Yaşlı Bireylerin Kronik Hastalığa Uyum ve Psikolojik İyilik Hali Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi

Year 2025, Volume: 11 Issue: 1, 33 - 52, 28.02.2025

İbrahim Halil Boyacı , Ferda Akyüz Özdemir , Dilek Yıldırım

Abstract

Yaşlanma, fizyolojik ve bilişsel işlevlerde azalma ile karakterize olan ve kronik hastalıkların gelişiminde rol oynayan en önemli faktörlerden biridir. Ülkemizde 65 yaş ve üzeri bireylerin yaklaşık %8’i, hipertansiyon, diyabet ve kalp yetmezliği gibi kronik hastalıklarla sahiptir. Kronik hastalıkların etkin yönetimi, yaşam kalitesini artırmak ve psikolojik iyilik halini desteklemek açısından kritik öneme sahiptir. Ancak polifarmasi, bilişsel sınırlılıklar ve sağlık okuryazarlığı eksikliği gibi faktörler, tedaviye uyumu zorlaştırmaktadır. Bu çalışmada, yaşlı bireylerde kronik hastalıklara uyum ile psikolojik iyilik hali arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır. Tanımlayıcı ve korelasyonel tipteki bu çalışma, Kasım-Aralık 2024 tarihleri arasında Muğla’da bir sağlık merkezinde gerçekleştirilmiştir. Çalışmaya kronik hastalığı olan, 65 yaş ve üzeri olan, iletişim sorunu bulunmayan ve çalışmaya katılmayı kabul eden 254 hasta dahil edilmiştir. Çalışma verileri Katılımcı Bilgi Formu, Kronik Hastalıklara Uyum Ölçeği ve Psikolojik İyi Oluş Ölçeği aracılığı ile elde edilmiştir. Katılımcıların yaş ortalaması 71,36±7,10 yıl olup, en sık görülen kronik hastalık hipertansiyon (%62,2) olarak belirlenmiştir. Kronik hastalığa uyum puan ortalaması 80,53±8,47, psikolojik iyilik hali puan ortalaması ise 41,79±7,93 olarak bulunmuştur. Kronik hastalığa uyum ile psikolojik iyilik hali arasında pozitif bir ilişki saptanmıştır (r=0,253; p<0,001). Ayrıca düzenli sağlık kontrolüne gitmek ve yüksek psikolojik iyilik hali, uyumun anlamlı yordayıcıları olarak saptanmıştır. Psikolojik iyilik halinin desteklenmesi, kronik hastalıklara uyumu artırarak komplikasyonların azaltılmasına ve yaşam kalitesinin yükseltilmesine katkı sağlayabilir. Yaşlı bireylerde psikolojik dayanıklılık ve sağlık okuryazarlığını artırmaya yönelik girişimler kronik hastalıkların yönetimini kolaylaştırabilir.

Keywords

Uyum, Yaşlılık, Karonik Hastalık, Psikolojik iyi oluşuk

Ethical Statement

Araştırmanın yapılabilmesi için Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sağlık Bilimleri Etik Kurul’undan 138 numaralı yazılı etik kurul izni alındı. Ayrıca katılımcılardan araştırma konusunda bilgilendirildikten sonra online anket üzerinden onamları alındı. Araştırma Helsinki Deklarasyonu'na uygun olarak yürütülmüştür.

Supporting Institution

-

Thanks

Yazarlar, araştırmaya katılan tüm katılımcılara teşekkür eder.

