Evaluation of Hadiths That He Used of Sheikh Ilâhî in His Work Named Menâkib

Year 2024, Volume: 1 Issue: 4, 2 - 20, 22.11.2024

Adem Dölek

Abstract

Sheikh Ahmad İlâhî was a Sufi, poet, and scholar who lived in the 15th century.
Originally from Bukhara, he later settled in Bursa and then in Edremit. He visited Istanbul,
delivered sermons at the Hagia Sophia Mosque, and met with Fatih Sultan Mehmet. During
this time, he was asked several questions, to which he provided answers. These questions
and answers are compiled in the work Menâkıb-ı Şeyh İlâhî, written in Ottoman Turkish.
The work includes over thirty hadiths and noble sayings. This study aims to assess the
authenticity of the narrations used by Sheikh İlâhî in his work Menâkıb-ı Şeyh İlâhî by
cross-referencing them with primary hadith sources. Twelve of these narrations are Marfu‘,
two are Mavkuf, four are Mavdu‘, five are noble sayings, four are quotations from hadiths,
and three could not be found in the sources. One narration’s status as a hadith could not be
determined. As a result, it can be concluded that transmitting narrations reported as hadith in
Divan literature and Sufi works without thoroughly researching their sources may be
problematic.

Keywords

Hadith, Hagiographies, Narration

Şeyh İlâhî’nin Menâkıb İsimli Eserinde Kullandığı Hadislerin Değerlendirilmesi

Abstract

Şeyh Ahmed İlâhî, 15. Asırda yaşamış bir mutasavvıf, şair ve âlimdir. Buhâra’dan
gelip önce Bursa’ya ve sonra Edremit’e yerleşmiştir. İstanbul’a gidip Ayasofya Camiinde
vaazlar vermiş ve Fatih Sultan Mehmet ile görüşmüştür. Burada kendisine sorular sorulmuş,
o da bunlara cevaplar vermiştir. Bu soruların ve cevapların toplandığı eserin adı, Menâkıb-ı
Şeyh İlahî’dir. Eser Osmanlı Türkçesiyle yazılmıştır. Eserde otuzdan fazla hadis ve kelam-ı
kibar kullanılmıştır. Bu çalışmada, Şeyh İlâhî’nin Menâkıb isimli eserinde kullandığı
rivayetlerin, temel hadis kaynakları taranarak, sıhhat durumları tesbit edilmeye çalışılmıştır.
Bu rivayetlerden on ikisinin merfu, ikisinin mevkuf, dördünün mevzu, beşinin kelam-ı kibar,
dördünün hadisten muktebes olduğu anlaşılmış ve üçü kaynaklarda bulunamamış, birinin de
hadis olup olmadığı tesbit edilememiştir. Netice olarak, divan edebiyatında ve tasavvufi
eserlerde hadis olarak nakledilen rivayetlerin kaynakları iyi araştırılmadan nakledilmesinin
mahzurlu olabileceği sonucuna varılmıştır.

