Analysis of Yusuf Niyazi Erdem’s Play “Fehim Paşa Mezaliminden Hafiye Mel’anetleri” [Detective's Curses from the Fehim Pasha Cruelty] in the Context of Historicity and Fiction

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 1061 - 1087, 31.07.2025

Metin Akyüz , Abdullah Lüleci

https://doi.org/10.11616/asbi.1658389

Öz

Changes in social and political areas have an impact on every aspect of life. The Constitutional Monarchy period is a literary period in Turkish literature that emerged with the change of power. The works of this period also include criticism of the previous period and reckoning with it. One of the subjects of reckoning is the spy organization. Spying has the distinction of being Turkey's first intelligence agency. This organization, which was established to protect the interests of the state, was after a while used for personal interests and caused harm to other people. Among them, Fehim Pasha, who was the head of the secret service and one of the most trusted names of Abdulhamid II, holds an important place. Two plays by Yusuf Niyazi Erdem, who criticized the pre-Constitutional Monarchy period in his works, are about espionage. In this study, the author's play Fehim Paşa Mezaliminden Hafiye Mel’anetleri [Detective's Curses from the Fehim Pasha Cruelty] was examined in the context of historicity and fiction. This work, which takes its subject from historical events and figures, has been evaluated in terms of fictional and real relationships.

Anahtar Kelimeler

Constitutional Monarchy Theatre, Melodrama, Detective, Yusuf Niyazi Erdem, Detective

Proje Numarası

Bir proje çalışmasıyla ilişkili değildir.

Yusuf Niyazi Erdem’in “Fehim Paşa Mezaliminden Hafiye Mel’anetleri” Adlı Tiyatro Eserinin Tarihsellik ve Kurmaca Bağlamında İncelemesi

Öz

Toplumsal ve siyasal alanda yaşanan değişimler hayatın her alanında etkisini gösterir. Meşrutiyet dönemi, Türk edebiyatında iktidarın el değiştirmesiyle ortaya çıkan bir edebi dönemdir. Bu dönemin eserlerinde önceki dönemi eleştirme ve onunla hesaplaşmalara da yer verilir. Hesaplaşma konularından birini de hafiyelik teşkilatı oluşturur. Hafiyelik Türkiye’nin ilk istihbarat teşkilatı olma özelliğini taşımaktadır. Devletin çıkarlarını gözetmek için kurulan bu teşkilat bir müddet sonra şahsi çıkarlar için kullanılarak başka insanların zarar görmesine neden olmuştur. Bunların arasında hafiye teşkilatının başında bulunan ve II. Abdülhamit’in en güvendiği isimlerden olan Fehim Paşa önemli bir yer tutar. Eserlerinde Meşrutiyet öncesi dönemi eleştiren Yusuf Niyazi Erdem’in iki tiyatrosu hafiyelik üzerinedir. Bu çalışmada yazarın “Fehim Paşa Mezaliminden Hafiye Mel’anetleri” adlı tiyatro eseri tarihsellik ve kurmaca bağlamında incelenmiştir. Konusunu tarihi olay ve şahsiyetlerden alan bu eser kurmaca ve gerçek ilişkileri bakımından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Meşrutiyet Tiyatrosu, Melodram, Hafiye, Yusuf Niyazi Erdem, Fehim Paşa Mezaliminden Hafiye Mel’anetleri

Etik Beyan

Çalışmada bilimsel etik kurallara uyulmuştur

Destekleyen Kurum

Destekleyen bir kurum bulunmamaktadır.

Proje Numarası

Bir proje çalışmasıyla ilişkili değildir.

Kaynakça

• And, M. (1970). 100 soruda Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınları.
• And, M. (2010). Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Beyhan, Mehmet Ali, “II. Abdülhamid Döneminde Hafiye Teşkilatı ve Jurnaller”, İlmi Araştırmalar 8, İstanbul 1999, ss. 65-83.
• Çalışkan, Çağrı, “II. Abdülhamid Devri Hafiyelerinden Vâmık Şükrü Efendi ve 24 Temmuz 1901 Tarihli Jurnali”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 2 S. 4, 2020, s. 427-446.
• Çalışlar, A. (1995). Tiyatro Ansiklopedisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çamurdan, E. (2015). Tanzimat Dönemi Türk Tiyatrosu. İstanbul: Habitus Yayınları.
• Develioğlu, Ferit, (2006) Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Erdem, Y. N. (1911). Fehim Paşa Mezaliminden Hafiye Melanetleri. İstanbul: Uhuvvet Matbaası.
• Göç, Eray, “Türk İstihbaratının Tarihsel Gelişimi”, Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Y. 2003, C. 3, S. 2, ss. 85-111.
• Gör, Emre, “II. Abdülhamid Döneminden Bir İstihbaratçı Profili: Serhafiye Fehim Paşa (1873-1908)”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (SSAD), Volume 3 Issue 1, March 2019, ss. 71-84.
• Gör, Emre, II. Abdülhamid’in Hafiye Teşkilatı, Ötüken Yayınları, İstanbul 2015.
• Gürel, R. (2021). Yusuf Niyazi'nin hayatı, sanatı ve eserleri. Trakya Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Nutku, Ö. (2001). Dram Sanatı-Tiyatroya Giriş- İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Şener, S. (2011). Gelişim Sürecinde Türk Tiyatrosu. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Tekin, Emrullah, “Hafiye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 15. Cilt, ss. 115-116.
• Töre, E. (2016). Modern Türk Tiyatrosu. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Uslu, M. F. (2014). Çatışma ve Müzakere-Osmanlıda Türkçe ve Ermenice Dramatik Edebiyat. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yalçın, A. (2002). II. Meşrutiyette Tiyatro Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.