Buhara Yahudileri

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 1, 1 - 27, 15.07.2018

Durmuş Arık

Öz

Orta Asya ’nın en eski dini ve etnik gruplarından biri Buhara Yahudileridir. Özellikle

Özbekistan ’da, Tacikistan ’da ve diğer bazı Orta Asya cumhuriyetlerinde yerleşmiş

olan Buhara Yahudileri sahip oldukları kendilerine özgü kültürlerinden dolayı

tarihte farklı bir Yahudi grubu olarak tanınmıştır. Yaşadıkları bölgenin tarihine ve

kültürüne renk katan Buhara Yahudileri uzun süre Müslümanlarla birlikte yaşamış,

farklı din mensuplarının bir arada yaşama örneğini sunmuşlardır. Yaşadıkları bölgede

egemen kültürden etkilenen, zaman zaman egemen kültürü de etkileyen Buhara

Yahudileri, son yıllarda Amerika ’ya ve İsrail ’e göç etmiş, öteden beri yaşadıkları bölgede

sayıları önemli ölçüde azalmıştır. Buhara Yahudilerinin günümüzde en yoğun

yerleştiği ülkeler İsrail ve Amerika ’dır. Bu ülkelere yerleşen Buhara Yahudileri, Yahudi

dünyasına uyum sağlamaya çalışırken, kültürel bir değişim yaşamaktadır. Orta

Asya’da kalan Buhara Yahudileri de göç eden akrabaları ve dindaşları ile bağını

sürdürmek istemektedir. Bu makalede Orta Asya ’da ayrı bir dini ve etnik unsur olan

Buhara Yahudileri, tarihi, kültürü, dili, sosyal ve dini yapısıilebirlikte günümüzdeki

durumu incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Buhara Yahudileri, Orta Asya, Özbekistan, Çala, Yahudilik, İsrail, Amerika

