Bozkır Kültür Çevresinde At, Göçer-Ev Ve Demir

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 19 - 34, 10.11.2017

İlhami Durmuş

Öz

Bozkır kültürü özellikleri itibariyle diğer kültürlerden farklılık gösterir. Coğrafi çevre ve iklim kültürün farklı olmasında önemli etkenler olarak görülür. Bu kültürün özellikleri de diğer kültürlerden oldukça farklıdır. Özellikle bozkır kültür çevresinde at, göçer-ev ve demir özel bir yer tutar. A t bozkırda yaşayan Türklerin hayatında son derece önemlidir. Av, sürü ve akın Türklerin yaşam biçimini gösterir. Ava at üzerinde girmek, sürüleri at üzerinde otlatmak ve akınlara at üzerinde katılmak gerekir. Dolayısıyla at Türklerin sosyal, siyasi, iktisadi, dini ve askeri hayatında hep ön planda olmuştur. Türkler atı binek hayvanı olarak kullanan ilk millettir. At biniciliğinden dolayı pantolon ve ceket Türklerin icadı olup, modern kıyafetin de temelini oluşturmaktadır. Türkler at sayesinde geniş coğrafyalara ulaşarak, oralarda hâkimiyet kurabilmişlerdir. Türklerin hayatında atın önemini yazılı kaynaklardaki bilgiler ve kurganlardan ortaya çıkarılmış at iskelet ve donanımları da açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Türklerin önemli buluşlarından biri de göçer-evlerdir Bu evler kağnı olarak da adlandırılabilir. Genelde öküzler tarafından çekilmektedirler. Çeşitleri olmak üzere genelde iki ya da üç odalı, dört ya da altı tekerlekli, dört bir tarafı ve üzeri keçeyle kaplıdır. İçinde yaşayanları kışın soğuk ve rüzgârdan, yazın ise sıcaktan korumaktadırlar. Hanımlar ve çocuklar bu arabaların içinde yaşamakta, erkekler ise yorulduklarında ve geceleri bunların içine girmektedirler. Otlaktan otlağa, yaylaktan kışlağa bu arabaların içinde yolculuk yapmaktadırlar. Arabalardan hem yazılı kaynaklarda söz edilmekte hem de kurganlardan çıkarılan kalıntılar fikir vermektedir. Türklerin hayatında demirin de büyük önemi vardır. Türkler demiri kullanmadan önce bakırı, bakırla kalayı alaştırarak tuncu, altını, gümüşü, altınla gümüşü alaştırarak elektronu kullanmışlardır. Demiri eritip, çeşitli gereçler yapmalarıyla demir kullanımı ön plana çıkmıştır. Bozkır Türk kültürü demir kullanımıyla daha da gelişmiştir. Bozkır çevresinde demirin önemini yazılı kaynaklar ve kurgan buluntuları açık bir şekilde göstermektedir. Atın hızı, demirin vurucu gücü ve Türk’ün güçlü iradesi sayesinde bozkır kültürü hız, kuvvet ve dinamizm kazanmış, büyük bozkır Türk devletleri bu sayede kurulup, gelişmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bozkır, Türk, Kültür, At, Demir, Göçer-ev, Kurgan

