AİLE ŞİRKETLERİNDE KURUMSALLAŞMA SÜRECİ VE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 4, 302 - 317, 31.10.2025

İbrahim İpek

Öz

Aile işletmeleri, dünya ekonomilerinin temel dinamiklerinden birini oluşturarak istihdam yaratma, girişimcilik faaliyetlerini destekleme ve ekonomik büyümeye katkı sağlama açısından kritik bir role sahiptir. Ancak bu işletmeler, kuruluşlarından itibaren çeşitli zorluklarla karşılaşmakta ve özellikle kurumsallaşma eksikliğinden kaynaklanan yapısal sorunlar nedeniyle nesiller arası geçiş sürecinde varlıklarını sürdürmekte güçlük çekmektedir. Aile yapısının görev dağılımı üzerindeki etkisi, profesyonel yöneticilere karşı mesafeli yaklaşım ve modern yönetim anlayışına uyum sağlama konusundaki yetersizlikler, işletmelerin sürekliliğini olumsuz yönde etkilemektedir.
Bununla birlikte, yeni kuşakların daha eğitimli olması ve kurumsallaşmaya olumlu yaklaşmaları, aile işletmelerinin sürdürülebilirlik potansiyelini artırmaktadır. İşletmelerin uzun vadeli varlıklarını devam ettirebilmeleri, güçlü bir kurumsal kültürün inşası, uygun örgütlenme modellerinin benimsenmesi ve profesyonel yönetim anlayışının yerleşmesi ile mümkün olabilmektedir. Hızla değişen teknoloji ve rekabet koşulları da iş süreçlerinin profesyonel yöntemlerle yönetilmesini zorunlu kılmakta, kurumsallaşma ihtiyacını daha belirgin hale getirmektedir.
Bu çalışmanın amacı, aile işletmelerinde kurumsallaşma sürecinin temel dinamiklerini incelemek ve söz konusu sürecin sürdürülebilirlik ile olan ilişkisini ortaya koymaktır. Bu doğrultuda, öncelikle aile işletmelerinin yapısal özellikleri ele alınmış, ardından kurumsallaşma kavramı ve boyutları değerlendirilmiştir. Son olarak, sürdürülebilirlik bağlamında aile işletmelerinin karşılaştıkları sorunlar ve çözüm önerileri tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

AİLE İŞLETMELERİ , KURUMSALLAŞMA , SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK

