Er Meydanından Beyaz Perdeye: Pehlivan

Year 2024, Volume: 7 Issue: 4, 782 - 811, 28.12.2024

Ünsal Yılmaz Yeşildal , Süleyman Uzkuç

https://doi.org/10.38021/asbid.1568275

Abstract

Bir milletin tarihi boyunca biriktirmiş olduğu maddi-manevi araçlar yığınına kültür denir. Dil, din, sanat, mutfak, giyim-kuşam ve spor gibi bağlamlar kendilerine özgü kültür unsurlarını yaratan ve yaşatan ortamlardır. “Ata sporu” olarak kabul ettikleri “yağlı pehlivan güreşleri” Türkler arasında sadece bir spor dalı olarak değil aynı zamanda sosyalleşme ortamı olarak da öne çıkar. Mücadele sporları arasında sayılan güreş, insanoğlunun hayatta kalabilmek adına doğa ve doğada yaşayan diğer canlılarla olan mücadelesinin sonucu ortaya çıkmıştır. Konargöçer hayat özellikle ilk dönemlerinde aç kalmamak adına avlanmak, hayatta kalmak adına da savaşmayı zorunlu kılmıştır. Zaman içerisinde yerleşik hayata geçişle birlikte sürdürülebilir beslenme kaynaklarına sahip olmayı başarıp güvenilir yaşam alanlarını inşa etmeyi başaran topluluklar arasında güreş; düğün, bayram, şölen ve saray gibi ortamlarda icra edilen bir spor dalı hâlini almıştır. Olimpiyat gibi organizasyonlarda minder üzerinde gerçekleştirilen ve “serbest stil” ve “Greko-Romen” gibi çeşitleri olan güreş; Türkler arasında yüzlerce yıldır “yağlı pehlivan güreşi”, “karakucak güreşi”, “aba güreşi”, “şalvar güreşi” ve “kuşak güreşi” gibi türleriyle varlığını sürdürmektedir. Bu türlerden özellikle “yağlı pehlivan güreşleri” Türklerin kültür hayatında öne çıkmaktadır. Bu bağlamda; Şeref Film Stüdyosu tarafından 1984 yılında bir yağlı pehlivan güreşçisinin hikâyesini anlatan, yapımcılığını Şerafettin Gür’ün, yönetmenliğini Zeki Ökten’in yaptığı, senaryosunu Fehmi Yaşar’ın kaleme aldığı, güreş danışmanlığını Başcazgır Şükrü Kayabaş’ın üstlendiği, başrol oyunculuklarını Tarık Akan ve Meral Orhonsay’ın paylaştığı “Pehlivan” adlı bir film dahi çekilmiştir. Bu çalışmada adı geçen film örneğinde yağlı pehlivan güreşlerinin mitik, folklorik ve dinî boyutları filme yansıdığı oranda gelenek bağlamında değerlendirilip filmden alınan görseller eşliğinde ilgililerin dikkatine sunulacaktır.

Keywords

Güreş, Yağlı Pehlivan Güreşleri, Kültür, Spor

Pehlivan: From the Field of Contest to the Silver Screen

Abstract

The mass of material and spiritual tools that a nation has accumulated throughout its history is called culture. Contexts such as language, religion, art, cuisine, clothing and sports are the environments that create and maintain their unique cultural elements. “(Pehlivan) Oil wrestling”, which is regarded as an ‘ancestral sport’, stands out among Turks not only as a branch of sport but also as an environment for socializing. Wrestling, which is counted among the combat sports, has emerged as a result of the struggle of human beings with nature and other living creatures living in nature in order to survive. The nomadic lifestyle, especially in the early periods, brought with it a requirement to hunt in order not to starve and to fight in order to survive. Over time, with the transition to settled life, wrestling has become a branch of sport practiced at weddings, festivals, feasts and palaces among communities that have managed to have sustainable sources of nutrition and build reliable living spaces. Wrestling, which is performed on a mat in organizations such as the Olympics, and which has variations such as “Freestyle” and “Greco-Roman”, has existed among the Turks for hundreds of years with types such as “(Pehlivan) Oil Wrestling”, “Karakucak Wrestling”, “Aba Wrestling”, “Shalwar Wrestling” and “Belt Wrestling”. Among these, “(Pehlivan) Oil Wrestling” stands out especially in the cultural life of the Turks. In this context, even a movie entitled “Pehlivan”, which tells the story of an Oil Wrestler, and which was produced by Şerafettin Gür, directed by Zeki Ökten, written by Fehmi Yaşar, undertaken by the Chief Announcer Şükrü Kayabaş as wrestling consultant, and starred Tarık Akan and Meral Orhonsay, was filmed by the Şeref Film Studio in 1984. In this study, the mythical, folkloric and religious dimensions of (pehlivan) oil wrestling in the example of the aforementioned movie will be evaluated in the context of tradition to the extent that they are reflected in the movie and will be presented to the attention of those concerned with the visuals taken from the movie.

