İŞLEVSEL KURAM BAĞLAMINDA YUSUFELİ (ARTVİN)’NDE MÂNİ SÖYLEME GELENEĞİ

Yıl 2022, , 123 - 130, 29.03.2022

Ayşe Çelik Kan , Hatice Kitapçı

https://doi.org/10.31455/asya.1035944

Öz

İnsanları bir arada tutan, onların birbirleriyle anlaşmalarını sağlayan iletişimdir. Düğün, güreş, hasat, kadın eğlenceleri gibi pek çok etkinlik vasıtasıyla o an, o duruma göre hissedilen duygu ve düşünce sözlere dökülmektedir. Bu olaylar ve durumların gelişimi hayli zaman almıştır. Millî kültürümüz Orta Asya’dan Anadolu’ya varan uzun bir yol kat ederek bugünkü şeklini almıştır. Sosyokültürel yapı içerisinde değişim ve dönüşümünü sürdüren hem somut hem de somut olmayan kültürel birikimimiz dün olduğu gibi bugün de toplumu bir arada tutan ortak değerleri barındırmaktadır. Toplum içerisinde gelenek, görenek, örf, adet, duygu ve düşüncelerin aktarılmasında en etkili yollardan biri mânilerdir.
Yazılı ve sözlü kültürde meydana gelen değişim, zamana bağlı olarak gelenek, örf, adet gibi yapılar üzerinde kimi zaman sürekli kimi zaman belli formları koruyarak devamlılığını sürdürmektedir. Söz konusu değişim masal, ninni, hikâye, tekerleme ve diğer sözlü kültür unsurları gibi mâni söyleme geleneğini de etkilemektedir. Zaman süzgecinden geçerek günümüze gelen bu sözlü gelenek, söylendiği zamana ve yere göre değişiklikler içermektedir.
Bu çalışmada, Türk halk edebiyatının nazım türü ve birimi olan mâni, genel hatlarıyla tanıtıldıktan sonra Artvin ilinin Yusufeli ilçesinde mâni söyleme geleneğinin bugünkü durumu değerlendirilmiştir. Sahadan derlenen 218 mâni metni işlevsel kuram bağlamında incelenerek Yusufeli’nde mâni söyleme ortamı, mâni söyleyicilerinin ve dinleyicilerinin nitelikleri, mânilerin şekil ve muhteva özellikleri ve mânilerin konuları ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Artvin, Yusufeli, Türk Halk Edebiyatı, Mani

Teşekkür

Saha çalışmamı destekleyen fikirleriyle bizlere yardımcı olan Prof. Dr. Nedim Bakırcı, Prof. Dr. Halil Altay Göde ve Doç. Dr. Hüseyin Kürşat Türkan hocalarıma teşekkür ederiz.

THE TRADITION OF SAYING MANIA IN YUSUFELI (ARTVIN) IN THE CONTEXT OF FUNCTIONAL THEORY

Öz

Communication is what holds people together, to get them to come to terms. Wedding, wrestling, harvest, women's entertainment, many events, are poured into thoughts and feelings that are considered according to that moment. It is a multi-time of events and situations. National culture will have Central Asia, which is a long way from Anatolia. It contains both tangible and unreal designs that continue their daily and transformation in the socio-cultural structure. In the society, manis are the most effective ways in the first customs, traditions, feelings and transmission.
The generation that comes in the written and dictionary culture, depending on the time, its babies, which will always protect certain forms on structures such as tradition, custom, and tradition. The aforementioned fairy tale, lullaby, story, tongue twister and other dictionary cultural elements do not mean saying mani. This tradition, which comes from the filter of time, with the appropriate options and when it is said.
In this study, the verse type and unit of the Turkish people, the latter of which is introduced in general terms, were evaluated in the Yusufeli district of the province without saying the lesson. It cannot be thought by thinking within the 2 mani compiled from the field, it can be mentioned that the appearances and content features of the mani-sayers and their customers, and the consideration of manis.

Anahtar Kelimeler

Artvin, Yusufeli, Turkish Folk Literature, Mania

Kaynakça

• Aça, M.; Gökalp, H. ve Kocakaplan, İ. (2012). Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Akalın, L. S. ve Şimşek, E. (2003). “Mâniler”, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi,(Cilt 3). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Artun, E. (2017). Türk Halk Edebiyatına Giriş. Adana: Karahan Kitabevi.
• Bascom, W. R. (2005). Folklorun Dört İşlevi. (Editörler: M. Ö. Oğuz ve S. Gürçayır). (Çev. F. Çalış). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2 İçinde (s. 71-86). Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Boratav, P. N. (1997). Mâni. İslâm Ansiklopedisi, (Cilt: 7) İçinde (s. 0-0). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2010). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Dizdaroğlu, H. (1969). Türk Halk Şiirinde Türkler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ekici, M. (2011). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Elçin, Ş. (1981). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gözaydın, N. (1990). Anonim Halk Şiiri Üzerine. Türk Dili Dergisi-Türk Şiiri Özel Sayısı III (Halk Şiiri), LVII(445-450), 1-104.
• Kaya, D. (1999). Anonim Halk Şiiri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kaya, D. (2007). “Müstezat Mâni” Terimi Doğru Mudur?”. (Haz. Ş. T. Kaptan). IV. Uluslararası Türk Medeniyetlerinde Sözlü Kültür Geleneği Sempozyumu Bildirileri-Mâniler İçinde (s. 78-81). İzmir: Ege Yazarlar Birliği.
• Köprülü, F. (2009). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Oğuz, Ö. (2008). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Özcan, D. ve Gök, T. (2018). İşlevsel Kuram Bağlamında Uşak Mânileri ve Uşak’ta Yaşayan Mâni Söyleme Geleneği. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 0(9), 285-292.
• Kaynak Kişiler
• KK1: Yurdagül DEMİRCİ, (1949), Merkez Mah.
• KK2: Mülkiye BOZ, (1948), Esenyaka Köyü.
• KK3: Ümmühan ÜNAL, (1964), Ahalt Mah.
• KK4: Senem AKTAŞ, (1945), Yamaçüstü Köyü.
• KK5: Zeliha YIKICI, (1944), Kılıçkaya Köyü.
• KK6: Dilek ÇELİK, (1981), Merkez Mah.
• KK7: Vahide ŞEKER, (1939), Ormandibi Köyü.
• KK8: Şengül AKPEHLİVAN, (1969), Esendal Köyü.
• KK9: Fehime ŞİMŞEK, (1946), Esenyaka Köyü.
• KK10: Sevgi BOZ, (1955), Esenyaka Köyü.
• KK11: Nebahat BOZ, (1951), Esenyaka Köyü.
• KK12: Fadime HODLİOĞLU, (1974), Alanbaşı Köyü.
• KK13: Fatma ŞİMŞEK, (1952), Esenyaka Köyü.
• KK14: Menduha ÇELİK, (1972), Köprügören Köyü.
• KK15: Hatice KİTAPÇI, (1990), Köprügören Köyü.