FIRST CINEMA MACHINES AND FILM PROJECTIONIST IN TURKISH CINEMA (1896-1908)

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 1, 123 - 135, 31.03.2022

Ferhat Zengin

https://doi.org/10.11616/asbi.1016473

Cited By: 1

Öz

The earlier Turkish cinema history research focuses on the first screening venues and movies yet these studies do not focus on the movie machines and machine operators which are the key technologies of the cinema. To fill this gap, this study investigates the first cinema devices and movie machine operators in Turkish cinema. Therefore, the purpose of this study is to chronologically determine the first models and ownership structures of cinema devices used in Turkey that reflect the science and technology of that period as an important invention and identify the users of these devices. This study is limited between 1896-1908 and a literature review and document analysis are conducted. In the light of these documents, movie machines used during the first period of Turkish cinema history and the first movie machine operators are identified and chronologically listed.

Anahtar Kelimeler

Turkish Cinema History, Turkish Cinema Screening, Movie Machines, Projectionist, Film Machine Operator.

Türk Sinemasında Kullanılan İlk Sinema Makineleri ve İlk Projeksiyonistler (1896-1908)

Öz

Türk sinema tarihi araştırmalarında öncelikle olarak ilk gösterim mekanlarına ve gösterilen filmlere odaklanılmış; sinemanın başat teknolojisi olan film makinelerine ve onları kullanan kişilere gerçek anlamda yoğunlaşılamamıştır. Halbuki bu eksiklik Osmanlı Devleti’nde bilim ve teknoloji alanındaki gelişmelerin takibi adına oldukça önemlidir. Bu eksiklikten hareketle bu çalışmada, Türk sinemasında kullanılan ilk sinema aygıtları ve onları kullanan film projeksiyonistleri (film makinistleri) araştırılmıştır. Dolayısıyla çalışmanın amacı, büyük bir buluş olarak dönemin bilim ve teknolojisini yansıtan sinema aygıtlarının Türkiye’de kullanılan ilk modellerini ve sahiplik yapılarını kronolojik olarak belirlemek ve bu cihazları kimin kullandığını tespit etmektir. 1896-1908 tarihleri olarak sınırlandırılan çalışmada literatür taraması ve doküman analizi yapılmıştır. Elde edilen veriler ışığında Türk sinema tarihinin ilk döneminde kullanılan film makineleri ve bunları kullanan ilk film projeksiyonistleri tespit edilmiş ve kronolojik olarak sıralanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Sinema Tarihi, Türk Sinemasında Gösterim, Film Makineleri, Projeksiyonist, Film Makinisti

