OBSERVATIONS ON AMISOS GOLD WORKS IN LIGHT OF NEW DATA

Yıl 2021, Sayı: 10, 143 - 216, 23.12.2021

Orhan Alper Şirin , Davut Yiğitpaşa

Öz

According to written sources, Amisos was established by the Miletos, who established a colony in Sinop in the 6th century BC. The earliest finds were detected in Çakalca-Karadoğan Mound, located west of Toraman Tepe. The finds uncovered in this area during the studies were dated to the middle of the 6th century BC. The city came to a strong position with the developing trade networks in the Hellenistic Period and during the VI. Mithradates Period experienced its brightest phase by being equipped with the palace, temples and new structures. The city, which has strategic importance, continued its existence in the Roman and Byzantine Periods. The finds known as the Amisos Treasure were reached during the rescue excavation carried out in the tomb discovered during the roadworks in 1995. The publications belonging to the treasury, where the jewelery items are included, have been extensively re-evaluated since there are quite different datings of the grave finds and there are differences in the naming of some artifacts. In addition, the architectural structures of the tombs, coins and other finds have helped us to date them. In addition to these, gold finds found in the rock tomb in Ilkadim District in 2021 were also evaluated here. Thus, various jewels, which are tomb finds originating from Amisos, were evaluated in terms of typology, analogy iconography and stylistic, and some inferences were made on the existence of a jewelry workshop in the city.

Anahtar Kelimeler

Amisos, Samsun, Gold Jewelery, Diadem, Applique

YENİ VERİLER IŞIĞINDA AMİSOS ALTIN ESERLERİ ÜZERİNE GÖZLEMLER

Öz

Amisos, yazılı kaynaklara göre, MÖ 6. yüzyılda Sinop’ta bir koloni kuran Miletoslular tarafından kurulmuştur. En erken buluntular, Toraman Tepe’nin batısında bulunan Çakalca-Karadoğan Höyüğü’nde tespit edilmiştir. Yapılan çalışmalarda, bu alanda ele geçen buluntular, MÖ 6. yüzyılın ortalarına tarihlenmiştir. Kent, Helenistik Dönem’de gelişen ticaret ağlarıyla güçlü konuma gelmiştir ve VI. Mithradates Dönemi’nde saray, tapınak ve yeni yapılarla donatılarak en parlak evresini yaşamıştır. Stratejik öneme sahip kent, Roma ve Bizans Dönemlerinde de varlığını sürdürmüştür. 1995 yılında, yol çalışması sırasında tespit edilen mezarda yapılan kurtarma kazısında, günümüze Amisos Hazinesi olarak anılan buluntulara ulaşılmıştır. Ziynet eşyalarının yer aldığı hazineye ait yayınlarda hem mezar buluntularına ilişkin oldukça farklı tarihlendirmelerin yapılmış olması hem de bazı eserlerin adlandırılmasında farklılıklar olduğu için kapsamlı bir şekilde tekrar değerlendirilmiştir. Ayrıca mezarların mimari yapıları, sikke ve diğer buluntular da tarihlendirmemize yardımcı olmuştur. Bunlardan başka 2021 yılında İlkadım İlçesi’nde bulunan kaya mezarı altın buluntuları da burada değerlendirilmiştir. Böylelikle, Amisos menşeli mezar buluntusu olan çeşitli takılar tipoloji, analoji ikonografi ve stilistik olarak değerlendirilerek kentte kuyumculuğa ilişkin bir atölyenin varlığı üzerine bazı çıkarımlarda bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Amisos, Samsun, Altın Takı, Diadem, Aplik