Evaluation of the Relationship Between Adaptation to Chronic Illness and Psychological Well-Being of the Elderly

Abstract

Ageing is a major factor in the decline of physiological and cognitive functions and plays a role in the development of chronic diseases. In our country, approximately 8% of people aged 65 and over have chronic conditions such as hypertension, diabetes and heart failure. Effective management of chronic diseases is essential to improve quality of life and support psychological well-being. However, factors such as polypharmacy, cognitive limitations and lack of health literacy make adherence to treatment difficult. This study aimed to examine the relationship between chronic disease adherence and psychological well-being in older people. This descriptive and correlational study was conducted in a health centre in Muğla between November and December 2024. The study included 254 patients with chronic diseases, aged 65 years and above, who had no communication problems and who agreed to participate in the study. The study data were collected using the Participant Information Form, the Adaptation to Chronic Disease Scale, and the Psychological Well-Being Scale. The mean age of the participants was 71.36±7.10 years and the most common chronic disease was hypertension (62.2%). The mean score for adaptation to chronic illness was 80.53±8.47 and the mean score for psychological well-being was 41.79±7.93. A positive relationship was found between adjustment to chronic illness and psychological well-being (r=0.253; p<0.001). In addition, regular health check-ups and high psychological well-being were found to be significant predictors of adherence. Promoting psychological well-being may help to reduce complications and improve quality of life by improving adaptation to chronic disease. Interventions to increase psychological resilience and health literacy in older people may facilitate the management of chronic conditions.

