TALİMATNAMELER IŞIĞINDA XIX. YÜZYILDA TİFO SALGININDAN KORUNMA YOLLARI VE AŞI UYGULAMASI

Year 2022, Volume: 9 Issue: 20, 19 - 34, 01.04.2022

İbrahim Aykun Menekşe Yıldız Uslu

Abstract

İnsanoğlu var olduğu günden bugüne çeşitli salgın hastalıklarla mücadele etmek zorunda kalmıştır. Tifo salgını, epidemik ve pandemik özellikler göstererek yaşanan felaketlerden biri olmuştur. Özellikle Osmanlı Devleti’nde; altyapı sorunları, yetersiz beslenme, temiz su ihtiyacının karşılanamaması ve hijyen eksikliği gibi nedenlerden kaynaklı olarak halk tifo salgınına maruz kalmış ve ölümler yaşanmıştır. Bu çalışma, 1910-1915 yılları arasında Sıhhiye Müdüriyet-i Umumiyesi ve Bahriye Nezareti Celilesi Sıhhiye Müfettişi Umumiliği tarafından yayımlanan talimatnameleri ele almaktadır. Söz konusu talimatnameler; tifo salgınıyla mücadele, tifodan korunma yolları ve tifo aşısı hakkında ayrıntılı bilgiler sunmaktadır. Araştırma sonuçlarına göre tifo Osmanlı Devleti’nde yaygın bir etki göstermiş, birçok kişinin hastalanmasın hatta ölümüne sebep olmuştur. Tifo salgınıyla mücadele karantina uygulaması ve aşı ön plana çıkmıştır.

