ALEVİ İNANCINDA HAYVAN SİMGESELLİĞİ: KUL HİMMET ÖRNEĞİ

Yıl 2022, , 107 - 114, 29.03.2022

Çetin Dursun , Baki Bora Hança

https://doi.org/10.31455/asya.1024980

Cited By: 1

Öz

İnsan, tarih boyunca muhtelif inanç ve felsefi sistemlerin etkisi altına girmiş ve bu sebeple bir anlamlandırma çabası olarak çevresinde bulunan canlı yahut cansız varlıklara çeşitli semboller yüklemiştir. Bu anlamlandırmaların yoğun olarak görüldüğü konulardan biri de hayvan sembolizmi olmuştur. İlkel insanın mağaralara çizdiği hayvan şekilleri kadar eski olan günümüzde ise teknolojik aletlere esin kaynağı durumlarında dahi kullanılan sembolizm, insan yaşantısının geçmişini aydınlatmada ve yarınını şekillendirmede önemli bir yere sahip olmuştur.
Binlerce yıldır tarih sahnesinde varlığını sürdüren ve çeşitli coğrafyalarda boy gösteren Türkler, köklü bir kültürel yapıya sahip olmuşlar ve bu yapıyı sürdürmüşlerdir. Ayrıca Türkler, farklı coğrafyalarda muhtelif milletlerle etkileşime girmiş ve birtakım kültürel alışverişlerde bulunmuşlardır. Bu kültürel alışverişleri kendi potalarında eriterek senkretizm bağlamında zengin ve renkli bir Türk kültürü oluşturmuşlardır.
Türk kültüründe hayvan sembolizmi dikkat çekici bir şekilde görülmektedir. Hayvan sembolizmi Türklerin örf-âdetlerine, gelenek-göreneklerine, atasözleri ve deyimlerine kısacası hayatlarının her köşesine nüfuz etmiş ve bu bakımdan Türk kültüründe derin bir hayvan sembolizmi oluşmuştur. Alevi inancı ise çeşitli ritüeller ve pratikler aracılığıyla geçmişten günümüze hayvan sembolizmini muhafaza etmiş ve bu sembolizmin devamlılığını sağlayan en önemli değerlerden biri olmuştur. Çalışmada, Alevilerin kutsi bir nitelik yüklediği Yedi Ulu Ozan’dan biri olan Kul Himmet’in deyiş niteliği taşıyan şiirlerinden hareketle Alevilikteki hayvan sembolizmi algısı ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İnanç, Türk Kültürü, Hayvan Simgeselliği, Alevilik, Kul Himmet

ANIMAL SYMBOLISM IN ALEVI BELIEF: EXAMPLE OF KUL HIMMET

Öz

Human has been under the influence of various beliefs and philosophical systems in the process of the beginning from past to present, and for this reason, as an effort to make sense of it, he has attributed various symbols to the living or inanimate beings around him. One of the subjects in which these interpretations are seen intensely has been animal symbolism. This symbolism, which is as deep-rooted as the animal shapes that primitive people drew in caves and is used even as a source of inspiration for technological tools today, has been an important part in illuminating the past of human life and shaping the future.
The Turks, who have existed on the stage of history for thousands of years and have appeared in various geographies, have had a deep cultural structure and have been able to preserve this structure permanently. In addition, Turks interacted with other nations in different geographies and made some cultural exchanges. By melting these cultural exchanges in their own pot, they created a rich and colorful Turkish culture in a syncretic structure.
In Turkish culture, animal symbolism is handled in important dimensions. Animal symbolism has permeated the traditions, proverbs and idioms of the Turks, in short of their lives, and in this respect, a deep animal symbolism has emerged in Turkish culture. On the other hand Alevi belief has preserved the symbolism of animals from past to present through various rituals and practices and has become one of the most important values that ensure the continuity of symbolism. In the study, the perception of animal symbolism in Alevi belief is discussed, based on the idiomatic poems of Kul Himmet, one of the Seven Great Bards that Alevi’s attribute a sacred quality.

