Old Uyghur Fragments on Consciousness and the Thought of Death in Buddhism

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 1088 - 1103, 31.07.2025

Uğur Uzunkaya

https://doi.org/10.11616/asbi.1658410

Öz

Central Asian literature and languages significantly feature Buddhism’s unique rituals and teachings, thanks to the work of translation. Relatedly, diverse subjects are covered in surviving Old Uyghur texts. This study aims to philologically edit four Old Uyghur fragments from the Berlin Turfan Collection— U 734 (T II S 21a), U 1940 (T III M 163 m), U 1941 (T III M 168g), and U 1947 (T III M 227)—which discuss Buddhist views on consciousness and the thought of death. This study focuses on transcribing and transliterating fragments in question, along with intralingual translation, annotations, and glossary/index. The Uigurisches Wörterbuch’s transcription and transliteration method underlay the edited manuscript fragments. A 77-line Old Uyghur text, previously unpublished, became available to researchers thanks to the study.

Anahtar Kelimeler

Old Uyghur , Buddhism , consciousness , thought of death , text edition

Etik Beyan

It is exempt from the Ethics Committee Approval.

Destekleyen Kurum

The Turkish Academy of Sciences-Outstanding Young Scientist Program (TÜBA-GEBİP) funded this paper.

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Budizm’deki Bilinç ve Ölüm Düşüncesi Üzerine Eski Uygurca Yazma Parçaları

Öz

Kendine özgü ritüelleri ve öğretileriyle Budizm, tercümeler sayesinde Orta Asya dilleri ve edebiyatlarında önemli bir yere sahip olmuştur. Bununla ilgili olarak Eski Uygurca içerisinde de muhtelif konularda yazılmış yazma parçaları bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı, başta Budizm’deki bilinç ve ölüm düşüncesi hakkında yazılmış olan ve Berlin Turfan Koleksiyonu’nda korunan şu dört Eski Uygurca fragmanın filolojik neşrini gerçekleştirmektir: U 734 (T II S 21a), U 1940 (T III M 163 m), U 1941 (T III M 168g) ve U 1947 (T III M 227). Bu çalışmanın temeli, yazma parçalarının çeviri yazısı ve harf çevirisine, dil içi çevirisine, açıklamalarına ve sözlük/dizinine dayanmaktadır. Yazma parçalarının neşrinde Uigurisches Wörterbuch’ta belirlenen çeviri yazı ve harf çevirisi yöntemi esas alınmıştır. Çalışmanın sonucunda, daha önce neşredilmemiş 77 satır hacmindeki Eski Uygurca metin, dil verisi olarak araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca , Budizm , bilinç , ölüm düşüncesi , metin neşri

Etik Beyan

Etik kurul izni gerektirmemektedir.

Destekleyen Kurum

Bu yazı, TÜBA-GEBİP programı çerçevesinde desteklenmiştir.

