EŞEN DELTASININ PALEOCOĞRAFYASINDA LETOON VE PATARA’NIN JEOARKEOLOJİSİ

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 6, 286 - 312, 30.06.2018

Ertuğ Öner Serdar Vardar

Öz

Antik çağlarda Likya bölgesi olarak bilinen Teke
yarımadasının güneybatısında yer alan Eşen delta ovası, Eşen çayının taşıdığı
alüvyonlar ile şekillenmiştir. Delta ovası ve çevresinde Ksanthos (Xanthos),
Letoon ve Patara antik kentleri bulunmaktadır. Antik kentlerin deltadaki doğal
çevre değişmelerinden nasıl etkilendiklerini anlamak için 60 delgi sondaj
gerçekleştirilmiş, sediman örneklerinin tane boyu, kimyasal ve paleontolojik
analizleri yapılmış, 7 adet organik örnekten RC14 tarihlemesi yapılmış ve
eldeki verilerin ışığında alanın paleocoğrafya özellikleri belirlenmiştir. Eşen
Ovası’nın bulunduğu alandaki tektonik çukurluk Holosen transgresyonu ile
birlikte 6000-7000 yıl önce bir körfeze dönüştürmüştür. Deniz seviyesi
yükselmesi durduğunda ise bu kez Eşen Çayı’nın taşıdığı alüvyonlarla körfez
içinde bir delta gelişmiştir. Delta önce Patara’nın bulunduğu alandaki koya
ulaşmayı kolaylaştırıp bu alanın liman olarak kullanılmasını sağladığı için
olumlu etki yapmıştır. Delta kıyısının giderek açık denize doğru gelişip
günümüzdeki konumuna yaklaşması ile Patara 
limanı kıyı boyunca oluşan denizel kumlarla dolmuş, rüzgârlarla taşınan
kumullarla kaplanmıştır. Zamanla bataklığa dönüşüp önemini yitirmiştir. Eşen
deltası gelişiminin ilk aşamalarında Kocatepe etekleri ve çevresinin
karalaşması ile Letoon kenti buradaki bir kaynağın çevresinde kurulmuştur.
Ancak zamanla  delta  gelişimi sonucu taşkın sedimanları ova
yüzeyini ve taban suyunu yükselmiştir. Böylece Letoon hem kıyıdan uzakta  kalmış hem de taşkın sedimanları ile örtülüp
taban suyu sorunu yaşamıştır.