Kaynakça

• Çalapala, R. (2009). Türkiye’de Filmcilik. Kebikeç: İnsan Bilimler İçin Kaynak Araştırması Dergisi(28), 103-112.
• Çeliktemel-Thomen, Ö. (2015, Kasım-Ocak). Hayaller Hakikat Olursa: Osmanlı İstanbul’unda Filmler, Gösterimler, İzlenimler (1896-1909). Doğu Batı(75), 155-179.
• Öktem, M. G. (2014). Edebiyatçılarımızın Sinema Hatıraları. Modern Zamanlar(33), 10-19.
• https://arsiv.tsa.org.tr/uploads/documents/edebiyatcilarimizin_sinema_hatiralari_1369/modern_zamanlar_33_10_19.pdf adresinden alındı.
• Özön, N. (1968). 1895-1966 Türk Sinema Kronolojisi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Özön, N. (1995). Karagözden Sinemaya Türk Sineması ve Sorunları 1. Cilt. Ankara: Kitle Yayınları.
• Özön, N. (1995). Karagözden Sinemaya Türk Sineması ve Sorunları 1. Cilt. Ankara: Kitle.
• Özön, N. (2013). Türk Sineması Tarihi 1896-1960. İstanbul: Doruk.
• Özen, M. (2019). Hareketli Resimler” İstanbul’da (1896-1908). Kebikeç(27), 183-190.
• Özgüç, A. (1990). Türk Sinemasında İlk'ler. İstanbul: Yılmaz Yayınları.
• Özgüç, A. (2012). Ansiklopedik Türk Filmleri Sözlüğü. İstanbul: Horizon İnternational.
• Özuyar, A. (2004). Babıali'de Sinema. İstanbul: İzdüşüm Yayınları.
• Özuyar, A. (2007). Devlet-i Aliyye'de Sinema. Ankara: De ki.
• Özuyar, A. (2008). Sinemanın Osmanlıca Serüveni. Ankara: De Kİ.
• Özuyar, A. (2017). Sessiz Dönem Türk Sinema Tarihi (1895-1922). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Abisel, N. (1995). Popüler Sinema ve Türler. İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Abisel, N. (2007). Sessiz Sinema. Ankara: Deki.
• Alus, S. M. (2001). Eski Günlerde. İstanbul: İletişim.
• And, M. (1974). Türkiye’de Sponek Birahanesindeki İlk Sinema Gösterisinin Öncesi ve Sonrası. Milliyet Sanat(106), s. 8-12. Eylül 15, 2019 tarihinde https://www.tsa.org.tr/tr/yazi/yazidetay/247/turkiye%E2%80%99de-sponek-birahanesindeki-ilk-sinema-gosterisinin-oncesi-ve-sonrasi adresinden alındı
• Beyru, R. (2000). 2000: 19.Yüzyılda İzmir’de Yaşam. İstanbul. İzmir: Literatür Yayınları.
• Bozis, Y., & Bozis, S. (2014). Paris'ten Pera'ya Sinema ve Rum Sinemacılar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Erdoğan, N. (2009). Türkiye'de Sinema - Dijital Belge Arşivi, 1894-1928. Proje, İstanbul Bilgi Üniversitesi - Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Dairesi, İstanbul.
• Erdoğan, N. (2016, Kasım 15). Bugünün Seyircisi ve Geri Dönen Beden. Eylül 17, 2019 tarihinde Sessizsinemagunleri: http://www.sessizsinemagunleri.com/bugunun-seyircisi-ve-geri-donen-beden/ adresinden alındı
• Erdoğan, N. (2017). Sinemanın İstanbul'da İlk Yılları. İstanbul: İletişim.
• Filmer, C. (1984). Hatıralar: Türk Sinemasında 65 Yıl. İstanbul: Emek Matbaacılık ve İlancılık.
• Üsdiken, B. (1997, Temmuz 29). Türkiye’ye Sinemayı Tanıtan Kim? (I. S. Repository, Dü.) Ekim 6, 2019 tarihinde Core: https://core.ac.uk/reader/38311659 adresinden alındı
• Karay, R. H. (2011). Deli. İstanbul: İnkilap.
• Onaran, A. Ş. (1994). Türk Sineması-I. İstanbul: Kitle Yayınları.
• Osmanoğlu, A. (1986). Babam Sultan Abdülhamid (Hatıralarım). Ankara: Selçuk Yayınları.
• Scognamillo, G. (2001, Ocak 1). Türk Sinemasının Ekonomik Tarihi. Yeni İnsan Yeni Sinema(9).
• Scognamillo, G. (2002). Türk Sinemasının Ekonomik Tarihine Giriş 2. Yeni İnsan Yeni Sinema.
• Scognamillo, G. (2003). Türk Sinema Tarihi. İstanbul: Kabalcı.
• Scognamillo, G. (2008). Cadde-i Kebir'de Sinema. İstanbul: Agora.
• Talu, E. E. (1943). İstanbulda İlk Sinema ve İlk Gramofon. Perde ve Sahne(7), s. 5-14.
• TDK. (2019, Nisan 10). Güncel Türkçe Sözlük. (T. D. Sözlüğü, Editör) Temmuz 4, 2019 tarihinde sozluk.gov.tr: http://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı
• TDK. (2019, Temmuz 16). Türk Dil Kurumu Sözlükleri. Temmuz 16, 2019 tarihinde Sozluk.gov.tr: http://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı
• Teksoy, R. (2005). Sinema Tarihi. İstanbul: Oğlak.
• Teksoy, R. (2007). Rekin Teksoy'un Türk Sineması. İstanbul: Oğlak.