Kaynakça

• AKSOY, Ömer Asım; Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, I, İstanbul: İnkılap Kitabevi Yayınları, 1988.
• AMMİANUS MARCELLİNUS; Rerum Gestarum Libri, (ed. John C. Rolfe), London: The Loeb Classical Library, 1964.
• ARSLAN, Mahmut; Step İm p arato rlu k ların d a Sosyal ve Siyasî Yapı, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları, İ984.
• CANİBEKOV, Özbekali; Colayrıkta, Kökeykesti Takırıpta Sukbat, Almatı: Ravan, 1995.
• CEMALÜDDİN İBNUMUHENNA, İbni- Mühenna Lûgati, (Haz. Aptullah Battal), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1997.
• ÇAY, Abdulhalûk M.; T ü rk Ergenekon Bayramı Nevruz, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1989.
• DEER, Jozsef; “İstep Kültürü”, A.Ü. Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi, XII/1-2, (1954), 159- 176.
• DE GROOT, Johan Jacob Maria; Die Hunnen d er vorchristlichen Zeit, Berlin: Walter de Gruyter, 1921.
• DİYARBEKİRLİ, Nejat, Hun Sanatı, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları, 1972.
• DURMUŞ, İlhami; “Sarmatlar’da Sosyal ve Ekonomik hayat”, Gazi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, I. (1996), 173-191
• DURMUŞ, İlhami; “ Bozkır Kültürünün Oluşumu ve Gelişiminde At”, G.Ü. Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, (1997), 13- 19.
• DURMUŞ, İlhami; Bilge Kağan, Köl Tigin ve Bilge Tonyukuk, Ankara: Maya Akademi Yayınları, 2009.
• EREN, Hasan- vd.; Türkçe Sözlük, I., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1988.
• EROL, Aydil; Şarkılarla, Şiirlerle, Türkülerle ve Tarihi Örneklerle Adlarımız, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1992.
• GÖKYAY, Orhan Şaik; Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2007.
• HANCAR, Franz; “Stand und Historische Bedeutung der Pferdezucht im 1. Jahrtausend v. Chr.” Wiener Beitraege z u r K ulturgeschichte und Linguistik, IX, (1952), 465- 483.
• HERODOTOS; Herodot Tarihi, (Çev M. Ökmen), İstanbul: Remzi Kitabevi, 1973.
• HİPPOKRATES; Airs, Water, Places, London: Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1995.
• HÜSREV BİN ABDULLAH; Ed- D ü rre tü ’l- Mudiyye Fi’l- Lügati’t Türkiyye, (Haz. Recep Toparlı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2003.
• İNAN, Abdulkadir; “Altaylarda Pazırık Kazısında Çıkarılan Atların Durumun Türklerin Defin Törenleri Bakımından Açıklama” Makaleler ve İncelemeler, II., Ankara: Türk
• Tarihi Kurumu Yayınları, 1991, 261- 268. İNAN, Abdulkadir; “Türklerde Demircilik Sanatı (Tarihte ve Folklorda)”, Makaleler ve İncelemeler, II., Ankara: Türk Tarihi Kurumu Yayınları, 1991, 229- 231.
• KABAAĞAÇ, Sina- Erdal ALOVA; Latince- Türkçe Sözlük, İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1995.
• KAFESOĞLU, İbrahim; T ü rk Milli Kültürü, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1989.
• KAŞGARLI MAHMUD; Divanü Lûgat-it T ü rk Tercümesi, I- IV, (çev. Besim Atalay), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1992.
• KOCA, Salim; T ü rk Kültürünün Temelleri, II, Ankara: ODES Ltd Şti, Kültür Yayınları, 2003.
• KOPPERS, Wilhelm; ’’Etnolojiye Dayanan Cihan Tarihinin Işığı Altında İlk Türklük ve İlk İndo Germenlik”, Belleten, V/17- 18, (1941), 439- 480.
• MENGHİN, Oswald; “Zur Urgeschichte des Pferdes und des Hirtennomadismus” Acta Praehistorica, V/VI, (1961/1963), 240- 250.
• ÖGEL, Bahaeddin; Türk Mitolojisi, I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1993. ROLLE, Renate; Die Welt d er Skythen, Frankfurt, Verlag C. J. Bucher, 1980.
• ROLLE, Renate; “Staedte auf Raedern, zur Entwicklung des nomadischen Wohnwagens”, Gold der Steppe, Archaeologie d er Ukraine, Neumünster: Karl Wachholz Verlag, 1991, 85- 92.
• STRABON; The Geography of Strabo, ( Çev H.L. Jones), Cambridge: Harvard Üniversitiy Pres, 1969.
• TOGAN, A. Zeki Velidi; Umumî T ü rk T arihine Giriş, I., İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1981,
• VARDARLI, Emel; Derleme Sözlüğü, IV, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1993.
• ZAVİTUKHİNA, M.P., “Pazirik” , Unesco’dan Görüş, 12, (1976), 31- 37.
• ZVELEBİL, Marek, ”Der Aufstieg der Nomaden in Zentralasien” Die Cambridge Enzyklopaedie d er Archaeologie, München: Christian Verlag, 1980, 252- 256.