Anahtar Kelimeler

Eşen Delta, Letoon, Patara, Lycia, Paleogeography

Kaynakça

• Akbulut, H., Öner, E. (2016), Antik Patara Kentinde Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmalarına Paleontolojik Analizlerin Katkısı, In: Vir doctus Anatolicus. Studies in Memory of Sencer Şahin / Sencer Şahin Anısına Yazılar. Kuzgun Yayınevi, S. 33–59, İstanbul.
• Akşit, O. (1967), Likya Tarihi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No. 1218, İstanbul.
• Alçiçek, M.C., Boyraz, S., Gül, A. (2006), Eşen Vadisi Neojen Tortullarının Stratigrafisi ve Sedimantolojisi, GB Anadolu, TÜBİTAK Proje No: ÇAYDAG 104Y242.
• Alçiçek, M.C. (2007), Tektonic Development of An Orogen-Top Rift Recorded By Its Terretrial Sedimantation Pattern: The Neogene Eşen Basin of Soutwestern Anatolia, Turkey, Sedimentary Geology 200, 117–140.
• Brückner, H., Kelterbaum, D., Marunchak, O., Porotov, A., Vött, C. (2010), The Holocene Sea Level Story since 7500 BP- Lessons from the Eastern Mediterranean, the Black and the Azov Seas, Quaternary International 225 (2), 160-179.
• Colin, H.J. (1962), Fethiye-Antalya-Kaş-Finike (Güneybatı Anadolu) bölgesinde yapılan jeolojik etüdler, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Dergisi 59, 19-59.
• Göçmen, K. (1977), Eşen Çayı Vadisinin Jeomorfolojisi, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 20-21, 245-251.
• Işık, F., Yılmaz, H. (1990), Patara 1988, XI. Kazı Sonuçları Toplantısı II, 1-20.
• Işık, F. (1991), Patara Dünü Bugünü ve Geleceği, Türk Arkeoloji Dergisi XXIX, 35-69. Kayan, İ. (1995), The Troia Bay and Supposed Harbour Sites in the Bronze Age, Studia Troica 5, 211-235.
• Kayan, İ. (1999), Holocene Stratigraphy And Geomorphological Evolution Of The Aegean Coastal Plains of Anatolia, The Late Quaternary in the Eastern Mediterranean Region, Quaternary Science Reviews 18 (4-5), 541-548.
• Kayan, İ. (2012), Kuvetarner’de Deniz Seviyesi Değişmeleri, Kuvaterner Bilimi (Ed. N. Kazancı, A. Gürbüz, 570 s), Ankara Üniversitesi Yay. No: 350, 59-78, Ankara.
• Kayan, İ., Öner, E. (2013), Bayraklı Höyüğü (İzmir) Çevresinin Holosen’deki Jeomorfolojik Gelişimi, Profesör Doktor Asaf KOÇMAN’a Armağan, Editör: Öner, E. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 135-158.
• Öner, E. (1993), Antik Patara Kenti Sit Alanının Jeomorfolojisi, Türkiye Kuvaterneri Workshop Bildiri Özleri, İTÜ Maden Fakültesi, 21-23, İstanbul.
• Öner, E. (1995), Patara ve Çevresinin Jeomorfolojisi, TÜBİTAK Proje No: YBAG 106. Öner, E. (1997a), Teke Yarımadası Kıyılarında Deniz Seviyesi ve Kıyı Çizgisi Değişmeleri, Türkiye Kıyıları 97 Konferansı Bildiriler Kitabı, 723-733, Ankara.
• Öner, E. (1997b), Eşen Çayı Taşkın-Delta Ovasının Jeomorfolojisi ve Antik Patara Limanı, Ege Coğrafya Dergisi 9, 89-130, İzmir.
• Öner, E. (1997c), Eşen Ovasının Alüvyal Jeomorfolojisi ve Likya Antik Kentleri, A.Ü.Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 6, 203-242, Ankara.
• Öner, E. (1998), Likya Limanlarının Kaderi (Teke Yarımadası Kıyılarında Jeoarkeolojik Araştırmalar), XV. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 419-440.
• Öner, E. (1999a), Zur Geomorphologie der Eşen–Deltaebene und des antiken Hafens von Patara, Südwesttürkei, Dynamik, Datierung, Ökologieund Management von Küsten, Beiträge der 16. Jahrestagung des Arbeitskreises “Geographie der Meere und Küsten”, Marburger Geographie Schriften, 134, 101-115, Marburg.
• Öner, E. (1999b), Letoon ve Çevresinde Paleo-Jeomorfolojik Araştırmalar, Ege Coğrafya Dergisi, 10, 51-82, İzmir.
• Öner, E. (2001), Eşen Çayı Delta Ovasının Alüvyal Jeomorfolojisi ve Jeoarkeolojik Değerlendirmeler, Türkiye Kuvaterneri Çalıştayı Makaleler Kitabı, 103-121, İstanbul.
