). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ortaylı, İ. (1998). İkinci Dünya Savaşı’nda şehirlerde hayat. In Altıncı Askeri Tarih Semineri Bildirileri I (20-22 Ekim 1997-İstanbul) (pp. 422–436). Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
• Sarıçoban, G. (2020). İkinci Dünya Savaşı döneminde (1939-1945) Türk dış politikası. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(4), 1755–1777.
• Steiner, Z. (2005). The lights that failed: European international history 1919-1933. OUP Oxford.
• Murray, W. (1983). Strategy for defeat: The Luftwaffe, 1933-1945 (pp. 148–149). Maxwell Air Force Base, AL: Air University Press.
• MacMillan, M. (2007). Paris 1919: Six months that changed the world. Random House.
• Morgan, P. (2017). Italian fascism, 1915-1945. Bloomsbury Publishing.
• Koçak, C. (1986). Türkiye’de milli şef dönemi: (1938-1945). Yurt Yayınları.
• Lewis, B. (1970). The birth of modern Turkey. Turkish Historical Society, Printing House.
• Overy, R. (2005). The dictators: Hitler’s Germany and Stalin’s Russia. Penguin UK.
• Ünalp, F. R. (2020). İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin savaş dışı kalma politikaları ve sonuçları. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, (45), 201–221.
• Thomas, G. (1990). The novel of the Spanish Civil War (1936-1975). Cambridge University Press.
• Sarınay, Y. (1988). Türkiye’nin batı ittifakına yönelişi ve NATO’ya girişi (1939-1952) (Vol. 107). Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Köni, H. (1988). II. Dünya Savaşı öncesinde Türk dış politikası. İletişim Yayınları.
• Paxton, R. O. (2005). The anatomy of fascism. Vintage.
• Pedersen, S. (2007). Back to the League of Nations. The American Historical Review, 112(4), 1091–1117.
• Porter, D. (2005). Health, civilization and the state: A history of public health from ancient to modern times. Routledge.
• Robins, P. (2003). Suits and uniforms: Turkish foreign policy since the Cold War (p. 101). Hurst.
• Richardson, D., Stone, G. A., & Stone, G. (2005). The Geneva Disarmament Conference 1932–34. In Decisions and diplomacy (pp. 77–100). Routledge.
• Sönmezoğlu, F. (1994). Türk dış politikasının analizi (Vol. 137). Der Yayınları.
• Speer, A. (1997). Inside the Third Reich. Simon and Schuster.
• Tezel, Y. S. (2002). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950) (5. baskı). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tucker, S. C. (Ed.). (2019). World War I [2 volumes]: A country-by-country guide [2 volumes]. Bloomsbury Publishing USA.
• Ulusan, Ş. (2008). Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne (Cemiyet-i Akvam) girişi-öncesi ve sonrası. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7(16), 237–258.
• Vanderlippe, J. M. (2001). A cautious balance: The question of Turkey in World War II. The Historian, 64(1), 63–80.
• Vanderlippe, J. M. (2005). The politics of Turkish democracy: İsmet İnönü and the formation of the multi-party system, 1938-1950. SUNY Press.
• Vere-Hodge, E. R. (1950). Turkish foreign policy, 1918-1948. Impr. Franco-Suisse.
• Yardımcı, M. E., & Kutlutürk, D. (2019). İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin ekonomik kısıtları. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (37), 47–67.
• Yaşa, M. (1980). Cumhuriyet dönemi Türkiye ekonomisi 1923-1978. Akbank Kültür Yayını.
• Yüksel, Ç. (2013). NATO ve Türkiye’nin dış politikasına etkileri (1949-1974) (Yayınlanmış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Zhen, J. (1984). The Japanese colonial empire, 1895-1945. Princeton University Press.
• Zürcher, E. J. (2004). Turkey: A modern history. I.B. Tauris.