Kaynakça

• Abdelaziz, S. A. (2021). The importance of the governance role in achieving stability and sustainability in family business companies through generations. Business and Management Studies, 7(3), 16-24.
• Agbim, K. C. (2018). Business network effect on the institutionalization of family businesses in South Eastern Nigeria. Open Journal of Economics and Commerce, 1(1), 1-10.
• Akbulut, A. (2013). Aile şirketlerinde sürdürülebilirliğin kurumsallaşma bağlamında incelenmesi (Master’s thesis, İstanbul Arel Üniversitesi).
• Akduman, G., & Hatipoğlu, Z. (2022). The Importance Of The Family Constitution In The Institutionalization. Organizational Behavior and Management in Family Businesses.
• Akkin, A. (2019). Aile şirketlerinde yaşanan yönetim sorunları ve kurumsallaşma çalışmaları (Master’s thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Arroyo, P. (2013). Eco-control and the process of institutionalization of sustainable business campuses in Quebec. HEC Montreal (Canada).
• Aslantas, M. (2024). The Effect of Talent Management Strategies on Work Engagement in the Finance Sector: A Study on Bank Employees. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 11(2), 290-317
• Aydöner, D., & Gülay, B. (2024). Example of institutionalization of a family business: EKA NDT Gözetim Müm. San. Tic. Ltd. Şti. Kastamonu İnsan ve Toplum Dergisi, 2(4), 173-186.
• Ayrancı, E. (2017). Trust issue in family businesses and its relationships with institutionalization. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 7(10), 26-40.
• Ayranci, E. (2017). Trust among Family Members in Family Businesses: The Effects of Institutionalization and Family Involvement. International Business Management, 100(1), 100-112.
• Başkurt, G. (2016). Aile şirketlerinin kurumsallaşmasında stratejik insan kaynakları yönetimi ve firma performansına etkisi (Master’s thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Baykal, E. (2019). Sürdürülebilir Aile İşletmeleri. Gazi Kitabevi, Ankara.
• Bayram, L. V., & Erbaşlı, E. (2022). The Structure And Characterıstıcs Of Family Businesses: Examples From Family Companies That Have Completed The Institutionalization Process. Değişim & Uyum: Change And Adaptation.
• Brundin, E., & Wigren-Kristoferson, C. (2013). Where the two logics of institutional theory and entrepreneurship merge: are family businesses caught in the past or stuck in the future? South African Journal of Economic and Management Sciences, 16(4), 452-467.
• Caputo, A., Marzi, G., Pellegrini, M. M., & Rialti, R. (2018). Conflict management in family businesses: A bibliometric analysis and systematic literature review. International Journal of Conflict Management, 29(4), 519-542.
• Çatal, Ö., & Korkmaz, A. (2020). Aile İşletmelerinin Sürdürülebilirliğini Etkileyen Başarı ve Başarısız Dinamikleri Üzerine Bir Alan Araştırması: Isparta ve Burdur Örneği. Oğuzhan Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 178-194.
• Demir, B., & Tavacioglu, L. (2021). Developing a Scale to Measure the Institutionalization Level of Maritime Family Businesses. Journal of ETA Maritime Science, 9(4), 243-255.
• Demirci, E. (2017). Aile şirketlerinin kurumsallaşma düzeyi ile kurumsal kaynak planlaması (KKP) yazılımı kullanımı arasındaki ilişkilerin incelenmesi: Rize bölgesinde bir uygulama (Master’s thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Di Maggio, P., & Powell, W. (1997). Le néo-institutionnalisme dans l’analyse des organisations. Politix. Revue des sciences sociales du politique, 10(40), 113-154.
• Dinçay, I. H. (2016). Aile şirketlerinde kurumsallaşma süreci ve insan kaynakları yönetimine dair bir alan araştırması: Yurtbay Seramik AŞ örneği (Master’s thesis, Anadolu University (Turkey)).
• Dumanlı, M. (2018). Kurumsal yönetim ve aile şirketlerinde kurumsallaşma: finansal performans analizi vaka çalışması (Master’s thesis, Fen Bilimleri Enstitüsü).
• Er, F. N. (2019). Aile şirketlerinde sürdürülebilirlik ve Bursa ilinde bir çalışma (Master’s thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Işık, Ö. (2022). Instıtutıonalızatıon And Second Generatıon Effects On Famıly Busınesses. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Studies, 21, 7-17.
• İbiş, F. Z. E., & İpek, A. (2020). Sürdürülebilir aile işletmesi modeli: uygulanabilirliği üzerine bir araştırma. Muhasebe Enstitüsü Dergisi, (62), 51-62.
• Kamacı, K., Ünüsan, Ç., & Gedik, H. (2020). Aile işletmelerinde kurumsallaşma problemleri ve pazarlamaya etkisi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 358-379.
• Kamanlı, Ayşe İlgün, “Aile İşletmelerinde Sürdürülebilirlik ve Kurumsallaşma İlişkisi” sf:103-113 Ed: Yılmaz, Osman- Mert, Gözde (2021) Aile İşletmelerinde Kurumsallaşma ve Aile Anayasası, Nobel Kitap, Ankara
• Karasoy, H. A. (2015). Family Businesses, Institutional Entrepreneurship and Role of the State. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2), 183-197.
• Karpuzoğlu, E. (2001). Büyüyen ve Gelişen Aile Şirketlerinde Kurumsallaşma. İstanbul: Hayat Yayınları.
