İşletmelerin Döngüsel ve Finansal Etkinlikleri Arasındaki İlişki: BIST 50 Endeksinde Bir Araştırma

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 1, 538 - 552, 30.03.2023

Meltem Ece Çokmutlu

https://doi.org/10.11616/asbi.1218666

Öz

Döngüsel ekonomi, doğrusal ekonomiye alternatif olarak ortaya çıkan, kaynak verimliliğini, atık azaltımını ve geri dönüşümü önceleyen yeni bir ekonomi modelidir. Doğanın sunduğu kaynaklara bağımlılığı çok yüksek olan imalat işletmeleri hammaddeyi doğadan alırken ve atıklarını yine doğaya bırakırken gerçekleştirdikleri operasyonların çevresel etkilerini de döngüsel ekonomi stratejileri sayesinde daha optimum şekilde yönetmektedirler. Bu çalışmanın amacını Borsa İstanbul (BIST) 50 Endeksinde yer alan imalat sanayi işletmelerinin 2019-2021 dönemine ilişkin döngüsel ekonomi etkinliklerinin ve finansal etkinliklerinin ölçülmesi ve karşılaştırılması oluşturmaktadır. Bu amaçla çalışmada döngüsel ve finansal etkinlikler Veri Zarflama Analizi (VZA) ile ölçülmüştür. 2019-2021 analiz döneminde işletmelerin döngüsel ve finansal etkinlik sonuçları incelendiğinde 2019 yılında AYGAZ ve CIMSA, 2020 yılında ARCLK, CCOLA, OTKAR, TUPRS, ULKER ve SISE, 2021 yılında ise AYGAZ ve FROTO hem döngüsel hem de finansal etkinliğe sahip işletmeler olmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

BIST 50, Döngüsel Ekonomi, Finansal Performans, Veri Zarflama Analizi

The Relationship Between the Circular and Financial Efficinency of the Companies: A Research in BIST 50 Index

Öz

The circular economy is a new economic model that has emerged as an alternative to the linear economy, prioritizing resource efficiency, waste reduction and recycling. Manufacturing enterprises, which are very dependent on the resources offered by nature, manage the environmental impacts of their operations in a more optimal way thanks to circular economy strategies while taking raw materials from nature and leaving their waste to nature again. The purpose of this study is to measure and compare the circular economy activities and financial activities of the manufacturing industry enterprises in the BIST 50 Index for the period 2019-2021. For this purpose, circular and financial activities were measured with Data Envelopment Analysis (DEA). When the circular and financial efficiency results of the enterprises in the analysis period 2019-2021 were examined, AYGAZ and CIMSA became enterprises with both circular and financial efficiency in 2019, ARCLK, CCOLA, OTKAR, TUPRS, ULKER and SISE in 2020, and AYGAZ and FROTO became enterprises with both circular and financial efficiency in 2021.