Kaynakça

• Akkaya, M. (1997). Amisos Hazinesi. Samsun.
• Akyay-Meriçboyu, Y. A. (2001). Antikçağ’da Anadolu Takıları, İstanbul: Akbank Kültür ve Sanat Kitapları: 69. Alexander, C. (1928). Jewelry - The art of the Goldsmith in Classical Times. N.Y: The Metropolitan Museum of Art. Altun, A. (2007). (Ed.), Türkiye’de Müzecilik 100 Müze 1000 Eser. C.1, İstanbul.
• Atasoy, S. (1994). Antik Çağda Amisos, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı.
• Aydın Tavukçu, Z. (2006). Parion Nekropolü 2005 Yılı Buluntuları, , Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji ABD.
• Bilde, P., Bogh, G., Handberg, B.,Hojte, S., Nieling, J. M., Smekalova, J., Stolba, T., Baralis, V., Birzescu, A., Gergova, I., Krapivina, V.,Krusteff, K., Lungu, K. ve Maslennikov, A. A. (2008). Archaeology in the Black Sea Region in Classical Antiquity 1993-2007, Archaeological Reports For 2007-2008, s. 115-173.
• Bingöl, F. R. I. (1999). Anadolu Medeniyetler Müzesi: Altın Takılar, Ankara: Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları,
• Blades, J. (1970) Percussion Instruments and their History, London: Faber & Faber.
• Boulter, G. C. (1963). Graves in Lenormant Street, Athens, Hesperia, 32, s. 113-137.
• Bromberg, A. R. (1990). Gold of Greece: Jewelry and Ornaments from the Benaki Museum, (Ed. Rozelle, R. V.), Published by Dallas Museum of Art.
• Çırak, N. ve Kaya, S. (2011). 2009 İDÇ Nekropolü Kurtarma Kazısı. 19. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu (29 Nisan - 01 Mayıs 2010, Ordu), Ankara: KVMGM Yayın No: 150, s. 217-232.
• Davidson, P. F. ve Oliver, A. Jr. (1984). Ancient Greek and Roman Gold Jewelry in the Brooklyn Museum, (Ed. Hall, E. S. ve Bothmer, B. V.), N.Y: The Brooklyn Museum,
• De Juliis, E. M. (1984). Gli ori di Taranto in Eta Ellenistica, Mondadori, Italian.
• Dusenbery, E. B. (1998). The Nekropoleis - Catalogues of Objects by Categories, N.J: Samothrace Vol.11/2, Princeton University Press,
• Eisenberg, J. M. ve Price, F. W. (2006). Art of the Ancient World: Greek, Etruscan, Roman, Egyptian and Near Eastern Antiquities, Vel. XVIII-2007, (Ed. Eisenberg, J. M.), N.Y: Royal-Athena Galleries,.
• Erciyas, D. B. (2001). Studies in the Archaeology of Hellenistic Pontus: The Settlements, Monuments and Coinage of Mithradates VI and his Predecessors, University of Cincinnati. In the Department of Classics of the College of Arts and Sciences, (Unpublished Doctorate Thesis).
• Erciyas, D. B. (2006). The Black Sea Region in the Hellenistic Period: The Pontic Kingdom, its Settlements, Monuments and Coins, Black Sea Studies Symposium, YAS 1, (Ed. Erciyas, D. B. ve Kogaral, E.), İstanbul: s. 209-220.
• Erciyas, D. B. (2006). Hellenistik Dönem’de Karadeniz: Yerleşimler, Anıtlar ve Sikkeler Işığında Pontos Krallığı, Karadeniz Araştırmaları Sempozyum Bildirileri, YAS 1, (Ed. Erciyas, D. B. ve Kogaral, E.), İstanbul, s. 193-207.
• Ferruzza, M. L. (2016). Ancient Terracottas: from South Italy and Sicily in the J. Paul Getty Museum. L.A.
• Gorny (2016). Gorny & Mosch Giessener Münzhandlung Gmbh, Schmuck Antike Bis Neuzeit, Auction 223, 26. Juni 2014, Munich, Germany.
