19.YÜZYILDAN I. DÜNYA SAVAŞINA KADAR KAFKASYA’DA TÜRKLER ve ERMENİLER

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 157 - 166, 30.12.2020

Mehmet Ali Çakmak

Öz

Geride bıraktığımız son iki asırda Kafkasya, coğrafi konumunun öneminden ve sahip olduğu doğal kaynaklardan dolayı bölgesel ve evrensel ölçekte devletlerin ilgi alanı olmuştur. Bu durum, bahse konu zaman diliminde Kafkasya’da yaşayan halkların, bölge devletlerinden ve sair devletlerden kaynaklı müdahalelere maruz kalmalarına sebep olmuştur. Bu müdahaleler Kafkasya halklarının kendi aralarında da derin sorunların yaşanmasına sebep olmuştur. Bu sorunlardan birçoğu günümüze kadar devam edegelmiştir. Günümüzde Türklerle Ermeniler arasında yaşanan olayların tarihi arka planı da geride bıraktığımız son iki asra taalluk etmektedir.
Bu çalışmada, Rusların Güney Kafkasya’da 19. Asırdan itibaren daha etkin ve kalıcı bir şekilde başlattıkları istila hareketine paralel olarak yürütülen kışkırtmalar ve etnik mühendislikler neticesinde, Türklerle Ermeniler arasında artarak devam eden sorunlar üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkler, Ermeniler, Azerbaycan, Hanlıklar, Tehcir Yasası, Kafkasya İslam Ordusu

Kaynakça

• Attar, Aygün (2005), Karabağ Sorunu Kapsamında Ermeniler ve Ermeni Siyaseti, Ankara.
• Bağırova, İrade (2017), “1905-1906’ncı Yıllarda Bakı, Nahçıvan ve Karabağ’da Azerbaycanlılara Karşı Kütlevi Kırgınlar”, 20. Asırda Türk-Müselman Halklarına Karşı Soykırımları 4. Beynel Halk İlmi Konferansın Materyalları, Lenkeran.
• Baykara, Tuncer (2003), “Rusların Doğu Anadolu’da Bir Ermeni Yurdu Yaratma Girişimi”, 8. Askeri Tarih Semineri (24-26 Ekim 2001-İstanbul), Ankara.
• BOA, Hatt-ı Hümayun, nr. 860. BOA., Cevdet Askeriye, nr. 12110.
• Çakmak, Mehmet Ali (1996), Hanlıklar Devrinde Azerbaycan-Türkiye Münasebetleri (1723-1829), Basılmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, , Ankara.
• Dedeyev, Bilal (2008), “Dağlık Karabağ Sorununun Tarihi Arka Planına Bakış”, Dağlık Karabağ Savaşı: Siyasi, Hukuki, Ekonomik Analiz ( Edit: O. Nuri Aras), Bakü, Qafqaz Üniversitesi Yayınları.
• Birand, Mehmet Ali (1983), Ermeni Komitelerinin Âmâl ve Harekat-ı İhtilaliyesi Tesavir ve Vesaik (Bu çalışma Osmanlıca olarak belirtilen orijinal adıyla yazılmış, İngilizce Fransızca ve Almanca olarak ta yayınlandığı gözönünde bulundurularak Mehmet Ali Birand tarafında günümüz Türkçesiyle “Dört Lisanda Ermeni Terörü” adıyla kitaplaştırılmıştır), Ant Kartpostal, İstanbul.
• Eraslan, Cezmi (1997), “Hamidiye Alayları”, TDVİA, C. 15, İstanbul.
• Gencer, Ali İhsan (1991), “Ayestefanos Antlaşması”, TDVİA, C. 4, İstanbul.
• Gencer, Ali İhsan (1992), “Berlin Antlaşması”, TDVİA, C. 5, İstanbul.
• Gürün, Kamran (1985), Ermeni Dosyası, Ankara, TTK Yayını.
• Hacıyeva, Zemfira (2007), Karabağ Hanlığı, Bakı.
• Hasanlı, Cemil (2010), “Karabah: Poisk İstoriçeskoy Pravdı”, Kavkaz i Globalizatsiya, Tom 4, Vıpusk 3-4, god:
• Karal, Enver Ziya (1983), Osmanlı Tarihi, C. 8, Ankara, TTK yayını.
• Kurat, Yuluğ Tekin, Henry Layard’ın İstanbu Elçiliği 1877-1880, Ankara, AÜ Basımevi.
• Mustafazade, Tofig (2010), Karabağ Hanlığı, Bakı.
• Ordubadi, Mehmet Sait (2007), Kanlı Yıllar (1905-1906’ncı Yıllarda Kafkas’da Baş Veren Ermeni-Müselman Davasının Tarihi) Bakı: Qafqaz. Swıetochowskı, Tadeusz (1988), Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycan’ı 1905-1920, İstanbul, Bağlam Yayınları.
• Tansel, Selahattin (1991), Mondoros’tan Mudanya’ya Kadar, C. I, İstanbul, MEB Yayını.