EVLENME GELENEĞİ BAĞLAMINDA DÜĞÜNE YATIR OKUMA: DOĞANHİSAR (KONYA) ÖRNEĞİ

Yıl 2022, , 101 - 106, 29.03.2022

Hasan Savaş

https://doi.org/10.31455/asya.1005729

Öz

Türk toplulukları arasında “toy” yahut ″toyun″ olarak adlandırılan düğün merasimleri, bulunduğu coğrafyanın kültürel unsurlarından etkilenerek çeşitlilik arz etmiştir. Nitekim Türk kültürünün inanç unsurlarından biri olan türbe ve yatırlara bağlı olarak ortaya çıkan evlenme âdetleri ile karşılaşmak mümkündür. Toplumun saygı ve korku duyduğu yatırlar, gösterdikleri kerametler neticesinde tanrısal bir figür olarak tezahür eder. Kutsalı kendi bünyesine dâhil etmek ve yapılacak işleri kutsal olmayandan uzak tutmak adına bu kişilerden yardım istenir. Çünkü insanoğlu yaşadığı bu dünya kadar öteki dünya ile de ilişki içerisindedir. Ölmüş atalara saygı duymak, onların gazabından korkmak ve birtakım ritüellerle ruhlarını takdis etmek öteki dünya ile iletişimin bir göstergesidir. Bu iletişim, evlenme törenlerinde de ortaya çıkar. Evlilik kurumu ile toplumun inanç dünyasını yansıtan türbe ve yatırlar, kültürel örüntülerin bir yığını olarak geçmişe dair pek çok iz barındırır. Bu kültürel izlerden biri ″düğüne yatır okuma″ geleneğidir. Konya iline bağlı Doğanhisar ilçesinde bulunan yatırların kadınlar tarafından düğüne davet edilmesi bu geleneğin esasını oluşturur. Gelenek, yöre halkının muhayyilesindeki mistik tasavvurların ne denli kuvvetli olduğunu göstermesi açısından önemlidir. Doğanhisar’da yapılan saha çalışmaları neticesinde, ilçeyi çevreleyen iki hâkim tepede iki ayrı yatır ve ilçe merkezinde bir yatır etrafında düğün okuntusu pratiğinin gerçekleştirildiği tespit edilmiştir. Elde edilen veriler doğrultusunda, evlenme geleneği bağlamında yatırların düğüne davet edildiği ve bu durumun nedenselliği ele alınmıştır. Çalışmada yazılı ve sözlü kaynaklardan yararlanılarak evlenme geleneği bağlamında gerçekleştirilen ″düğüne yatır okuma″ ritüelinin kültürel temelleri irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gelenek, Düğün, Yatır, Okuntu, Doğanhisar

INVITING ENTOMBED SAINT TO THE WEDDING IN THE CONTEXT OF MARRIAGE CUSTOM: THE CASE OF DOGANHISAR (KONYA)

Öz

Wedding ceremonies called "toy" or "toyun" among Turkish communities have varied influenced by the cultural elements of the geography. As a matter of fact, it is possible to encounter the marriage customs that emerged depending on the turbe and entombed saints, which are one of the belief elements of Turkish culture. Entombed saints, respected by society, manifest as divine figures as a result of their miracles. Help is sought from these people in order to include the holy within their body and to keep the things to be done away from the unholy. Because human beings are in a relationship with the other world. Respecting deceased ancestors, fearing their wrath, and sanctifying their souls with some rituals are indicators of communication with the other world. This communication also occurs in marriage ceremonies. The turbes and entombed saints, which reflect the belief world of the society, contain many traces of the past. One of these cultural traces is the tradition of "inviting entombed saint to the wedding". The basis of this tradition is that the entombed saints in the Doğanhisar are invited to the wedding by women. The tradition is important in terms of showing how strong the mystical imaginations in the imagination of the local people are. As a result of the field studies carried out in Doğanhisar, it was determined that the practice of save the date was carried out in two separate entombed saints on two hills surrounding the district and around a turbe in the district center. In line with the data obtained, it has been discussed that in the context of the tradition of marriage, the causality of this situation and that the ″inviting entombed saints to the wedding″. In the study, the cultural basis of the ″inviting entombed saint to the wedding″ ritual, which is performed in the context of marriage tradition, has been examined by making use of sources.

