TÜRKİYE’DE MÜKELLEF DAVRANIŞLARININ ANALİZİ

Year 2024, Volume: 6 Issue: 2 Prof. Dr. Mustafa Avcı'ya Armağan, 865 - 882, 03.01.2025

Hakkı Mümin Ay , Adnan Söylemez , Nihal Güneş Ay

https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1469735

Abstract

Devlet toplum için üretmek zorunda olduğu mal ve hizmetleri kamu harcamaları aracılığıyla yerine getirmektedir. Kamu harcamalarının en önemli ve en büyük gelir kaynağı vergilerdir. Vergiler firmalardan ve bireylerden karşılıksız olarak alınan ekonomik değerlerdir. Firmalardan ve bireylerden oluşan vergi mükellefleri, vergiye karşı bazı davranış ve tepkilerde bulunabilmektedirler. Vergi kaçırma, vergiden kaçınma, verginin reddi, vergi grevi, üretimden vazgeçme gibi mükellef davranış ve tepkileri oluşmaktadır.
Türkiye’de vergilerin yapısı ve oranı gibi nedenlerden dolayı vergi mükellefleri vergi ödememek veya daha az ödemek yollarına girebilmektedirler. Toplanacak vergi miktarının azalması ise kamusal mal ve hizmetlerin miktarını azaltmakta ve kalitesini düşürmektedir. Bu çalışmada Türkiye’de vergi mükelleflerinin vergiye karşı tutumları ve bunların nedenleri üzerinde yapılan çalışmalar dikkate alınarak analiz edilecektir.

Keywords

Vergi, kamu hizmetleri, mükellef psikolojisi, vergi kaçakçılığı, Vergi Hukuku

Analysis of Taxpayer Behaviour in Turkey

Abstract

The state fulfils the goods and services that it has to produce for the society through public expenditures. The most important and largest source of income for public expenditures is taxes. Taxes are economic values received from firms and individuals gratuitously. Taxpayers, consisting of firms and individuals, may have some behaviours and reactions against taxes. Taxpayer behaviours and reactions such as tax evasion, tax avoidance, tax refusal, tax strike, and giving up production occur.
In Turkey, due to reasons such as the structure and rate of taxes, taxpayers may choose not to pay taxes or pay less taxes. The decrease in the amount of tax to be collected reduces the amount and quality of public goods and services. In this study, the attitudes of taxpayers towards taxes in Turkey and the reasons for these attitudes will be analysed by taking into account the studies conducted on them.