Kaynakça

• ADAM, Baki., (2015). “Yahudilik”, Dinler Tarihi El Kitabı, Grafiker Yayınları: Ankara
• AMİTİN-ŞAPİRO, Z., (1931).Oçerkpravogogo bıta sredneaziyatskih evreyev, Taşkent-Semerkant.
• ARIK, Durmuş.,(2011). Buhara Yahudileri, GrafikerYayınları:Ankara.
• BIRNBAUM, Philip.,(1991). Encyclopedia o f Jewish Concepts, Hebrew Publishing Company:New York.
• COOPER, Alanna E.,(2000). Negotiating Identity in the Context o f Diaspora, Dispersion and Reunion: The Bukharan Jews and Jewish Peoplehood, (Basılmamış Doktora Tezi), Columbia University,Columbia.
• BCOOPER, Alanna E., (2003). “Feasting, Memorializing, Praying, and Remai-ning Jewish in the Soviet Union: The Case of the Bukharan Jews,” Jewish Life after the USSR, (Ed. Z. Gitelman, M.Glants, M.I. Goldman), Bloomington.
• CUMAYEV, A. B.,(2004). “Buharskiye evreyi i muzıkal’naya kul’tura Sredney Azii”, Evreyi Sredney Azii, İzdatel’stvo Fan Akademii Nauk:Taşkent.
• ÇALIŞKAN, İbrahim, (1986). İslam Ceza Hukukunda Gayr-iMüslimlerin Statüsü, Ankara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi),Ankara.
• DRESVYANSKAYA, G.Ya., (2004). “K istorii iyudaizma v Sredney Azii”, Evreyi v Sredney Azii, İzdatel’stvo Fan Akademii Nauk:Taşkent.
• DYMSHITS, Valery., (1997). “The Eastern Jewish Communities of the Former USSR”, Facing- West: Oriental Jews o f Central Asia and Caucasus, Joods Historisch Museum, Amsterdam.
• ERDEM, Mustafa,. (2000).Kırgız Türkleri, ASAM Yayınları:Ankara.
• EROĞLU, Ahmet Hikmet., (2004).Osmanlı Devletinde Yahudiler, 3. Baskı, Andaç Yayınları: Ankara.
• FAYDA, Mustafa., (1989).Hz. Ömer’in Zamanında Gayrimüslimler, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayını: İstanbul.
• GOLDBERG, Harvey E., (1991). “Introduction,” Sephardi and Middle Eastem Jewries, (Ed. H.E. Goldberg), Indiana University Press: Bloomington.
• GOLENDER, B.A., (2004). “İyudaika na Turkestanskih poçtovıh otkrıtkah”, Evreyi v Sredney Azii, İzdatel’stvo Fan Akademii Nauk,Taşkent.
• GRAETZ, Hirsch., (1893).,ffistory o f The Jewish, The Jewish Publication Society of America:Philadelphia, Cilt: 3.
• GROEPLER, Eva.,(1999). İslam ve Osmanlı Dünyasında Yahudiler, (Çev. S. Kaya), Belge Yayınları: İstanbul.
• GUREVİÇ, L.,(1995). “Bıtovoye i Sakral’noye Prostranstvo Mahallayi Yahudien Buharaı i Samarkanda”, Central Asia Jews in Past and Present: Expeditions, Researches, Publications, Transactions on Jewish Studies, S. Petersburg.
• HALBERSTADT, Anna, NIKOLSKY, Adele., (1996). “Bukharan Jews and Their Adaptation to United States”, Journal o f Jewish Communal Service, Summer 1996.
• HAUSHEER, Herman.,(1959). “Marranos”, Encyclopedia o f Religion, V. Ferm (Der.), Adams & Co,New Jersey.
• KAGANOVİÇ, A., (1995). “O Evreyah-Musul’manah projivayuşih v Turkestanskom kraye”, Central Asia Jews in Past and Present: Expeditions, Researches, Publications, Transactions on Jewish Studies, St. Petersbug.
• KÜÇÜK, A., TÜMER, G., KÜÇÜK, M. Alparslan., (2017). Dinler Tarihi, Berikan Yayınevi: Ankara
• KÜÇÜK, Abdurrahman., (2013)..Dönmeler (Sabatayistler) Tarihi, Berikan Yayınevi: Ankara.
• LEWIS, Bernard., (1996).İslam Dünyasında Yahudiler, (Çev. B.S. Şener), İmge Kitabevi:Ankara.
• NEMİROVSKY, Mikhail, “U.S. Ambassador to Tajikistan Visits New York Bukharian Jewish Community” ; (Erişim: http://www.ncsj.org/AuxPages/011204AEN_Tajik.shtml)
• POLİVANOV, E.D.,(1989), K voprosu o proishojdenii sredneaziatsko-evreyskogo yazıka, Sermerkand.
• PUJOL, Katrin., (2004). “Svyazi mejdu TsentraT’noy Aziyey i Palestinoy, ili puti affektivnogo siyonizma 1793-1917 gg.”, Fransızca’dan Rusça’ya çev. A. Akimov, Evreyi Sredney Azii, İzdatel’stvo Fan Akademii Nauk:Taşkent.
• PURTAŞ, Fırat., (2005). “Buhara Yahudileri ve İsrail’in Orta Asya Politikası”, Türel Yılmaz, Mehmet Şahin ve Mesut Taştekin (Der.), Orta Doğu Siyasetinde İsrail, Platin:Ankara
• RTVELADZE, E.V., (2004). “Evreyi-İyudaistı v doislamskoy sredney Azii”, Evreyi v Sredney Azii, İzdatel’stvo Fan Akademii Nauk: Taşkent.
• SHTERENSIS, Michael., (2002).Tamerlane and The Jews, Routledge Curzon:London
• ŞAMİ, R. Abdullah., (2002).Din Devleti İsrail, (Çev. M. A. Kara), İlke Yayınlan: İstanbul.
• TUDELALI, Benjamin-RATİSBONLU Petachia., (2001).Orta Çağda İki Yahudi Seyyahın Avrupa, Asya ve Afrika Gözlemleri, (Çev. Nuh Arslantaş), Kaknüs Yayınlan:İstanbul
• VAMBERY, Arminius., (1993).Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi, (Haz. N.A. Özalp), Ses Yayınları: İstanbul.
• YUSUPOVA, M.A.,(2004). “Dva etuda po istorii arhitektun Uzbekistana, svyazannıh s evreyskoy diaspon”, Evreyi Sredney Azii, İzdatel’stvo Fan Akademii Nauk: Taşkent.
• ZAND, Michael., (1991). “Notes on The Culture of the Non-Ashkenazi Jewish Communities Under Soviet Rule”, Jewish Culture and Identity in the Soviet Union, Yaacov Ro’i & Avi Beker (Der.), New York University Press:New York.
• ZAND, Michael., (1990). “Bukharan Jews”, Encyclopedia Iranica (EI), New York, Cilt: 3.
• SEVILLA-SHARON, Moshe., (1981). İsrail Ulusu’nun Tarihi, Yeruşalayim.