• Kartop, E., & Soyer, M. (2024). Aile İşletmelerinde Sürdürülebilirlik ve Kültürler Arası Farklılıklar. Akademik Hassasiyetler, 11(26), 147-172.
• Kıngır, S., Mete, M. & Aslantaş, M. (2016). İşgörenlerin işe adanma ve fanatiklik davranışı ile işten ayrılma niyetlerinin karşılaştırmalı analizi. 2. International Congress on Economics and Business, 1342-1353.
• Koyuncu, H. (2015). Aile şirketlerinde kurumsallaşma süreci ve yönetimi Konya ilinde bir araştırma (Master’s thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Meier, O., & Schier, G. (2016). The early succession stage of a family firm: Exploring the role of agency rationales and stewardship attitudes. Family Business Review, 29(3), 256-277.
• Memili, E., Fang, H. C., Koc, B., Yildirim-Öktem, Ö., & Sonmez, S. (2018). Sustainability practices of family firms: The interplay between family ownership and long-term orientation. Journal of Sustainable Tourism, 26(1), 9-28.
• Mert, Gözde, “Aile İşletmelerinde Kurumsallaşma ve Kurumsallaşma Süreci” sf:1-23 Ed: Yılmaz, Osman- Mert, Gözde (2021) Aile İşletmelerinde Kurumsallaşma ve Aile Anayasası, Nobel Kitap, Ankara
• Meyer, J. W., Rowan, B., Powell, W. W., & DiMaggio, P. J. (1991). The new institutionalism in organizational analysis. The new institutionalism in organizational analysis, 41-62.
• Monticelli, J. M., Bernardon, R., & Trez, G. (2020). Family as an institution: the influence of institutional forces in transgenerational family businesses. International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research, 26(1), 54-75.
• Mura, L. (2020). Innovations and marketing management of family businesses: Results of empirical study. International Journal of Entrepreneurial Knowledge, 8(2), 56-66.
• Onbulak, E. (2017). Kurumsal yönetim ve Türkiye yansımaları. In Journal of Social Policy Conferences (No. 72, pp. 101-126). Istanbul University.
• Pagliarussi, M. S., & Leme, M. A. (2020). The institutionalization of management control systems in a family firm. Qualitative Research in Accounting & Management, 17(4), 649-673.
• Parada, M. J., Gimeno, A., Samara, G., & Saris, W. (2020). The adoption of governance mechanisms in family businesses: an institutional lens. Journal of Family Business Management, 62(38), 1-18.
• Reyhanoğlu, M. ve Sırkıntıoğlu Yıldırım, Ş. (2016). Aile işletmelerinde aile değerlerinin örgüt kültürüne etkisi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(3), 574-596.
• Sarıtaş, A., Gürsoy, S., & Sarı, S. (2016). Uluslararası Pazarlama Faaliyetlerinde Aile Şirketlerinde Kurumsallaşmanın Etkisi. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 135-152.
• Sarıdağ, A. (2021). The Role of Strategic Management in Economic Cycles of Family Enterprises in the Process of Institutionalization. Open Journal of Business and Management, 9(02), 527-556.
• Selimoğlu, S. K., & Çalışkan, A. Ö. (2018). Başarılı ve Uzun Ömürlü Aile Şirketlerinin Yol Haritası: Aile Anayasası. Muhasebe ve Denetime Bakış, 17(53), 39-54. S harma, P., & Sharma, S. (2019). The role of family firms in corporate sustainability. The Oxford handbook of management ideas, 1-18.
• Soleimanof, S., Rutherford, M. W., & Webb, J. W. (2018). The intersection of family firms and institutional contexts: A review and agenda for future research. Family Business Review, 31(1), 32-53.
• Spahi, J., Shala, V., & Lima, D. (2022). Negative Reflections of Nepotism on Employees and Obstacles in the Process of Institutionalization of Family Businesses. Corporate Governance and Organizational Behavior Review, 6, 268-278.
• Strike, Vanessa M. (2013). The Most Trusted Advisor and the Subtle Advice Process in Family Firms, Family Business Review, September 2013, 26 (3) 293–313.
• Suess-Reyes, J. (2017). Understanding the transgenerational orientation of family businesses: the role of family governance and business family identity. Journal of Business Economics, 87, 749-777.
• Şengün, H. İ., & Özdemir, L. (2015). Aile Şirketlerinde Duygusal ve Rasyonel Dinamikler: Aile ve İş İlişkilerinin Ayrı Tutulmasına Yönelik Bir Araştırma. Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(8), 58-66.
• Taşkın, T. (2023). Aile şirketlerinin sürdürülebilirliğinin kurumsallaşma ve aile anayasası çerçevesince incelenmesi. İzmir Yönetim Dergisi, 4(1), 1-19.
• Uzunlular, Y. (2018). Aile şirketlerinde kurumsallaşma, insan kaynakları yönetimi ve performans (Master’s thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Ünal, H. T., & Çıralı, S. (2021). The Effect of Institutionalization of Family Businesses on Firm Performance: An Analysis on Borsa Istanbul Corporate Governance Index (XKURY). Small Firm Internationalisation and International Entrepreneurship in Times of Crises.
• Yaka, Rıdvan (2021). Şirketlerin ömrüne dair doğrular ve yanlışlar, 19 Mayıs SBE Dergisi, Cilt:2, Sayı:1.
• Yılmaz, Osman- Mert, Gözde (2021) Aile İşletmelerinde Kurumsallaşma ve Aile Anayasası, Nobel Kitap, Ankara.
• Zaman, S., Arshad, M., Sultana, N., & Saleem, S. (2021). The effect of family business exposure on individuals’ entrepreneurial intentions: an institutional theory perspective. Journal of Family Business Management, 11(4), 368-385.