Anahtar Kelimeler

BIST 50, Circular Economy, Financial Performance, Data Envelopment Analysis

Kaynakça

• Anadolu Efes, (2021). 2021 Sürdürülebilirlik Raporu, https://www.anadoluefes.com/tablo/338/surdurulebilirlik/raporlar, (Erişim Tarihi:12.12.2022).
• Apaydın, Ş. (2020). OECD Ülkelerinde Atık Yönetimi ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Bir Panel Kantil Regresyon Yaklaşımı, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 55(1), s.300-312.
• Aras, G., Tezcan, N. ve Kutlu Furtuna, Ö. (2016). Geleneksel Bankacılık ve Katılım Bankacılığında Kurumsal Sürdürülebilirlik Performansının Topsis Yöntemiyle Karşılaştırılması, Istanbul Management Journal, s.58-81.
• Aras, G., Tezcan, N., Kutlu Furtuna, Ö. ve Hacıoğlu Kazak, E. (2020). Çok Boyutlu Kurumsal Sürdürülebilirlik Bankacılık Sektörü Değerlemesi, Yıldız Teknik Üniversitesi Finans Kurumsal Yönetim ve Sürdürülebilirlik Merkezi (CFGS) Yayınları.
• Arçelik, (2021). 2021 Sürdürülebilirlik Raporu, https://www.arcelikglobal.com/tr/surdurulebilirlik-raporu-2021/genel-bilgi/ (Erişim Tarihi:12.12.2022).
• Ateş, E. (2021). Döngüsel Ekonomi Kapsamında GSYİH ile Geri Dönüşüm İlişkisi: Avrupa Birliği Ülkeleri Örneği, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (67), s.125-137.
• Ay Türkmen, M. ve Kılıç, F. (2020). Sürdürülebilir Kalkınma Anlayışına Yönelik Döngüsel Ekonomi Modeli, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 55(4), s.2538-2556.
• Azevedo, S., Godina, R. ve Matias, J. (2017). Proposal of a Sustainable Circular Index For Manufacturing Companies, Resources, 6(4), s. 63.
• Balbay, Ş., Sarıhan, A. ve Avşar, E. (2021). Dünya’da ve Türkiye’de “Döngüsel Ekonomi / Endüstriyel Sürdürülebilirlik” Yaklaşımı, Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 27, s.557-569.
• Banaitė, D. ve Tamošiūnienė, R. (2016). Sustainable Development: The Circular Economy İndicators’ Selection Model, Journal of Security ve Sustainability, 6(2), s.315–323.
• Bartolacci, F., Paolini, A., Quaranta, A.G. ve Soverchia, M. (2018). Assessing Factors that Influence Waste Management Financial Sustainability, Waste Management, 79, s.571-579.
• BriSA, (2021). 2021 Sürdürülebilirlik Raporu, https://www.brisa.com.tr/surdurulebilir-yaklasimimiz-1/surdurulebilirlik-raporlarimiz (Erişim Tarihi: 10.12.2022).
• Chun-rong, J. ve Jun, Z. (2011). Evaluation of Regional Circular Economy Based on Matter Element Analysis, Procedia Environmental Sciences, 11, s.637-642.
• Coca Cola, (2021). 2021 Sürdürülebilirlik Raporu, https://www.cci.com.tr/s%C3%BCrd%C3%BCr%C3%BClebilirlik/raporlama/s%C3%BCrd%C3%BCr%C3%BClebilirlik-raporlar%C4%B1 (Erişim Tarihi: 08.11.2022).
• ÇimSA, (2021). 2021 Sürdürülebilirlik Raporu, https://w.cimsa.com.tr/tr/surdurulebilirlik/surdurulebilirlik-raporlari/surdurulebilirlik-raporlari/i-24# (Erişim Tarihi: 10.11.2022).
• Di Maio, F. ve Rem, P. (2015). A Robust Indicator for Promoting Circular Economy through Recycling, Journal of Environmental Protection, 6, s.1095-1104.
• Elia, V., Gnoni, M.G. ve Tornese, F. (2016). Measuring Circular Economy Strategies Through İndex Methods: A Critical Analysis, Journal of Cleaner Production, s.1-11.
• Ellen Macarthur Foundation. (2010). Toward the Circular Economy.
• Ellen MacArthur Foundation. (2015). Circularity Indicators: An Approach To Measuring Circularity, Ellen MacArthur Found, 12, s.159-161.
• Kirchherr, J., Reike, D. ve Hekkert, M. (2017). Conceptualizing the Circular Economy: An Analysis of 114 Definitions. Resources, Conservation and Recycling, s. 221–232.
• European Commission. (2015). Closing the Loop- An EU Action Plan for the Circular Economy. Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions. Brussels.
• Figge, F., Thorpe, A.S., Givry, P., Canning, L. ve Franklin-Johnson, E. (2018). Longevity and Circularity as Indicators of Eco-Efficient Resource Use in The Circular Economy, Ecology Economy, 150, s.297-306.
• Fura, B., Stec, M. ve Mis, T. (2020). Statistical Evaluation of the Level of Development of Circular Economy in European Union Member Countries, Energies, 13.
• Gedik, Y. (2020). Döngüsel Ekonomiyi Anlamak: Teorik Bir Çerçeve, Turkish Business Journal, 1(2), 13-40.
• Global Reporting (2022). GRI-G4, https://www.globalreporting.org/ (Erişim Tarihi: 08.11.2022).
• Günay, B. (2015), BIST’te İşlem Gören KOBİ Gıda İşletmelerinin Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile Etkinliklerinin Ölçülmesi, Akademik Bakış Dergisi, 47, s.16-34