Keywords

Adaptation, Chronic disease, Psychological Well-Being, Elderly

References

• Ağar, A. (2020). Yaşlılarda ortaya çıkan psikolojik değişiklikler. Geriatrik Bilimler Dergisi, 3(2), 75–80. https://doi.org/10.47141/geriatrik.744968
• Akarsu, T. (2022). 65 yaş üstü kalp yetersizliği olan hastalarda akılcı ilaç kullanımı ile hastalığa uyum ve yaşam kalitesi arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Adnan Menderes Üniversitesi. http://adudspace.adu.edu.tr:8080/jspui/bitstream/11607/4733/4/TanerAkarsuDRTez.pdf
• Akpınar, C. V., Mandıracıoğlu, A., Ozvurmaz, S., Kurt, F., & Koç, N. (2023). Medication adherence and health literacy of individuals with a chronic disease in a rural area. In Araştırma Makalesi / Research Article Ege Tıp Dergisi / Ege Journal of Medicine (Vol. 62, Issue 3, pp. 406–417).
• Alharbi, B., Masud, N., Alajlan, F., Alkhanein, N., Alzahrani, F., Almajed, Z., Alessa, R. M., & Al-Farhan, A. (2020). Association of elderly age and chronic illnesses: Role of gender as a risk factor. Journal of Family Medicine and Primary Care, 9(3), 1684. https://doi.org/10.4103/jfmpc.jfmpc_1060_19
• Atella, V., Mortari, A. P., Kopinska, J., Belotti, F., Lapi, F., Cricelli, C., & Fontana, L. (2019). Trends in age-related disease burden and healthcare utilization. Aging Cell, 18(1). https://doi.org/10.1111/acel.12861
• Atik, D., & Karatepe, H. (2016). Scale development study: Adaptation to chronic illness. Acta Medica Mediterranea, 32(1), 135–142. https://doi.org/10.19193/0393-6384_2016_1_21
• Aytap, F., & Özer, Z. (2021). Kronik hastalığı olan bireylerde depresyon riski ile hastalık öz yönetimi arasındaki ilişki ve etkileyen faktörler. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 15(2), 212–222. https://doi.org/10.21763/tjfmpc.788814
• Bakir, G. K., & Akin, S. (2019). Yaşlılıkta kronik hastalıkların yönetimi ile ilişkili faktörler. 2(2), 17–5.
• Buford, T. W. (2016). Hypertension and aging. Ageing Research Reviews, 26, 96–111. https://doi.org/10.1016/j.arr.2016.01.007
• Demir, R., Tanhan, A., Çiçek, İ., Yerlikaya, İ., Kurt, S. Ç., & Ünverdi, B. (2021). Yaşam Kalitesinin yordayıcıları olarak psikolojik iyi oluş ve yaşam doyumu. Yaşadıkça Eğitim, 35(1), 192–206. https://doi.org/10.33308/26674874.2021351256
• Diener, E., Wirtz, D., Tov, W., Kim-Prieto, C., won Choi, D., Oishi, S., & Biswas-Diener, R. (2010). New well-being measures: Short scales to assess flourishing and positive and negative feelings. Social Indicators Research, 97(2), 143–156. https://doi.org/10.1007/s11205-009-9493-y
• Elkin, N. (2020). Yaşlılarda polifarmasi ve akılcı ilaç kullanımına aile hekimliği yaklaşımı. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 11, 279–290. https://doi.org/10.38079/igusabder.649423
• Genç, F., & Yiğitbaş, Ç. (2021). Hipertansif yaşlıların hipertansiyon algıları ve kontrollerine ilişkin davranışları. Genel Tıp Dergisi, 31, 1–11.
• Günel, M., & Demirtaş, A. (2023). Kronik hastalığa sahip genç ve yaşlı hastaların ilaç uyumu ve akılcı ilaç kullanım bilgi düzeylerinin incelenmesi. Health Care Academician Journal, 11, 82–92. https://doi.org/10.52880/sagakaderg.1335296
• Guo, J., Huang, X., Dou, L., Yan, M., Shen, T., Tang, W., & Li, J. (2022). Aging and aging-related diseases: from molecular mechanisms to interventions and treatments. In Signal Transduction and Targeted Therapy (Vol. 7, Issue 391, pp. 1–40). Springer Nature. https://doi.org/10.1038/s41392-022-01251-0
• Hayırkuş, B., & Çapar, A. (2024). Yaşlı Bireylerin Öz Bakım Gücü İle Psikolojik İyi Oluşları Arasındaki İlişki: Bir Huzurevi Örneği. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 18(3), 336–345. https://doi.org/10.21763/tjfmpc.1423785
• He, B., Ma, Y., Wang, C., Jiang, M., Geng, C., Chang, X., Ma, B., & Han, L. (2019). Prevalence and risk factors for frailty among community-dwelling older people in china: a systematic review and meta-analysis. In Journal of Nutrition, Health and Aging. 23(5), 442–450. https://doi.org/10.1007/s12603-019-1179-9
• Jiang, C. hong, Zhu, F., & Qin, T. ting. (2020). Relationships between chronic diseases and depression among middle-aged and elderly people in china: A Prospective Study from CHARLS. Current Medical Science, 40(5), 858–870. https://doi.org/10.1007/s11596-020-2270-5
• Kang, H., & Kim, H. (2022). Ageism and psychological well-being among older adults: A Systematic Review. Gerontology and Geriatric Medicine, 8, 23337214221087024. https://doi.org/10.1177/23337214221087023