Keywords

Tax, public services, taxpayer psychology, tax evasion, Tax Law

References

• Alm, J. & Mckee, M. “Extending the Lessons of Laboratory Experiments on Tax Compliance to Managerial and Decision Economics.” Managerial and Decision Economics 19 (4-5), (1998): 259- 275.
• Ayas, I. ve Saruç, N. T. “Vergi Kültürü ve Vergi Ahlakı: İtalya ve Türkiye.” Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi 16(2) (2015): 179- 188.
• Çakar E. P. “Vergiye Karşı Direnme Şekilleri ve Vergi İnzivası.” Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 17(1-2) (2013): 1293-1313.
• Çataloluk, C. “Vergi karşısında mükelleflerin tutum ve davranışları.” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20 (2008): 212-228.
• Çiçek, S., Çiçek, H. G. ve Şahin İpek, E. A. “Vergiye Uyum Sürecinde Davranışsal Yaklaşım: Mükellef Davranışları ve Tipolojileri.” Sosyoekonomi 27 (39) (2019): 223-244.
• Devos, K. “Tax Evasion Behaviour and Demographic Factors: An Exploratory Study in Australia.” Revenue Law Journal 18(1) (2008): 1-43.
• Faizal, S.M., Palil, M.R., Maelah, R. & Ramlı, R. “Power and Trust as Factors Influencing Tax Compliance Behavior in Malaysia.”, Asian Journal of Accounting and Governance 8 (2017): 79–85
• Giray, F.; Gerçek, A. ve Aydoğdu, C. “Factors Determining Taxpayers’ Perception Towards Tax Fairness: The Structural Equation Model For Turkey.” International Journal Of Economics And Finance Studies 7(1) (2015): 17-38.
• Gök, Abdulkerim. “Vergi Direncinin Gelişimi”. Marmara Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi 22, sy. 1 (Mart 2014): 143-63.
• İzgi, K. ve Saruç, N. T. “Sosyo-Kültürel Faktörlerin Vergi Ahlakı Üzerindeki Etkisi: Üniversite Öğrencileri İle Yapılan Anket Çalışması.” Ekonomi Bilimleri Dergisi 3(2) (2011): 133-142.
• Kirchler, E., Hoelzl, E. & Wahl, I. “Enforced Versus Voluntary Tax Compliance: The Slippery Slope Framework.” Journal of Economic Psychology 29(2) (2008): 210-225.
• Korlu, R. K., Çetinkaya, Ö. ve Gerçek, A. “Yerel Vergi Bilincinin Faktör Analizi ile Değerlendirilmesi: Bursa Örneği.” Yönetim Bilimleri Dergisi 14(28) (2016): 443-465.
• Laufenburger, H. Maliyenin Ekonomik ve Psikolojik Teorisi (çev. İ.H. Ülkmen). Ankara: Maliye Enstitüsü Yayınları, No:25, 1967.
• Mitu, N. E. “Taxpayer Behaviour: Typologies and Influence Factors.” Revue des Sciences Politiques 49 (2016): 77-87.
• Nadaroğlu, H. Kamu Maliyesi Teorisi. İstanbul: Beta, 10. Baskı, 1998.
• Pedone, A. Tax theory and taxpractice: The problems of defining, measuring and assessing tax bases. NBER Working Paper, No: 119. 2009.
• Reddy, D. Taxpayer behavioural factors influencing entrenched tax gaps. Durban South Africa: Durban University of Technology, 2021.
• Rose Ackerman, S. “Corruption and Government.” International Peacekeeping 15(3) (2008): 328- 343. Roth, J. A., Scholz, J. T. & Witte, A. D. Taxpayer Compliance. Vol. 1, Philadelphia: University of Pennsylvania, 1989.
• Saruç, N. T. ve Sağbaş, İ. “Mükelleflerin Vergi Eşitliğini Algılaması Vergi Kaçırma Eğilimi İlişkisi.” Finans-Politik, Ekonomik Yorumlar 482 (2004): 64-75.
• Savaşan, F. ve Odabaş, H. “Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçaklarının Nedenleri Üzerine Ampirik Bir Çalışma.” Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 5(1) (2005): 1-28.
• Sayan, H. “Vergi harcaması: Nam-ı diğer vazgeçilen vergiler.” Ekonomim (10.01.2024). https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/vergi-harcamasi-nam-i-diger-vazgecilen-vergiler/724113 Şen H. ve Sağbaş İ. Vergi Teorisi ve Politikası. Ankara: Barış Arıkan Yayınları, 4. Baskı, 2020.
• Tanzi, V., & Shome, P. Primer on tax evasion. IMF Working Paper, 1993.
• Taşkın, Y. “Vergi Psikolojisi Ve Vergiye Karşı Mükellef Tepkileri.” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Araştırma Merkezi Konferansları 54(86), 2010.
• Temel, R. “Poujade ve Sarı Yelekliler Hareketlerinin Vergi Grevi/Verginin Reddi Olguları Etrafında Analizi.” Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi 2(1) (2019): 77-104.
• Teyyare, E. ve Kumbaşlı,,E. “Vergi Bilinci ve Vergi Ahlakının Gelişmesinde Maliye Bölümü Eğitiminin Rolü.” AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 16(4) (2016). 1-29.
• Torgler, B. “Tax Morale in Asian Countries.” Journal of Asian Economics 15(2) (2004): 237-266.
• Torgler, B. Tax Compliance and Tax Morale. Cheltenham: Edward Elgar Publishing Limited, 2007.
• Torgler, B. Tax Morale: Theory and Empirical Analysis of Tax Compliance. Basel: Ph. D. Thesis, Universitat, 2003.
• Tunçer, M. “Vergi Ahlakı-Vergi Uyumu İlişkisi ve Türkiye.” Vergi Sorunları Dergisi 181, 2003: 92-115.
• Ulusoy A. ve Karakurt B. “Vergi Politikasının Mali Amacının Karşılanamamasında Vergi Cennetleri ve Offshore Finansal Merkezlerin Rolü.” TİSK Akademi 4(8) (2009): 81- 105.
• Wenzel, M. “The Social Side of Sanctions: Personal and Social Norms as Moderators of Deterrence.” Law and Human Behavior 28(5) (2004): 547-567.
• Yereli, A. B. ve Ata, A. Y. “Vergi Adaletine Ulaşma Yöntemleri Çerçevesinde Fayda İlkesinin Teorik Açıdan Değerlendirilmesi.” Maliye Dergisi 161 (2011): 21-32.
• Yılmaz, M. “Vergi Cennetleri ve Ülke Uygulamaları.” Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 16(4) (2018): 197-222.
• Yücedoğru, R. & Hasseldine, J. “Understanding tax morale of SMEs: A qualitative study.” eJournal of Tax Research 14 (3) (2016): 531- 567.