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Adams, D. Q. (2013), A Dictionary of Tocharian B: Revised and Greatly Enlarged Vol. 1-2, New Haven: Rodopi.
• Carling, G. ve Pinault G.-J. (2023), Dictionary and thesaurus of Tocharian A, Wiesbaden: Harrassowitz.
• Clauson: G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Oxford at the Clarendon.
• Edgerton, F. (1953), Buddhist Hybrid Sanskrit Grammar and Dictionary Vol. II: Dictionary, New Haven: Yale University Press.
• Geng, S., Klimkeit H.-J. ve Laut J. P. (1993), Nachtrag zum ‘Erlangen der unvergleichlichen Buddhawürde’, Altorientalische Forschungen, 20, s.369-390.
• Gharib, B. (1995), Sogdian Dictionary: Sogdian-Persian-English, Tehran: Farhangan.
• Giles, H. A. (1912), A Chinese-English Dictionary Part I-II, Shanghai: Kelly and Walsh.
• Hirakawa, A. (1997), A Buddhist Chinese-Sanskrit Dictionary, Tōkyō: Reiyukai.
• JEBD = Japanese-English Buddhist Dictionary (1979), Tōkyō: Daitō Shuppansha.
• Jiang, T. (2006), Contexts and Dialogue: Yogācāra Buddhism and Modern Psychology on the Subliminal Mind, Honolulu: University of Hawai’i Press.
• Karaman, A. (2022), Eski Türkçede İkilemeler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Monier-Williams, M. (1899), A Sanskrit-English Dictionary, Oxford: Oxford University Press.
• Nadalyayev, V. M., Nasilov D. M., Tenişev E. R. ve Şçerbak A. M. (1969), Drevnetyurkskiy Slovar’, Leningrad: Izdat. Nauka, Leningradskoe Otd.
• Ölmez, M. (2017), Eski Uygurca İkilemeler Üzerine, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 65(2), s.243-311.
• Poucha, P. (1955), Institutiones Linguae Tocharicae Pars I: Thesaurus Linguae Tocharicae Dialecti A, Praha: Státní Pedagogické Nakladatelství.
• Röhrborn, K. (1977-1998), Uigurisches Wörterbuch: Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien Lieferung 1-6: a-ärŋäk, Wiesbaden: Steiner.
• Röhrborn, K. (2010), Uigurisches Wörterbuch: Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien Neubearbeitung. I. Verben. Band 1: ab- - äzüglä-, Stuttgart: Steiner.
• Röhrborn, K. (2015), Uigurisches Wörterbuch: Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. II. Nomina - Pronomina - Partikeln. Band 1: a-asvık, Stuttgart: Steiner.
• Röhrborn, K. (2017), Uigurisches Wörterbuch: Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. II. Nomina - Pronomina - Partikeln. Band 2: aš-äžük, Stuttgart: Steiner.
• Şen, S. (2002), Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Setta, S. M. (2013), Determining Death: Perspectives from World Religions, (Ed. L. Steffen ve N. Hinerman), Death, Dying, Culture: An Interdisciplinary Interrogation, s.117-124, Oxford: Inter-Disciplinary Press.
• Shōgaito, M. (2008), Uigurubun abidarumaronsho–no bunkengakutekikenkyū [Uighur Abdhidharma Texts: A Philological Study], Kyōto: Nakanishi Publishing.
• Shōgaito, M. (2014), The Uighur Abhidharmakośabhāṣya Preserved at the Museum of Ethnography in Stockholm, Wiesbaden: Harrossowitz Verlag.
• Siderits, M., Keng C. ve Spackman J. (2020), Introduction, (Ed.: M. Siderits, C. Keng ve J. Sparkman), Buddhist Philosophy of Consciousness, s.1-23, Leiden: Brill.
• Soothill, W. E. ve Hodous L. (1937), A Dictionary of Chinese Buddhist Terms: with Sanskrit and English Equivalents and a Sanskrit-Pali Index, London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co.
• Steffen, L. (2013), On Kevorkian, Vivisection and Beneficent Execution, (Ed. L. Steffen ve N. Hinerman), Death, Dying, Culture: An Interdisciplinary Interrogation, s.107-115, Oxford: Inter-Disciplinary Press.
• Tokyürek, H. (2019), Eski Uygur Türkçesinde Budizm ve Manihaizm Terimleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Wilkens, J. (2007), Das Buch von der Sündentilgung. Edition des alttürkisch-buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig. Teil 1. [Vorwort, Einleitung, Edition]. Teil 2. [Glossar, Transliterationen, Tafeln], Turnhout: Brepols.
• Wilkens, J. (2016), Buddhistische Erzählungen aus dem alten Zentralasien. Edition der altuigurischen Daśakarmapathāvadānamālā. Teil 1. [Vorwort, Einleitung, Siglen der Handschrift und Konkordanzen, Edition]. Teil 2. [Edition, Faksimiles] Teil 3. [Glossar, Transliterationen, Abkürzungen, Literaturverzeichnis], Turnhout: Brepols.
• Wilkens, J. (2021), Handwörterbuch des Altuigurischen: Altuigurisch – Deutsch – Türkisch / Eski Uygurcanın El Sözlüğü: Eski Uygurca – Almanca – Türkçe. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.
• Elektronik Kaynaklar
• DDB = Digital Dictionary of Buddhism, www.buddhism-dict.net (Erişim tarihi: 13.03.2025).
• URL-1: Qalamos: Connecting Manuscript Traditions, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, https://www.qalamos.net/receive/DE2458Book_manuscript_00026701, (Erişim Tarihi: 13.03.2025).
• URL-2: Qalamos: Connecting Manuscript Traditions, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, https://www.qalamos.net/receive/DE2458Book_manuscript_00028046, (Erişim Tarihi: 13.03.2025).
• URL-3: Qalamos: Connecting Manuscript Traditions, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, https://www.qalamos.net/receive/DE2458Book_manuscript_00028047, (Erişim Tarihi: 13.03.2025).
• URL-4: Qalamos: Connecting Manuscript Traditions, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, https://www.qalamos.net/receive/DE2458Book_manuscript_00028054, (Erişim Tarihi: 13.03.2025).