Keywords

Hadis, Menâkıb, Rivayet

References

• Abdullah b. Mübarek. ez-Zühd ve’r-Rikak. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmî, 1987.
• Abdürrrezzak b. Hemmam. el-Musannef. Beyrut: el-Meclisu’l-ilmî, 1983.
• Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfu’l-hafâ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1988.
• Ahmed b. Hanbel Ebû Abdillah eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. Thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 1995.
• Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, İstanbul: Timaş Yayınları, 1987 Bahâuddîn el-Âmilî, el-Keşkûl, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998.
• Beğavî, el-Hüseyn b. Mesud. Mesâhbihu’s-sünne, Beyrut: Dâru’l-marife, 1987.
• Beydavî, Nasıruddin Abdullah b. Ömer. Tuhfetu’l-ebrâr şerhu mesâbihu’s-sünne. Kuveyt: 2012. Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn. ed-Daavâtu’l-kebir, Kuveyt: Ğarras, 2009.
• Beyhakî, el-İtikad ve’l-hidaye ilâ sebili’r-reşad alâ mezhebi’s-selef ve ashabi’l-hadis, Beyrut: Daru’l-âfâki’l-cedide, 1401 h.
• Beyhâkî, Şuabu’l-İman, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Bezzâr, Ahmed b. Ömer, Müsned, (Medine: Mektebetu’l-ulûm ve’l-hikem), 2009.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’l-Müsnedu’s-Sahîhu’l-Muhtasar min Umûri Rasûlillah (sallallâhu aleyhi ve sellem) ve Sünenihî ve Eyyâmihî. 8 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Bukâî, Burhaneddin. Nazmu’d-dürer fi tenâsübi’l-âyât ve’s-süver, Kahire: Daru’l-kütübi’l-İslâmiyye, 1431 h.
• Bursavî, İsmail Hakkı, Ruhu’l-beyan, Beyrut: Daru’l-fikr, 1431 h.
• Dârekutnî, Ali b. Ömer, es-Sıfat, By.: 1983.
• Deylemî, Şîraveyh b. Şehredâr. Müsnedü’l-firdevs bi me’sûri’l-hıtab, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1986.
• Dölek, Adem. Kur’ân ve Hadislerde Kurtuluş Reçetemiz İman ve Amel-i Sâlih Birlikteliği. İstanbul: Kitap Dünyası, 2023.
• Ebû Hanife, Fıkh-ı Ekber. Trc. Hasan Basri Çantay. Ankara: 1992.
• Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillah el-İsfahân., Hılyetu’l-Evliyâ ve Tabakâtu’l-Asfiyâ, Mısır: matbatu’s-saade, 1974.
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Ali. Müsned. Thk. Hüseyn Selim Esed. 14 cilt. Beyrut: Daru’l-me’mun, ts. Fettenî, Muhammed Tahir, Tezkiratu’l-mevzûât.
• Gazâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ulûmiddin, Beyrut: Dâru’l-marife, ts. Haddâd, Ebû Bekir et-Taberânî, Tefsîru’l-kebîr, Ürdün, 2008.
• Hakim et-Tirmizî, Muhammed b. Ali. Nevâdiru’l-usûl fi ehâdisi’r-rasûl (sav). Beyrut: Dâru’l-cîl, 1431. Hâkim, Muhammed b. Abdillah. el-Müstedrek alâ’s-sahihayn. Beyurt: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990.
• Hanefî, Şihabuddin Ahmed b. Muhammed, Haşiyetu’ş-şihâb ale’l-beydavî. Beyrut: Dâru’n-neşr, ts.
• Heytemî, Ahmed b. Muhammed İbn Hacer, el-Fetâvâ’l-hadîsiyye, by.: Dâru’l-fikr.
• İbn Âsım, Ebu Bekir Ahmed Amr. es-Sünne. by.: el-Mektebetu’l-İslâmî, 1980.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. Riyad: Dâru’l-vatan, 1997.
• İbn Ebi’d-Dünya, Abdullah b. Muhammed. el-Menâmât. Beyrut: Müessesetu’l-kütübi’s-sikâfiyye, 1993, İbn Ebi’d-Dünya, ez-Zühd, Kuveyt: el-Mektebetu’l-İslâmî, 1980.
• İbn Ebi’d-Dünya, Zemmü’d-dünya. Müessesetu’l-kütübi’s-sikafiyye, 1993.
• İbn Recep, Abdurrahman b. Şihabüddin el-Hanbelî, Câmiu’l-ulûm ve’l-hikem, Kahire: Daru’s-selam, 2004.
• İbn Rifʻa, Ahmed b. Muhammed. Kifayetü’t-tenbih fi şerhi’t-tenbih. Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009, İbnu Hacer, Ahmed b. Ali el-Asklani, el-İmtâ‘ bi’-erbeîn, Beyrut: Dâru’l-kütüb’l-ilmiyye, 1997.
• İbnu Hıbban, Ebû Hâtim Muhammed b. Hıbbân b. Ahmed el-Büstî. Sahihu ibn-i hıbbân bi tertîb-i ibn-i balabân. 18 cilt. Beyrut: Müessesetu’r-risâle,1993.
• İbnu Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid. Sünen. 2 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992. İbnu Manzur, Mükerrem, Lisanu’l-arab. Beyrut: Daru’s-sadr, ts.
• İbnü’l-fâhir, Mamer b. Abdilvahid, Mûcibâtü’l-cennet. By.: Mektebetu ibadirrahman, 2002 (şamile).
• Kârî, Ali b. Muhammed Ali, el-Esrâru’l-merfua fi ahbaâri’l-mevzua, Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1431 h.
• Kârî, el-Masnu fi maʻrifeti’l- hadisi’l-mevdu. Beyrut: Müessesetü’r-risale, 1398 h. Kârî, Mirkâtu’l-mefâtîh, Beyrut: Daru’l-fikir. 2002.
• Kâsımî, Cemalüddin Mehasinü’t-te’vîl, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut: 1418 h., Kavakçî, Muhammed. el-Lü’lü’l-Marsû‘. (Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1410 h.
• Kummî, Nizamuddin en-Neysaburî. Garâibu’l-Kur’ân ve Reğâibu’l-Furkân. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1416 h.
• Kur’ân-ı Kerim.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân, Kahire: Dâru’l-kütübi’l-mısrıyye, 1964.
• Mecâlisî, Muhammed Bâkır, Bihâru’l-Envâr. Beyrut: Dâru türasi’l-arabî, ts.
• Muhâmilî, el-Hasen b. İsmail. Emâlî. Dâru’n-nevâdir, 2006.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Camiu’s-sahîh. 3 cilt. thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. İstanbul: Çağrı Yayınları,1992.
• Necmeddin el-Kübrâ, Hüsnü’t-tenebbüh limâ verade fi’t-teşebbüh. Suriye: Dâru’n-nevâdir, 2011.
• Nesâî, Ahmed Şuayb. Sünen-i Kübrâ. Thk. Şuayb el-Arnavut. Beyrut: Müessesetu’r-risale, 2001.
• Nursî, Bedîuzzaman Said, Sözler. İstanbul: Envar neşriyat, 1996.
• Râzî, Fahreddin, “‘Allah Âdem’i Kendi Sûretinde Yarattı.’ Hadisinin Tev’il ve Yorumu”, Çev.: Celaleddin Divlekçi, İlim ve Sanat, 1996.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-ğayb. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türasi’l-arabî, 1420 h.
• San‘ânî Muhammed b. İsmail. et-Tenvîr Şerhu’l-Camii’s-sağîr. Riyad: Mektebetu dari’s-selâm, 2011.
• Sehâvî, Muhammed b. Abdirrahman, el-Mekâsıdu’l-hasene fî beyani kesîn mine’l-ehâdisi’l-müştehire ale’l-elsine. Beyrut: Dâru’l-kitabi’larabî, 1985.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys. Bahru’l-ulûm, 1431 h., (Şamile).
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekir. el-Câmiu’s-Sağir ve ziyadetühû, 1431 h. (Şamile).
• Şeyh-i İlâhî, Menakıb, (Osmanlıca yazma eser)
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-Evsat, Kahire: Daru’l-Haremeyn, 1995.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed. ed-Duâ. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1413 h.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-kebir. 12 cilt. Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî. 2002.