EHL-İ HAKLAR’DA TOPLUMSAL İLİŞKİLER

Yıl 2020, Sayı: Special Issue (Özel Sayı) 1 - Prof. Dr. Bayram Bayrakdar Özel Sayısı, 51 - 55, 25.12.2020

İbrahim Karaca

https://doi.org/10.31455/asya.796895

Öz

Günümüzde İran İslam Cumhuriyeti devletinin Tebriz, Kirmanşah ve Tahran şehirlerinde yoğun olarak yaşayan Ehl-i Haklar, bölgede yaşayan Kızılbaş topluluklardan birisini oluşturmaktadır. Ehl-i Haklar, Taife, Taife-i San, Yaresan, Yarsan gibi adlandırmalar ile de anılmaktadırlar. Bir kısım araştırmacılar ise Ehl-i Hakları Ali İlahi olarak görmektedirler. Ehl-i Hak İnancı 13. Yy’da Süleymaniye/ Berzence köyünde doğan Sultan İshak tarafından kurulmuştur. Ehl-i Hak inancı, Tanrının belli kişilerde zuhur etmesi inancına dayanmaktadır. Ehl-i Hak inancında ayrıca ‘Donadon’ denilen ruh göçü inanışı da bulunmaktadır. Bu çalışma kendisine Ehl-i Hakların toplumsal ilişkilerini konu edinmiştir. Ehl-i Haklar, İran siyasi coğrafyası içerisinde dağınık olarak yaşamaktadırlar. Bu durum Ehl-i Hak araştırmalarını zorlaştırmakta ve araştırmalara farklı bir boyut kazandırmaktadır. Hal böyle olunca Ehl-i Hakların birbirleri, komşuları ve devlet ile olan ilişkilerini araştırmak ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Ehl-i Hakların birbirleri, komşuları ve devlet ile olan ilişkileri Nasıldır? Sorusu bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bu amaçla 2016-2019 yılları arasında İran’ın Tahran, Tebriz ve Kirmanşah şehirleri merkez olarak etnografik alan çalışması yapılmıştır. Etnografik alan çalışması sırasında yapılan katılımlı gözlemler ve derinlemesine görüşmelerden elde edilen veriler çalışmanın amacına uygun olarak değerlendirilmiştir. Bu çalışmadan elde edilen veriler araştırmaya kaynaklık etmiştir. Ayrıca sahadan elde edilen Ehl-i Haklara ait birinci elden ana kaynak durumunda olan yazılı kaynaklardan çalışma boyunca istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ehl-i Haklar, İran Türkleri, Alevilik, Bektaşilik

SOCIAL RELATIONS IN AHL-E HAQS

Öz

Ahl-e Haqs, who live intensively in Tabriz, Kermanshah and Tehran cities of the Islamic Republic of Iran today, is one of the Kızılbaş communities living in the region. They are also referred to as Ahl-e Haq, Taife, Taife-i San, Yarsan, Yarsan. Some researchers, on the other hand, regard the Ahl-e Haqs as Ali Divine. Ahl-e Haq belief in the 13th Century Sulaymaniyah / Berzence in the village was founded by Sultan Isaac was born. The belief of the Ahl-e Haq is based on the belief that God appears in certain people. In Ahl-e Haq belief, there is also the belief of immigration called "Donadon". This study focuses on the social relationship of the Ahl-e Haqs. Ahl-e Haqs live scattered in Iran's political geography. This situation makes Ahl-e Haq researches more difficult and adds a different dimension to the researches. As such, the need arises to investigate the relations of the Ahl-e Haqs with each other, their neighbors and the state. What are the relations of the Ahl-e Haqs with each other, their neighbors and the state? The question constitutes the purpose of this study. For this purpose, an ethnographic field study was carried out as a center in Iran's Tehran, Tabriz and Kirmanshah cities between 2017-2019. Data obtained from participatory observations and in-depth interviews made during the ethnographic fieldwork were evaluated in accordance with the purpose of the study. The data obtained from this study has been the source of the research. In addition, written sources, which are the main sources of Ahl-e Haqs, obtained from the field, were used throughout the study.

Anahtar Kelimeler

Ahl-e Haqs, Iranian Turks, Alevism, Bektashism

Kaynakça

• Ceyhunabadi, H. N. (1995). Şah Name-i Hakikat ya Hak’ul Hakayık (حق الحقایق یا شاهنامه حقیقت ).Tahran: İntişarat-ı Ceyhun (انتشارات جیحون).
• Efzali Şah İbrahimi, S. K. (bita). Defter-i Rumz-ı Yaristan ( دفتر رمز یارستان). Tahran.
• Elkazi, M. (1981). Mecmua-ı Ayin-i Enderz –i Remz-i Yari (مجموعه آین و اندرز و رمز یاری).Tahran.
• Gocaveri, A. M. (2009). Ehl-i Hak (اهل حق). Tahran: Şeriat (شریعت).
• İlahi, N. A. (1995). Burhan’ul Hak (Çap-ı Heştom) (برهان الحق).Tahran: İntişarat-ı Ceyhun (انتشارات جیحون).
• Karaca, İ. (2019). İran Ehl-i Hakları Örneğinde; İnanç Merkezli Toplulukların Sosyal Yapıları Oluşumunda Dini İnanışların Etkisi. Journal of World of Turks, Vol 11, No.3, 279-289.
• Karaca, İ. (2020). Ehl-i Haklar da Kültürel Hayat, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaca, İ. (2020). İran Ehl-i Hak Coğrafyasına Dair Bilgiler. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Alanında Akademik Çalışmalar–II Cilt 4 ( Editör Dr. Öğr. Üyesi Hasan Selim Kıroğlu), Gece Kitaplığı, 398-408. Ankara.
• Mehdihani, M. (2018). Berresi Tesir Cemiyet-i Ehl-i Hak Der Emniyet Ostan-ı Kermanşah ( بررسی تاثی جمعیت اهل حق در امنیت استان کرمانشاه). Mutalaat-ı Ameliyat-ı Revani ( مطالعات عملیات روانی). 36,91-121.
• Musalı, N. (2013) Rus Oryantalistlerine Göre Ehl-i Haklar. İstanbul: Önsöz Yayıncılık.