Anahtar Kelimeler

Belief, Turkish Culture, Animal Symbolism, Alevism, Kul Himmet

Kaynakça

• Alkan, E. (2005). Sayılar ve Hayvan Simgeleriyle Alevi Mitolojisi. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Aslanoğlu, İ. (1997). Kul Himmet. İstanbul: Ekin Yayıncılık.
• Baygül, N. (1999). Tokat ve Divriği Kaynaklı Cönkler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Doğan Kaya), Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aytaç, G. (2016). Genel Edebiyat Bilimi. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Bozkurt, F. (2006). Buyruk. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Çağatay, S. (1956). Türk Halk Edebiyatında Geyiğe Dair Bazı Motifler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 0(4), 153-177.
• Çoruhlu, Y. (2014). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2015). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi. İstanbul: Seyran Kitap.
• Deveci, Ü. (2021). Alevîlik ve Bektaşîlikte Hayvan Sembolizmi. (Haz.: Sarı, H. ve Koşar, Y.) Hacı Bektaş-ı Velî İçinde. (s. 388-405). İstanbul: Ihlamur Kitap.
• Develioğlu, F. (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitapevi Yayınları.
• Elçin, Ş. (1997). Halk Edebiyatı Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eliade, M. (1998). Şamanizm. Ankara: İmge Yayınevi.
• Esin, E. (1978). İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Eyüpoğlu, İ. Z. (1990). Tanrı Yaratan Toprak: Anadolu. Ankara: Der Yayınları.
• Gerek, Z. (2014). Eski Türk İnançlarının Tavuk ve Turna Barındaki İzleri. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, (32), 99-112.
• Gölpınarlı, A. (2013). Kaygusuz Abdal, Hatayî, Kul Himmet. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Gültepe, N. (2012). Türk Mitolojisi. İstanbul: Resse Yayıncılık.
• Günay, V. (2007). Eski Türk İnanışlarından İslâmî Bir Görüntü: Türk Kültür ve Coğrafyasında Hz. Ali’ye Atfedilen İzler, I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı-III Bildiri Kitabı 9-15 Nisan 2006 (s. 997-1015), Ankara: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Kaşgarlı, M. (2018). Dîvânü Lûgati’t-Türk, (Tıpkıbasım, 1. Cilt). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kenanoğlu, A. ve Onarlı, İ. (2003). Hubyar Sultan Ocağı ve Beydili Sıraç Türkmenleri. İstanbul: Hubyar Sultan Kültür ve Tanıtma Derneği.
• Kızıl, H. (2013). Hint ve İran Mitolojilerine Göre “Mitra”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 0(10), 26-40.
• Köprülü, M. F. (2007). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Meçin, M. (2020). Felsefe ve Tasavvufta Sefer Metaforu: Aklî ve Manevî Yolculuk. İlahiyat Tetkitleri Dergisi, 0(54), 329–353.
• Ocak, A. Y. (1985). İslâm Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Ögel, B. (1971). Türk Mitolojisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özcan, S. (2011). Kul Himmet’in Şiir Dünyası, Gelenek, Etkileşim ve Eğitim. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Mehmet Yardımcı), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Öztelli, C. (1996). Pir Sultan’ın Dostları. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Sarıkaya, M. S. (2017). Alevilik-Bektaşiliğin Tasavvufi Boyutu Üzerine. Türk Kültürü ve Hacı Beştaş Veli Araştırma Dergisi, 0(82), 9-23.
• Tek, R. (2016). Kul Himmet’in Şiirlerinde Alevî-Bektaşî İnanç Sisteminin Temellerine Dair Bazı Yansımalar, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 0(77), 271-289.
• Temizkan, M. (2014). Türk Kültüründe ve Alevi-Bektaşi İnancında Turna. Milli Folklor Dergisi, 13(101), 162-170.
• Turan, M. (1994). Kul Himmet. Ankara: Günorta Yayınları.
• Ulansey, D. (1998). Mitras Gizlerinin Kökeni-Antik Dünyada Kozmoloji ve Din. İstanbul: Kanaat Matbaası.
• Uraz, M. (1992). Türk Mitolojisi. İstanbul: Mitologya Yayınları.
• Yardım, A. (1994). Düldül Maddesi,. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (10. Cilt ) İçinde (s. 20-21). Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yeniterzi, E. (1993). Divan Şiirinde Na’t. Ankara: TDV Yayınları.