Keywords

wrestling, oil wrestler wrestling, culture, wrestler, sports

References

• Atabeyoğlu, C. (2000). Geleneksel Türk güreşi ve kırkpınar. Türkiye Milli Olimpiyat Komitesi.
• Ayağ, A. (1983). Türklerde spor geleneği ve Kırkpınar güreşleri. Divan Yayınları.
• Bic, M. H. (1944). Türk güreşi yağlı güreş. Marmara Basımevi.
• Bilgin, O. (t.y.). Kırkpınar deyince. Motif Basım.
• Çınar, A. A. (2002). Türk destanlarında alp tipi at. Millî Folklor, (56), 153-157.
• Delice, H. (2011). Kırkpınar Türklerde spor anlayışı ve Kırkpınar ruhu. Babıali Kültür Yayıncılığı.
• Dergin, İ. (1950). Türk güreşi. Millî Eğitim Bakanlığı.
• Dervişoğlu, M. (2012). Kırkpınar Güreşleri’nin halkbilimsel açıdan incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Edirne.
• Ekşi, O. (2011). Tarihi Kırkpınar güreş müziği icracısının yetişme/yetiştirme sürecinin değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Güzel Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı, Edirne.
• Fişek, K. (1985). 100 soruda Türkiye spor tarihi. Gerçek Yayınevi.
• Gökalp, Z. (1976a). Türk medeniyeti tarihi. (Haz. Kopraman, K. Y. ve Aka, A. İ.). Kültür Bakanlığı.
• Gökalp, Z. (1976b). Türkçülüğün esasları. (Haz. Kaplan M.). Kültür Bakanlığı.
• Güngör, E. (2011). Kültür değişmesi ve milliyetçilik. Ötüken Yayınları.
• Güven, Ö. (1992). Türklerde spor kültürü. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Güven, Ö. (1999). Türklerde spor kültürü. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Kahraman, A. (1989a). Cumhuriyete kadar Türk güreşi 1. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kahraman, A. (1989b). Cumhuriyete kadar Türk güreşi 2. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kahraman, A. (1995). Osmanlı Devleti’nde spor. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Malinowski, B. (2016). Bilimsel bir kültür teorisi. (Çev. Deniz Uludağ). Doğu Batı Yayınları.
• Öngel, H. B. (2001). Türk kültür tarihinde spor. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özdemir. M. (2018). Yağlı güreş folkloru (Antalya ili örneğinde). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Antalya.
• Petrov, R. (1993). Olympic wrestling throughout the millenia. The Publisher of International Amateur Wrestling Federation, 5 Werk Publishing.
• Sapir, E. (1924). Culture, genuine and spurious. The American Journal of Sociolgy. XXIX(4), 401-429.
• Şahin, H. M. (2003). Türk spor kültüründe aba güreşi. Gaziantepspor Kulübü Spor Eğitim Yayınları.
• Temizoğlu, K. (t.y.). Ata sporu yağlı güreş ve Kırkpınar. Mehmet Tunagür Yayınevi.
• Türk Dil Kurumu (t.y.) Türk Dil Kurumu sözlükleri. 13 Kasım 2024 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden edinilmiştir.
• Yazoğlu, A. (t.y.a). Balkanlardaki Türk yağlı güreşleri Kırkpınar 1. Özofset.
• Yazoğlu, A. (t.y.b). Balkanlardaki Türk yağlı güreşleri Kırkpınar 2. Özofset.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (7. baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yeşildal, Ü. Y., Gülşen, D. B. A., ve Korkmaz, C. B. (2024). The test of sports and folk narratives with the notion of haram: Citing the example of the branch of wrestling. Religions 15(11), 1-12. https://doi.org/10.3390/rel15111311