• Johl, S. K. ve Toha, M. A. (2021). The Nexus Between Proactive Eco-Innovation and Firm Financial Performance: A Circular Economy Perspective, Sustainability, 13(11), s. 6253.
• Kirchherr, J., Reike, D. ve Hekkert, M. (2017). Conceptualizing The Circular Economy: An Analysis Of 114 Definitions, Resour. Conserv. Recycl. 127, s. 221-232.
• KordSA, (2021). 2021 Sürdürülebilirlik Raporu, https://www.kordsa.com/tr/yatirimci-iliskileri/surdurulebilirlik-rapor-liste/surdurulebilirlik-raporu/326/0/0 (Erişim Tarihi: 01.12.2022).
• Kwarteng, A. Simpson, S.N. Y. ve Agyenim-Boateng, C. (2022). The Effects Of Circular Economy Initiative Implementation on Business Performance: The Moderating Role Of Organizational Culture, Social Responsibility Journal, 18(7), s.1311-1341.
• Lieder, M. ve Rashid, A. (2016). Towards Circular Economy İmplementation: A Comprehensive Review in Context Of Manufacturing Industry, Journal of Cleaner Production, 115, s.36-51.
• Mazzucchelli, A., Chierici, M., Giudice, R. ve Bua I. (2022). Do Circular Economy Practices Affect Corporate Performance? Evidence From Italian Large-Sized Manufacturing Firms?, Corp Soc Responsib Environ Manag,29, 2016–2029.
• Naksomsong, C. ve Pongsupatt, T. (2021). Effects of Circular Economy Information Disclosure on The Corporate Financial Performance of Companıes Lısted on The Stock Exchange of Thaıland, Academy of Accounting and Financial Studies Journal, Special Issue 3(25), s. 1-11.
• Nishitani, K., Jannah, N., ve Kaneko, S. (2017). Does Corporate Environmental Performance Enhance Financial Performance? An Empirical Study Of Indonesian Firms, Environmental Development, 23, s. 10–21.
• Önder, H. (2018). Sürdürülebilir Kalkınma Anlayışında Yeni Bir Kavram: Döngüsel Ekonomi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 57, s.196-204.
• Özçelik, H. ve Kandemir, B. (2017). Veri Zarflama Analizi ve İmalat Sektöründe Bir Uygulama. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22 (1), s.43-53
• Özçelik, F., Avcı Öztürk B. (2019). Girdi Olarak Maliyetlere Yönelik Veri Zarflama Analizi Modelleri ile Göreli Etkinlik Analizi, İşletme Araştırmaları Dergisi, 11 (2), s.1011-1028.
• Reike, D., Vermeulen, W. J., ve Witjes, S. (2018). The Circular Economy: New or Refurbished as CE 3.0? Exploring Controversies in the Conceptualization of the Circular Economy through a Focus on History and Resource Value Retention Options, Resources, Conservation and Recycling, s.246–264.
• Rodríguez-González, R.M, Maldonado-Guzmán, G, Madrid-Guijarro, A. ve Garza-Reyes, J. A. (2022). Does Circular Economy Affect Financial Performance? The Mediating Role Of Sustainable Supply Chain Management in The Automotive Industry, Journal of Clenaer Production, 379 (5).
• Sapmaz Veral, E. (2019). An Evaluation on the Circular Economy Model ve the Loops Design in the Context of Waste Management. European Journal of Science ve Technology, (15), s.18-27.
• Sarfraz, M., Ivascu, L., Artene, A. E., Bobitan, Ni., Dumitrescu, D., Bogdan, O. ve Burca V. (2022). The Relationship Between Firms’ Financial Performance and Performance Measures of Circular Economy Sustainability: an Investigation of The G7 Countries, Economic Research-Ekonomska Istraživanja.
• Sassanelli, C., Rosa, P., Rocca, R. ve Terzi, S. (2019). Circular Economy Performance Assessment Methods: A Systematic Literature Review, Journal of Cleaner Production, 229, s.440-453
• Shuaib, M., Seevers, D., Zhang, X., Badurdeen, F., Rouch, K.E. ve Jawahir, I.S. (2014). Product Sustainability Index (ProdSI) A Metrics-based Framework to Evaluate the Total Life Cycle Sustainability of Manufactured Products, Journal of Industrial Ecology ,18(4), s.491-507.
• Şişecam, (2021). 2021 Sürdürülebilirlik Raporu, https://www.sisecam.com.tr/tr/surdurulebilirlik/raporlama/surdurulebilirlik-raporu, (Erişim Tarihi: 02.12.2022).
• Tüpraş, (2021). 2021 Sürdürülebilirlik Raporu, https://www.tupras.com.tr/sr-raporlari, (Erişim Tarihi: 20.11.2022).
• Uygurtürk, H. ve Yıldız, İ. (2021), İşletmelerin Etkinlikleri ile Finansal Performansları Arasındaki İlişki: Bilişim Sektörü Üzerine Bir Araştırma, Verimlilik Dergisi,1, s. 3-15
• Yılmaz, V. (2022). Avrupa Birliği Ülkelerinin Ekonomi Performansı, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(1), s.94-114.