VALUE OF THE EMBASSY REPORTS OF THE TULIP ERA ON THE OTTOMAN MODERNIZATION

Yıl 2022, , 41 - 46, 31.05.2022

Gökhan Eşel

https://doi.org/10.31455/asya.1021214

Öz

In the period of the treaty of Passarowitz within the Ottoman’s and Austrian’s, the Ottoman Empire attaches importance to the normalization of relations with the European states. In this period, ambassadors were sent to some states in Europe to establish good relations with the West. The Ottoman Empire, which had the opportunity to get to know Europe more closely through the reports of these embassy reports, was acquainted with western style diplomatic methods and also had the opportunity to examine the social, cultural and technological differences of the West. The Embassy Reports (Sefaretnames), which are one of the important varieties of Divan literature, which are generally written in prose, are also important documents of the Ottoman modernization and diplomacy history. Some of the approximately forty-six embassy samples that have survived to the present day were later used as sources by historians or chroniclers, and some were even published. The most well-known of these, the Paris Embassy of twenty-eight Çelebi Mehmet Efendi, is stated among the "100 Basic Works" by the Ministry of National Education Board of Education and Discipline, and is included in the secondary school textbooks.
As stated in Faik Reşit Unat's "Osman Ambassadors and Sefaretnameleri", which is one of the main sources about the embassies, four embassies known as the Tulip Era and known in the period covering the years 1719-1730 have survived to the present day. Therefore, the study includes these embassies. In this study, the place of embassies in Ottoman modernization and diplomacy in the international relations of the period in the Tulip Era, with reference to the examples of the Vienna Embassy of İbrahim Pasha, the French Embassy of twentysekiz Çelebi Mehmed Efendi, the Russian Embassy of Nişli Mehmed Ağa and the Iranian Embassy of Ahmed Dürri Efendi. Methods have been tried to be evaluated with a historical perspective.

Anahtar Kelimeler

Tulip Era, Embassy Report, Passarowitz, Turkish Modernization

LALE DEVRİ SEFARETNAMELERİNİN OSMANLI MODERNLEŞMESİNDEKİ YERİ

Öz

Miladi 1718 yılında Habsburg Hanedanı’nın idaresindeki Avusturya Krallığı ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan Pasarofça Antlaşması ile başlayan görece barış döneminde Osmanlı Devleti, Avrupalı devletlerle ilişkilerinde normalleşmeye önem vermiştir. Bu dönemde Batı ile iyi ilişkiler teşkil etmek amacıyla da Avrupa’da bazı devletlere elçiler gönderilmiştir. Gönderilen bu elçilerin kaleme aldıkları sefaretnameler (elçilik raporları) aracılığı ile Avrupa’yı daha yakından tanıma imkânı bulan Osmanlı Devleti, bir yandan Batı tarzı diplomasi usulleri ile tanışırken bir yandan da Batının sosyal, kültürel ve teknolojik farklılıklarını yakından tetkik etme imkânı bulmuştur. Divan edebiyatının genellikle nesir usulünde kaleme alınan önemli çeşitlerinden olan sefaretnameler, aynı zamanda Osmanlı modernleşmesinin ve Osmanlı diplomasi tarihinin temel belgeleri arasında yer almaktadır. Günümüze kadar ulaşabilmiş olan yaklaşık kırk altı adet sefaretname örneklerinin bazıları daha sonra tarihçiler ya da vakanüvisler tarafından kaynak olarak kullanılmış ve bazıları da yayımlanmıştır. Bunların arasından en fazla bilineni Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi’nin Paris Sefaretnamesi günümüze Millî Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulunca “100 Temel Eser” arasında geçerek ortaöğretim ders kitaplarında yer almaktadır.
Sefaretnamelere dair kaleme alınan ve temel kaynaklardan biri olan Faik Reşit Unat’ın “Osman Sefirleri ve Sefaretnameleri” isimli eserinde de belirtildiği gibi Lale Devri diye adlandırılan ve M. 1719-1730 yıllarını kapsayan dönemde bilinen dört sefaretname günümüze ulaşmıştır. Dolayısıyla çalışma bu sefaretnameleri ihtiva etmektedir. Çalışmada, İbrahim Paşa’nın Viyana Sefaretnamesi, Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin Fransa Sefaretnamesi, Nişli Mehmed Ağa’nın Rusya Sefaretnamesi ve Ahmed Dürri Efendi’nin İran Sefaretnamesi örnekleri özelinden hareketle sefaretnamelerin Osmanlı modernleşmesindeki yeri ve Lale Devri’nde dönemin uluslararası ilişkilerin de diplomasi yöntemleri, tarihsel bir perspektif ile değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Lale Devri, Sefaretname, Pasarofça, Türk Modernleşmesi

Kaynakça

• Akyavaş, B. (1993). Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin Fransa Sefaretnamesi. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Beydilli, K. (2007). Sefaret ve Sefaretnâme Hakkında Yeni Bir Değerlendirme. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 30(30), 8-30.
• Beydilli, K. (2009). Sefaretname. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (Cilt: 36) İçinde (s. 289-294). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Çakı, F. (2011). Türk Sosyolojisinde Bir Geleneksel Düşünce Kaynağı Olarak Sefaretnameler: Kapıcıbaşı Nişli Mehmet Ağa’nın Rusya Sefaretnamesi Örnek Olay İncelemesi. AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 15-29.
• Çetinkaya, N. (2011). Matbaanın Osmanlı Eğitin Tarihindeki Yeri ve Önemi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Mehmet İpçioğlu), Konya: Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Emecen, M. F. (2018). Matruşka’nın Küçük Parçası: Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Dönemi ve “Lale Devri” Meselesi Üzerine Bir Değerlendirme. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 52(52), 79-98.
• Meryatak, A. (2005). Nişli Mehmed Ağa’nın Rusya Sefâreti ve Sefâretnâmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Ali Açıkel), Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özcan, A. (2007). Pasarofça Antlaşması. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (Cilt: 34) İçinde (s. 177-181). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Polatçı, T. (2011). Osmanlı Batılılaşmasında Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin Paris Sefaretnamesi’nin Önemi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2), 249-263.
• Shaban, A. A. A. ve Çay, E. (2013). XVIII. Yüzyılda Yirmisekiz Mehmed Çelebi’nin Fransa’ya Bakışında Kültürlerarası Değerlendirme. Turkish Studies, 8(10), 1-16.
• Şahin, E. (2007). Edebî Bir Tür Olarak Klasik Edebiyatımızda Sefaretnameler. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0(33), 61-68.
• Tuncer, H. (1984). Viyana Sefaretnamesi. Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 4(2), 99-105.
• Unat, F. R. (1968). Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ürkündağ, A. (2006). Ahmed Dürri Efendi’nin İran Sefaretnamesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. H. Mustafa Eravcı), Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.