• Greifenhagen, A. (1975). Schmuckar- beiten in Edelmetall. Band II: Einzelstucke, Berlin: Mann Verlag, Grinder-Hansen, K. (1991). Charon’s Fee in AncientGreece? Some Remarks on a Well-known Death Rite,(Ed. Fischer-Hansen, T.), Aca Hyperborea 3, s. 207-208.
• Higgins, R. A. (1961). Greek and Roman Jewellery, London.
• Higgins, R. A. (1965). Jewellery from Classical Lands, London.
• Hoffmann, H. ve Davidson, F. (1965). Greek Gold: Jewelry from the Age of Alexander, (Ed. Saldern, A. V.), The Brooklyn Museum, Mainz.
• Jackson, M. M. (2006). Hellenistic Gold Eros Jewellery: Technique, Style and Chronology, England: BAR Series 1510,
• Jackson, M. M. (2010). New Jewellery Evidence from the Antikythera Shipwreck: A Stylistic and Chronological Analysis, BCH, C. 134/1, s. 177-194.
• Jackson, M.M. (2011). Early Hellenistic Earrings from a Regional Black Sea Workshop, Acta Muzei Varnaensis, C. VIII, s. 85-90.
• Jackson, M. M. (2012). The Amisos Treasure: A Hellenistic Tomb from the Age of Mithradates Eupator, The Black Sea, Paphlagonia, Pontus and Phrygia in Antiquity, (ed. Tsetskhladze, G. R.), BAR. International Series 2432, s. 109-116.
• Kalkınoğlu, G. (1989). Bizans Kadın Takıları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji ve Sanat A.B.D.
• Karalom, M. (2007). (Ed.), Boncuk: İnanç, Güç ve Güzellik, İstanbul: Kadir Has Vakfı.
• Köroğlu, G. (2004). Anadolu Uygarlıklarında Takı, İstanbul: Türk Eskiçağ Enstitüsü Yayınları.
• Laflı, E. (2003). Studien zu Hellenistischen, Kaiserzeitlichen und spatantikfrühbyzantinischen Tonunguentarien aus Kilikien und Pisidien (Süd Türkei): Der Forschungsstand und Eine Auswahl Von Fundobjekten aus den Örtlichen Museen, (Unpublished Phd Thesis), Köln: Philosophischen Fakultat der Universitat zu Köln.
• Marazov I. (1998). Ancient Gold: The Wealth of the Thracians, Harry N. Abrams.
• Marshall, F. M. (1911). Catalogue of the Jewellery, Greek, Etruscan, and Roman, in the Departments of Antiquities, London: British Museum.
• Meriçboyu, Y. (1984). Yunan-Roma ve Bizans Dönemi Takıları, Yurt Ansiklopedisi, (Türkiye Genel), C.II, İstanbul.
• Muslubaş, I. (1984). Anadolu Takıları, Tarih Öncesi Dönem-Frig Dönemi, Yurt Ansiklopedisi (Türkiye Genel), C.II, İstanbul.
• Musti, D., Benzi, M., Rocchetti, L., Guzzo, P. G., Calcani, G. ve Catalli, F. L’oro Dei Greci. (1992). Novara : Istituto geografico De Agostini, Italian.
• Reeder, E. D. ve Treister, M. (1999). Scythian Gold. Treasures from Ancient Ukraine. Harry N. Abrams.
• Richter, G. M. A. (1915). Greek, Etruscan and Roman Bronzes, The Gilliss Press, N.Y.
• Rudolph, W. ve Deppert, B. (1995). A Golden Legacy: Ancient Jewelry from the Burton Y. Berry Collection at the Indiana University Art Museum, (Ed. Baden, L.), Bloomington, IN.
• Sachs, C. (1965). Geist und Werden der Musikinstrumente, Hilversum: Frits A. M. Knuf.
• Savaşçın, M. Y. ve Türe, A. (1985). Anadolu Takıları II, Paleolitik-Erken Bronz Dönemleri, Antika, İstanbul: 9 Aralık. SNG BM (1993). Black Sea. Sylloge Nummorum Graecorum, The British Museum, Part 1: The Black Sea, Vol. IX, London.