Anahtar Kelimeler

Custom, Wedding, Entombed Saint, Inviting, Doğanhisar

Kaynakça

• Aday, E. (2013). Kütahya İli Türbe ve Yatırları Etrafında Oluşan İnanç ve Uygulamalar, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Ali Torun), Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Araz, N. (1984). Anadolu Evliyaları. İstanbul: Atlas Kitabevi.
• Artun, E. (2008). Türk Halk Bilimi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Boratav, P. N. (2016). 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Bruhl, L. (2016). İlkel Toplumlarda Mistik Deneyim ve Simgeler, (Çeviren: O. Adanır). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Clodd, E. (1905). Animism-The Seed of Religion-. London: Archibald Constable Co.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Dilçin, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Emiroğlu, K. ve Aydın, S. (2003). Antropoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Frazer, G. J. (2019). Ölümsüzlük İnancı ve Ölülere İbadet, (Çev. Ö. F. Tokat). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Hasluck, F. W. (2012). Sultanlar Zamanında Hıristiyanlık ve İslam 1, (Çev. T. Binder). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• İnan, A. (1962). Hurafeler ve Menşeleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• İnan, A. (1976). Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kadirzade, K. İ. (2005). Âdetler İnançlar ve Türklerin Soy Kütüğü Meselesi, (Çev. A. Doğan). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kartal, A. (2017). Konya Halk Kültüründe Türbeler Etrafında Oluşan İnanç ve Uygulamalar. Düsseldorf: Lambert.
• Konyalı, İ. H. (1945). Nasreddin Hocanın Şehri Akşehir (Tarihi-Turistik Kılavuz). İstanbul: Numune Matbaası.
• Leach, M. ve Fried, J. (1949). Funk and Wagnalss Standard Dictionary of Folklore, Mythology and Legend 1. New York: Funk & Wagnalss Co.
• Ocak, A. Y. (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Yaklaşım). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2002). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2016). Orta Çağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri: Selçuklu Dönemi Makaleler-Araştırmalar. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Ocak, A. Y. (2019). Türkler, Türkiye ve İslam -Yaklaşım, Yöntem ve Yorum Denemeleri-. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Örnek, S. V. (2017). Anadolu Folklorunda Ölüm. Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Özdoğan, R. (2006). Amasya’da Adak Yerleri ile İlgili Halk Anlatıları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Şahin Köktürk), Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Peker, S. (2015). Mezar ve Türbelere Kült Merkezli Bir Bakış (Aksaray Örneği). Konya: Kömen Yayınevi.
• Tanyu, H. (1973). Dinler Tarihi Araştırmaları. Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (1993). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tylor, E. B. (1920). Primitive Culture -Researches into the Development of Mythology, Philosophy, Religion, Language, Art and Custom- 1. London: John Murray.
• Van Gennep, A. (1960). The Rites of Passage, (Çev. M. B. Vizedom ve G. L. Caffee). Chicago: The Univesity of Chicago Press.
• Sözlü Kaynaklar / Kaynak Kişiler
• KK 1: N. E., 62, İlkokul Mezunu, Ev Hanımı, Doğanhisar/Konya.
• KK 2: Y. S., 67, Eğitimi Yok, Ev Hanımı, Doğanhisar/Konya.
• KK 3: Z. A., 86, Eğitimi Yok, Ev Hanımı, Doğanhisar/Konya.
• KK 4: İ. D., 75, İlkokul Mezunu, Çoban, Doğanhisar/Konya.
• KK 5: K. B., 84, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Doğanhisar/Konya.
• KK 6: E. Ö., 87, Eğitimi Yok, Ev Hanımı, Doğanhisar/Konya.
• KK 7: M. H., 66, İlkokul Mezunu, Emekli, Doğanhisar/Konya.
• KK 8: A. K., 84, İlkokul Mezunu, Emekli, Doğanhisar/Konya.
• KK 9: H. B., 64, Eğitimi Yok, Ev Hanımı, Doğanhisar/Konya.