TÜRKİYE’DE İŞLENMEMİŞ GIDA ENFLASYONUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN ANALİZİ: ARDL YAKLAŞIMI

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 3, 203 - 216, 31.07.2021

Meryem Aytekin , Selim Adem Hatırlı

Öz

Türkiye ekonomisinde özellikle son dönemde tüketici enflasyonunda önemli artışlar gerçekleşmektedir. Bu artışın ve oynaklığın en önemli nedeni, enflasyon sepeti içinde %25,4’lük pay alan gıda grubu ve bu grupta yer alan işlenmemiş gıda grubundan kaynaklanmaktadır. İşlenmemiş gıda fiyatlarındaki gerçekleşen artış 2010 yılından sonra hem genel gıda enflasyonun hem de genel enflasyonun üzerinde seyretmiştir. Daha sonra, 2017 ile 2019 döneminde işlenmemiş gıda ürünleri yıllık ortalama %6,1 ile %27,1 gibi önemli bir aralıkta değişim göstermiştir. Bu çalışmada, 2016-2020 dönemi aylık veriler kullanılarak Türkiye’de işlenmemiş gıda enflasyonunu etkileyen faktörlerin analizi amaçlanmıştır. Bu amaçla, işlenmemiş gıda ürünleri fiyatları üzerine etkili olduğu düşünülen gıda ürünleri imalatı ithalat birim değer, tarımsal girdi ve tarım ürünleri üretici fiyat endeksleri dahil edilerek geliştirilen model Vektör Otoregresif model (VAR) ve Gecikmesi Dağıtılmış Otoregresif model (ARDL) yöntemleriyle analiz edilmiştir. Model tahmin sonuçlarına göre modele dahil edilen değişkenlerin tamamının istatiksel olarak anlamlı ve işlenmemiş gıda enflasyonu üzerine artırıcı yönde etkilerde bulundukları belirlenmiştir. Modelden hesaplanan esneklik katsayılarına göre ise, en fazla etkinin %2,15 esneklik katsayısı ile gıda ürünleri imalatının ithalat birim değişkeninden kaynaklandığı ve bu değişkeni sırasıyla tarımsal girdi fiyat endeksi (2,04) ve tarım ürünleri üretici fiyat (1,04) değişkenlerinden kaynaklandığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İşlenmemiş Gıda Enflasyonu, TÜFE, ARDL modeli, VAR modeli

Kaynakça

• Başkaya, S., Gürgür, T. ve Öğünç, F. (2008). Küresel Isınma, Küreselleşme ve Gıda Krizi- Türkiye'de İşlenmiş Gıda Fiyatları Üzerine Ampirik Bir Çalışma. Central Bank Review, 2 (2008) 1-32.
• Başkaya, Y. S., Gürgür, T., & Ögünc, F. (2008). İşlenmiş Gıda Fiyatlarını Belirleyen Faktörler (No. 0809).
• Bayramoğlu, A. T., & Yurtkur, A. K. (2015). Türkiye’de Gıda ve Tarımsal Ürün Fiyatlarını Uluslararası Belirleyicileri. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 63-73.
• Chadwick, M. G., & Baştan, E. M. (2017). Beef Price Volatility in Turkey: Can Import Policy Affect the Price and Its Uncertainty? (No. 1709).
• Erdem, H. F. (2017). Gıda Enflasyonunun Enflasyon Belirsizliği Üzerine Etkisi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14), 425-436.
• FAO (2021). World Food Situation. Erişim Tarihi: 07.03.2021, http://www.fao.org/worldfoodsituation/foodpricesindex/en/
• FAO (2011). Recent Trends in World Food Commodity Prices: Costs and Benefits, Rome.
• Ganioğlu, A. (2017). Evidence for the Explosive Behavior of Food and Energy Prices: Implications in Terms of Inflation Expectations (No. 1717).
• Granger, C.W.J. ve Newbold, P. (1974). Sprious Regresions in Econometrics. Journal of Econometrics 2 (2), 111-120.
• Gujarati, D.N. (1999). Temel Ekonometri. (Çev. Ü. Şenesen & G.G.Şenesen). Literatür Yayınları: İstanbul.
• Karahan, Ö., & Çolak, O. (2020). Inflation and Economic Growth in Turkey: Evidence from a Nonlinear ARDL Approach. In Economic and Financial Challenges for Balkan and Eastern European Countries (pp. 33-45). Springer, Cham.
• Lim, Y. C., & Sek, S. K. (2015). An Examination on The Determinants of Inflation. Journal of Economics, Business and Management, 3(7), 678-682.
• Obradović, S., Šapić, S., Furtula, S., & Lojanica, N. (2017). Linkages Between Inflation and Economic Growth in Serbia: An ARDL Bounds Testing Approach. Engineering Economics, 28(4), 401-410.
• Orman, C., Ögünç, F., Saygılı, S., & Yılmaz, G. (2010). İşlenmemiş Gıda Fiyatlarında Oynaklığa Yol Açan Yapısal Faktörler (No. 1016). Research and Monetary Policy Department, Central Bank of the Republic of Turkey.
• Ögünç, F., & Sarıkaya, C. (2016). İşlenmemiş Gıda Enflasyonu Kısa Vadeli Tahminine Alternatif Bir Bakış (No. 1613). Research and Monetary Policy Department, Central Bank of the Republic of Turkey.
• Ögünç, F. (2010). Türkiye’de İslenmemiş Gıda Enflasyonunda Oynaklık: Durum Tespiti, TCMB Ekonomi Notları (No: 10/05). Research and Monetary Policy Department, Central Bank of the Republic of Turkey.
• Pesaran, M.H. & Shin, Y. (1997). An Autoregressive Distributed Lag Modelling Approach to Cointegration Analysis, Symposium at the Centennial of Ragnar Frisch.
• Pesaran, M.H. & Shin, Y. & Smith, R.J. (2001). Bounds Testing Approach to the Analysis of Level Relationships, Journal of Applied Econometrics ,16(3), 289-326.
• TCKB (Türkiye Cumhuriyeti Kalkınma Bakanlığı) (2014). Tarım ve Gıda Alanında Mevcut Gelişmeler ve 2014 Yılı Beklentileri, İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü Tarım Dairesi Başkanlığı, Ankara.
• TCMB (2021). Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS) Erişim tarihi: 07.03.2021, https://evds2.tcmb.gov.tr/
• TCMB, (2021). Enflasyon Raporu-1, Erişim tarihi: 07.03.2021, https://www.tcmb.gov.tr/
• Ulusoy, A., & Şahingöz, B. (2020). Gıda Ürünleri Fiyatlarının Enflasyon Üzerindeki Etkisi. Maliye Araştırmaları Dergisi, 6(2).
• https://tr.sputniknews.com/ekonomi/202102031043720389-enflasyon-sepeti-guncellendi-gidanin-agirligi-artirildi-alkollu-icecekler-giyim-gibi-maddelerin/, 07.03.2021.