• Öner, E. (2009), Güneybatı Anadolu’nun Kıyı Jeomorfolojisi (Teke Yarımadası Kıyı Bölümü), TÜBİTAK ÇAYDAG Proje No: 199Y078, 819 s., İzmir (Yayınlanmamış).
• Öner, E. (2013), Likya’da Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmaları, Ege Üniversitesi Yayınları, Edebiyat Fakültesi Yayın No: 182, 479 s., Ege Üniversitesi Basımevi, Bornova, İzmir.
• Öner, E. (2016), Ege ve Akdeniz Kıyılarımızda Paleocoğrafya-Jeoarkeoloji Araştırmaları, Ege Coğrafya Dergisi, 25 (1), 51-66, İzmir.
• Öner, E., Akbulut, H. (2015), Paleocoğrafik-Jeoarkeolojik Bulgular Işığında Patara Apollon Tapınağı’nın Yerinin Tartışılması: Patara Apollon Tapınağı Kısık Boğazı’nda mıydı? (Eşen Ovası – Muğla-Antalya), Ege Coğrafya Dergisi 24 (2), 89-130, İzmir.
• Öner, E., Kayan, İ. (2006), İzmir Körfezi Kıyılarında Alüvyon Birikimi ile Karşıyaka ve Bayraklı Kıyılarının Şekillenmesi, Karşıyaka Kültür ve Çevre Sempozyumu Bildiri Kitabı, 8- 22, İzmir.
• Robertson, A.H.F., Dixon J.E. (1984), Introduction: Aspects of the Geological Evolution of the Eastern Mediterranean, In: Dixon J.E. & Robertson A.H.F. (eds.), The Evolution of the Eastern Mediterranean, Publ. Geol. Soc. London, 17, 1-74.
• Sullivan, D.G. (1988), The Discovery of Santorini Minoan Tephra in Western Turkey, Nature, 333, 552-554, Amsterdam.
• Sullivan, D.G. (1990), Minoan Tephra in Lake Sediments in Western Turkey, Dating The Eruption And Assessing The Atmospheric Dispersal of The Ash, In: Thera and the Aegean World III, Volume Three: Chronology, Proceedings of the Third International Congress, Santorini, Greece, Thera Foundation, London, 114-119.
• Şahin, S. (2011), Stadiasmus Patarensis. Likya’nın Roma Yolları, Arkeoloji ve Sanat 136, 89-128.
• Şenel, M. (1997), 1/100000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları No: 4 Fethiye-M8 Paftası, MTA Gn.Md. Jeol.Etüt.Dair., Ankara.
• Şengör, A.M.C., Yılmaz, Y. (1981), Tethyan Evolution of Turkey: A Plate Tectonic Pproach, Tectonophysics 75, 181-241.
• Vardar, S., Öner, E. (2016a), Batı ve Güneybatı Anadolu’nun Paleocoğrafya ve Jeoarkeolojisinde Santorini (Thera) Küllerinin Önemi, Coğrafi Bilimler Dergisi, 14 (1), 15- 37, Ankara.
• Vardar, S., Öner, E. (2016b), Investigation on Distribution of the Santorini (Thera) Tephra in West Anatolia and Paleogeographical-Geoarchaeological Features of the Çeşme- Bağlararası Mound, III. International Cesme-Chios History, Culture and Tourism Symposium, 3-5 November 2016, Çeşme-İzmir/TURKEY, Proceedings of III. International Cesme-Chios History, Culture and Tourism Symposium, 78-96.
• Waelbroeck, C., Labeyrie, L., Michel, E., Duplessy, J.C., Mcmanus, J.F., Lambeck, K., Balbon, E., Labracherie M. (2002), Sea-Level And Deep Water Temperature Changes Derived From Benthic Foraminifera Isotopic Records, Quaternary Science Reviews 21, 295– 305.
• Yiğitbaşıoğlu, H. (2003), Santorini Volkanı ve Minoan Püskürmesinin Türkiye’deki İzleri, Coğrafi Bilimler Dergisi 1 (1), 69-74.
• http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/TR,112747/patara.html (30.05.2018)
• http://dosim.kulturturizm.gov.tr/muze/11 (30.05.2018)
• http://www.kilsanblog.com/unesco-dunya-mirasi-mimari/xanthos-letoon/ (30.05.2018)
• https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/antalya/gezilecekyer/patara (30.05.2018)
• http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,44429/xanthos-letoon-antalya---mugla.html (30.05.2018)
• http://www.muglakulturturizm.gov.tr/TR,159710/letoon-antik-kenti.html (30.05.2018)
• https://www.rotasenin.com/letoon-antik-kenti (30.05.2018)
• http://seyahat.buneki.org/Letoon/ (30.05.2018)
• https://www.turkcebilgi.com/letoon_antik_kenti (30.05.2018)