Keywords

Tifo, salgın, Aşı, Talimatname, Osmanlı

References

• BOA.BEO.4309/323140 ,BOA.BEO.4316/323698, BOA.İ.MMS.188/20, BOA.MV.236/79.
• “Bahriye Nezaret-İ Bakteriyoloji Hanesinde İstihzar Olunan Tifo Aşısının Tatbiki Hakkında Talimat”, Bahriye Matbaası, 1330.
• “Humma-ı Şibh Tifo ve Tifüs, Meclis-i Umur-ı Mülkiye ve Sıhhıye-i Umumiye Neşriyat ve Mukarreratından”, Arşak Garoyan Matbaası, 1326.
• “Karahumma-Tifo”, Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti Neşriyatından, No:44, 1937.
• “Şibh Tifoya Karşı İttihaz Olunacak Tedabir-i Tahaffuziye ve Mânia-ı İstilaiye’ye Dair Talimatname”, Dâhiliye Nezareti Sıhhiye Müdüriyet-i Umumiyesi Neşriyatından, Hilal Matbaası, İstanbul, 1331.
• Düstur, Tertib-i Sani, C.6, Dersaâdet: Matbaa-ı Amire, 1334.
• Tevfik Salim Sağlam, Tifo Aşısı, Kader Matbaası, İstanbul, 1922.
• Y. Fon Mering “Karın tifosu (Tifo)”, Y. Fon Mering'in Dahilî Tıb Kitabı İntani Hastalıklar, Çev. Tevfik Sağlam, C.1, Şirket-i Mürettibiye Matbaası, İstanbul, 1926.
• Ağır, S. (2020). Osmanlı’da Karantina Uygulama Süreçleri ve Tepkiler (1865-1914. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Akmirza, Nuran İ. Çömez, G. Demirbakan, H. ve Yetişgen, A. (2012). “Tifoya Bağlı Kolestatik Hepatit: Olgu Sunumu”. Gaziantep Tıp Dergisi, 18(2), 125-126.
• Akson, İ. (1945). Salgın hastalıklar ve korunma tedbirleri. Ankara: Başbakanlık Devlet Matbaası.
• Artvinli, F. ve Etker, Ş. (2013). “Bimarhaneler ve Mecanin Yönetimi: İki Taslak ve Süregelen Tartışma”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XIV/2, 1-40.
• Aşı (1985). Sağlık ansiklopedisi. C.1, İstanbul: Arkın Kitabevi.
• Ayaz, C. ve Arıtürk, S. (1997). “Tifo ve Para Tifo Olgularının Tedavisinde Tiam Fenikol Kullanımı”. Ankem Dergisi, 11 (No.4), 493-496.
• Baran, İrfan A. Arslan, Y. Çelik, M. Sünnetçioğlu, M. ve Karahocagil, Kasım M. (2020). “Derin Ventrombozu Tablosu ile Seyreden Bir Tifo Olgusu”. Ortadoğu Tıp Dergisi, 12(2), 138-141. Braun, H. (1944). Bulaşıcı Hastalıklar. Çev., Ziya Öktem. Ankara: Maarif Matbaası.
• Çapan, F. (2019). “İslam Dünyası’nda Bimaristanlar ve Gelişme Süreçleri”. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 18(3), 1205-1219.
• Hot, İ. (2001). Sıhhiye Mecmuasına Göre Ülkemizde Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele 1913-1996. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Hot, İ. (2015). Tanzimat sonrası Osmanlı’da Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele. Osmanlı'da Salgın Hastalıklarla Mücadele. (113-150), İ. Başağaoğlu, A. Uçar, O. Doğan (Ed.), İstanbul: Çamlıca.
• Kılıç, O. (2004). Eskiçağdan yakınçağa genel hatlarıyla dünyada ve Osmanlı Devleti’nde salgın hastalıklar. Elâzığ: Fırat Üniversitesi Basımevi.
• Mayer, Cora A. ve Neilson, Amy A. (2010). “Typhoid and Paratyphoid Fever: Prevention in Travellers”. Australian family physician, (39)11, 847-851.
• Oğultürk, L. (1944). Tifo tedavisi. Erzurum: Vilayet Matbaası.
• Onul, B. (1962). İnfeksiyon hastalıkları. Ankara: Güzel İstanbul Matbaası.
• Özcan, M. Aydıner, R., Vd. (2015). “XX. Yüzyıl Başlarında İzmit’te Salgın Hastalıklarla Mücadelede Aşı Çalışmaları”, Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, H. Selvi, M. Bilal Çelik (Ed.), 955-963.
• Özlü, Z. (2017). “Osmanlı Devleti’nde Difteri Hastalığı ve Koruyucu Sağlık Hizmetleri (19. Yüzyıl Sonları ve 20. Yüzyıl Başlarında)”. Belleten, C.LXXXI-291, 419-486.
• Özlü, Z. ve Çay, M. M. (2020). 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Salgın Hastalıklarla Mücadele ve Frengi Hastalığı. Koranavirüs Pandemisi ve Geçmişten Günümüze Salgın Hastalıklar. (168-197), M. Ali Yıldırım (Ed.), Kilis: Kilis 7 Aralık Üniversitesi Yayınları.
• Özlü, Z. ve Çay, M. M. (2021). "Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Salgın Hastalıklardan Veba ile Mücadele: Doktor İsmail Kenan’ın “İçtimaî Hastalıklardan Tahaffuz ve Vikaye Çareleri” İsimli Eserine Göre." Gaziantep University Journal of Social Sciences 20 (2), 921-929.
• Özlü, Z. ve Tiryaki, K. (2019). “Osmanlıda Seferberlik Dönemlerinde Salgın Hastalıklara Karşı Halk Sağlığı Muhafazasına Dair Bulgular”, Zeugma II. Uluslararası Multidisipliner Çalışmalar Kongresi, Dr. T. Mehmetoğlu, Z. Sakhi (Ed.), 597-610.
• Özlü, Z. ve Tiryaki, K. (2020). 20.Yüzyılın Başlarında Osmanlı Devleti’nde Sağlık Güvenliği Alanında Bir Uygulama: Kolera Talimatnamesi (1908). Tarihsel Süreçte Anadolu’da Kolera (35-49), F. Çakmak, Ş. Köse, A. Çağrı Büke, E. Akçiçek (Ed.), Ankara: Gece Kitaplığı Yayını.
• Özlü, Z. ve Üzüm, H. İ. (2020). Kolera Salgını ve Mücadele Yöntemlerine Dair Bulgular (Himâye-i Etfâl Cemiyeti Doktoru İsmail Kenan Bey’e Göre). Tarihsel Süreçte Anadolu’da Kolera (21-33), F. Çakmak, Ş. Köse, A. Çağrı Büke, E. Akçiçek (Ed.), Ankara: Gece Kitaplığı Yayını.
• Tarakçı, M, (1988). Bulaşıcı hastalıklar bilgisi. Ankara: Hatiboğlu Yayınevi.
• Tifo (1985). Yeni Türk ansiklopedisi. C.11, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Unat, Kadri E. (1945). Bulaşıcı hastalıklar ve salgınlarla savaş. İstanbul: İsmail Akgün matbaası.
• Uyanıker, A. (2018). “II. Abdülhamid Döneminde Açılan Sağlık Kurumu Kuduz Tedavihanesi (Dâûlkelp Ameliyathanesi)”. Asia Minor Studies, C.6, S.12:.190-200.
• Yıldırım, N. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e sağlık uygulamaları. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.5, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldırım, N. (2004). “Tersane-i Amire Fabrikaları’nda Tebhir Makinası/Etüv Üretimi ve Kullanımı” Dünü ve Bugünü ile Haliç Sempozyumu Bildirileri, S. Faruk Göncüoğlu (Ed.), İstanbul: Kadir Has Üniversitesi Yayınları: 421-431.
• Yıldız Uslu, M. (2021). Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Ordu Kazası Hapishanesi. Hacı Bektâş-ı Velî Anısına Türkiye ve Türk Dünyası Araştırmaları-VIII (449-499), Y. Emre Tansü (Ed.), Ankara, İksad Yayınevi.