• Karakaş Asi, S., & Durmaz, H. (2017). Yaşlılık dönemi psikolojik özellikleri ve moral. Kocatepe Tıp Dergisi, 18, 32–36.
• Kaya, A., & Gamsızkan, Z. (2022). Yaşlı bireylerin kronik hastalık sayıları ile aile hekimliğine başvurularının incelenmesi: tek birimlik retrospektif çalışma. Turkish Journal of Family Practice, 26(1), 1–5. https://doi.org/10.54308/tahd.2022.22932
• Kaymaz, T. T. (2016). Psychosocial adjustment to disease in ındividuals with diabetes. Journal of Psychiatric Nursing, 7, 61–67. https://doi.org/10.5505/phd.2016.50251
• Kermen, U., İlçin Tosun, N., & Doğan, U. (2016). Yaşam doyumu ve psikolojik iyi oluşun yordayıcısı olarak sosyal kaygı. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 2, 20–29.
• Kozak, F., & Akyıl Çevik, R. (2021). Yaşlı bireylerde sağlık okuryazarlığı ile yaşam kalitesi ilişkisi. Hemşirelik Bilimi Dergisi, 4(3), 122–132. https://doi.org/10.54189/hbd.997788
• Kubzansky, L. D., Huffman, J. C., Boehm, J. K., Hernandez, R., Kim, E. S., Koga, H. K., Feig, E. H., Lloyd-Jones, D. M., Seligman, M. E. P., & Labarthe, D. R. (2018). Positive psychological well-being and cardiovascular disease: JACC Health Promotion Series. Journal of the American College of Cardiology, 72(12), 1382–1396. https://doi.org/10.1016/j.jacc.2018.07.042
• Manav İnel, A., Bozkurt, A., & Coşkun, E. (2021). Yaşlıların kişisel anlam profili ve psikolojik iyi oluşlarının değerlendirilmesi. Ordu Üniversitesi Hemşirelik Çalışmaları Dergisi, 4(1), 48–55. https://doi.org/10.38108/ouhcd.816449
• Maresova, P., Javanmardi, E., Barakovic, S., Husic, J. B., Tomsone, S., Krejcar, O., & Kuca, K. (2019). Consequences of chronic diseases and other limitations associated with old age - A scoping review. BMC Public Health, 19(1). https://doi.org/10.1186/s12889-019-7762-5
• Ocakoglu, G., Demirci, H., Guclu, O. A., & Guclu, Y. (2020). Association between health literacy and medication adherence in the elderly population with chronic disease. Thiopian Journal of Health Development, 34(2).
• Ok, E., & Sayilan, S. (2022). Kronik hastalığı olan yaşlı bireylerde depresyon ve tedavi uyumu. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi Araştırma Makalesi GUJHS (Vol. 11, Issue 2, pp. 610–616).
• Oliveros, E., Patel, H., Kyung, S., Fugar, S., Goldberg, A., Madan, N., & Williams, K. A. (2020). Hypertension in older adults: Assessment, management, and challenges. Clinical Cardiology, 43(2), 99–107. https://doi.org/10.1002/clc.23303
• Owen, F. K., & Çelik, N. D. (2018). Yaşam boyu sağlıklı yaşam ve iyilik hali. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 10(4), 440–453. https://doi.org/10.18863/pgy.364108
• Özdemir, Ö., Akyüz, A., & Doruk, H. (2016). Compliance with drug treatment in geriatric patients with hypertension. Medical Journal of Bakirkoy, 12(4), 195–201. https://doi.org/10.5350/BTDMJB201612404
• Şahin Akgün, Z., & Şahin, M. (2014). Adaptation of elderly diabetic patients to activities of daily life and evaluation of their self-care abilities. Turkish Journal of Geriatrics, 17(3), 278–284.
• Sezer, Ö., Cezik, E. S., & Dağdeviren, H. N. (2023). Adherence Levels of Hypertensive Elderly Individuals and Associated Factors: A Cross-Sectional Study. Konuralp Tıp Dergisi, 15(3), 324–330. https://doi.org/10.18521/ktd.1332494
• Telef, B. B. (2013). The Adaptation of Psychological Well-Being into Turkish: A Validity and Reliability Study. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(3), 374–384.
• Umutlu, S., & Tekin Epik, M. (2019). Türkiye’de Yaşli Nüfus ve Sosyal Politika Uygulamaları. Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 11, 29–43.
• Yılmaz, F., & Çağlayan, Ç. (2016). The effects of healthy lifestyle on the quality of life among elderly. Türk Aile Hekimliği Dergisi, 20(4), 129–140. https://doi.org/10.15511/tahd.16.04129
• Yılmaz, F., & Çolak, M. (2018). Evaluation of beliefs about medicines and medication adherence among elderly people with chronic diseases. Turkiye Klinikleri Journal of Health Sciences, 3(2), 113–121. https://doi.org/10.5336/healthsci.2017-58835
• Zhao, C., Wong, L., Zhu, Q., & Yang, H. (2019). Prevalence and correlates of chronic diseases in an elderly population: A community-based survey in Haikou. PLoS ONE, 13(6). https://doi.org/10.1371/journal.pone.0199006