XVIII. ASIR ŞAİRLERİNDEN VASFÎ’NİN ELİF-NÂMELERİ

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 650 - 659, 30.04.2021

Erdem Sarıkaya

Öz

Tarihin kadim medeniyetlerinden itibaren insanlığın harflere önem verdiği görülür. Onlar, kültür tarihimizin ortak hafızasının ögeleri olarak sanatkârlarımızın düşünce ve hayal dünyalarını da besler. Klâsik Türk edebiyatında, harflerin inanç ve ilimler, hurûfilik düşüncesi, falcılık, hurûf ilmi ve edebiyata yansımalar çerçevesinde malzeme olarak kullanıldığı görülür. Elif-nâmeler de bu kullanımlar arasında değerlendirilebilir. Kısaca, mısra ya da beyitlerinin ilk harfleri alt alta getirildiğinde elif harfinden ye harfine kadar alfabetik olarak sıralanan şiirler olarak tanımlayabileceğimiz elif-nâmeler, belâgat sanatı açısından söz hünerleri arasında yer alır. Türk edebiyatında, ilk örneğini XI. asırda Burkan muhitinde gördüğümüz elif-nâmelerin Anadolu sahasında kaleme alınmış ilk örneği ise Âşık Paşa’ya aittir. Bununla beraber edebiyat tarihimizde çok sayıda elif-nâmenin kaleme alındığı bilinmektedir. XVIII. asır şairlerinden Vasfî’nin eserinde de elif-nâme özelliği gösteren iki manzume kayıtlıdır. Çalışmanın giriş bölümünde klâsik Türk edebiyatında elif-nâme geleneği kısaca tanıtılmıştır. İnceleme bölümünde, öncelikle Vasfî’nin tarihî kişiliği hakkında bilgi verilmiş daha sonra iki elif-nâmesi şekil ve muhteva özellikleri bakımından incelenmiştir. Çalışmada, elif-nâmelerin metin tesisindeki yeri ve önemine dikkat çekmek, Vasfî’ye ait iki elif-nâme metnini inceleyerek edebiyat tarihi ve tür araştırmalarına katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Elif-nâme, Vasfî, Klâsik Türk Edebiyatı

Kaynakça

• AHTERÎ MUSTAFA EFENDİ. (2009). Ahter-i Kebîr. Ankara, TDK Yayınları.
• ARAT, R. R. (1991). Eski Türk Şiiri. Ankara, TTK Yayınları.
• BOZHÜYÜK, M. E. (1998). Hurûf. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (18). İstanbul, Diyanet Vakfı Yayınları, 397-401.
• ÇAĞRICI, M. (2002). Kul Hakkı. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (26). İstanbul, Diyanet Vakfı Yayınları, 350-351.
• DEMİRCİ, M. (1997). Hal. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (15). Ankara, Diyanet Vakfı Yayınları, 216-218.
• DEMİREL, M. (1996). Âşık Paşa’nın Elif-nâmesi ve Dil Özellikleri. Bilig. 3, 203-246.
• DİLÇİN, C. (1983). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara, TDK Yayınları.
• ELMALILI HAMDİ YAZIR. (Trhs). Kur’ân-ı Kerîm ve Yüce Meali. Haz.: Sabri Yılmaz. İstanbul, Şenyıldız Yayınevi.
• GÜVENÇ, A. Ö. (2013). Latin Alfabesine Göre Ortaya Konan Elif-nâmeler Üzerine. Turkish Studies, 8 (13), 1003-1016.
• İLGÜREL, M. (2003). Levend. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (27). Ankara, Diyanet Vakfı Yayınları, 149-151.
• ÖZTOPRAK, N. (2007). Elif-nâmelerin Tertip Hususiyetleri ve Metin Tesisindeki Yeri. Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu Bildirileri. 2, 817-830.
• ÖZTOPRAK, N. (2012). Bursalı Feyzî Efendi’nin Elif-nâmeleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 35, 135-167.
• PALA, İ. (2007). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. 15. bs. İstanbul, Kapı Yayınları.
• SARAÇ, M. A. Y. (2007). Klâsik Edebiyat Bilgisi (Biçim-Ölçü-Kafiye). İstanbul, 3F Yayınevi.
• ŞEMSEDDİN SAMİ. (2010). Kamus-ı Türkî. Haz.: Paşa Yavuzarslan. Ankara, TDK Yayınları.
• ŞENTÜRK, A. A. (2006). Osmanlı Şiiri Antolojisi. 3. bs. İstanbul, YKY.
• TAŞKESENLİOĞLU, L. (2017). Divan Edebiyatında Elif-nâmeler ve Bilinmeyen İki Elif-nâme Örneği: Memi Can Saruhanî ve Ömer Karibî Elif-nâmeleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED). 58, 159-202.
• TÖKEL, D. A. (2016). Divan Şiirinde Harf Simgeciliği. İstanbul, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları.
• ULUDAĞ, S. (2002). Kemal, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (25), Ankara, Diyanet Vakfı Yayınları, 222.
• ULUDAĞ, S. (2008). Rü’yet. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (35). İstanbul, Diyanet Vakfı Yayınları, 310-311.
• YILDIRIM, A. (2020). Güft-i Vasfî (İnceleme-Metin). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.