• Strabon (2005). Strabon Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika XII-XIII-XIV). (Çev. Pekman, A.), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları,
• Şirin, O. A. (2017). Amisos’ta Lahit Mezar Geleneği, Amisos, C. 2/3, s. 86-126.
• Şirin, O. A. (Baskıda). Amisos Nekropolü’nden Geç Helenistik ve Erken Roma İmparatorluk Dönemi’nde Kullanılmış Bir Yer Altı Kaya Mezarı, Mezar Buluntuları ve Trepanasyonlu Bir Kafatası Parçası Üzerine Bazı Değerlendirmeler, Amisos.
• Şirin, O. A. ve Kolağasıoğlu, M. (2016a). Çakalca-Karadoğan Höyüğü: Arkaik Dönemde Amisos ve Kybele Kültü, Samsun: SAMTAB (Samsun ve Çevresi Turizm Alanı Altyapı Hizmet Birimi) Yayınları: 1.
• Şirin, O. A. ve Kolağasıoğlu, M. (2016b). Antik Amisos Kenti’nden Bir Yer Altı Odalı Mezar Örneği, Bütünşehir Kent Kültürü Dergisi, C. 2/12, s. 70-80.
• Şirin, O. A. ve Kolağasıoğlu, M. (2017). Amisos Nekropolü Basit Toprak ve Kiremit Mezar Geleneği Amisos, C. 2/2, s. 1-29.
• Şirin, O. A. ve Kolağasıoğlu, M. (2018). Amisos’ta Urne Mezar Geleneği, Amisos, C. 3/4, s. 167-200.
• Şirin, O. A., Kolağasıoğlu, M. ve Yiğitpaşa, D. (2018). Tekkeköy İlçesi Kaya Mezarları, Tekkeköy Tarihi, Dünden Bugüne: Antik Dönem, C.1, (Ed. Erler, M. Y., Temür, A. ve Yiğitpaşa, D.), s. 78-115.
• Tait, H. (1986). Seven Thousand Years of Jewellery, London.
• Temür, A. (2015). Thoughts on a Grave Stele From the Classical Period in Samsun Museum, Belleten, C. LXXIX/286, s. 817-826.
• Temür, A. (2020). Samsun Müzesi’nden Bir Grup Altın Eser Üzerine Gözlemler, Anadolu Prehistoryasına Adanmış Bir Yaşam: Jak Yakar’a Armağan, Ankara: (Eds. B. Gür–S. Dalkılıç), s. 495-511.
• Tonkova, M. (2015). Actualité de la Recherche sur les Mobiliers non Céramiques de l'Antiquité et du Haut Moyen Age (ed. Bertrand, I., Feugere, M., Raux, S.), (18-20 October 2012), The Jewellery of a Wealthy Thracian Woman From Anchialos and the Fashion in Middle and Late Hellenistic Jewellery, Français, Publications Chauvinoises, s. 699-716.
• Tsigarida, B. ve Ignatiadou, D. (2000). The Gold of Macedon (Macedonia): Archaeological Museum of Thessaloniki, Archaeological Receipts Fund.
• Türe, A. ve Savaşçın, M. Y. (1986). Anadolu Takıları V, Roma Takıları, Antika, İstanbul: 14 Mayıs.
• Türe, A. ve Savaşçın, M. Y. (2002). Anadolu Antik Takıları, İstanbul: Goldaş Kültür Yayınları: 2.
• Uygun (2019). Adana Müzesi’nden Diadem Örnekleri, OLBA, C. XXVII, s. 265-306.
• Ünan, S. (2010). Samsun ve Çevresi Mezar Tipleri ve Ölü Gömme Adetleri (MÖ III. Bin-MS IV. Yüzyıl), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya: Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi ABD.
• Ünan, S. (2016). Amisos’da Sıradışı Bir Yeraltı Oygu Oda Mezar, Tüba-Ar, S. 19, s. 171-230.
• Williams, D. ve Ogden, J. (1994). Greek Gold Jewellery of the Classical World, London. İnternet Kaynakça
• Acsearch, acsearch.info, (e.t. 13/05/2021), https://www.acsearch.info/search.html?term= anchor+roman&category%20=1-2&lot=&thesaurus=1&images=1&en=1&de=1&fr=1 &it=1&es=1&ot=1&currency=usd&%20order=0
• Acsearch, acsearch.info, (e.t. 13/05/2021), https://www.acsearch.info/search.html?term=an chor+roman&category%20=1-2&lot=&thesaurus=1&images=1&en=1&de=1&fr=1& it=1&es=1&ot=1&currency=usd&%20order=0