Kültür ve Turizm Bakanlığı Bütçesinin Kalkınma Planları Bağlamında Değerlendirilmesi ve Turizm Gelirlerine Etkisinin Analizi (1963-2023)

Year 2025, Volume: 36 Issue: 3 - Turizm Tarihi Özel Sayısı, 45 - 62, 01.12.2025

Aysun Yılmaztürk

https://doi.org/10.17123/atad.1664731

Abstract

Sahip olduğu zengin kültürel miras ve turizm potansiyeli nedeniyle Türkiye’de turizm alanında yapılan gelişme- ler Osmanlı Devleti’nden günümüze birçok tarihsel süreçten geçmiş, ekonomik kalkınmaya sağladığı önemli katkı ile devlet tarafından desteklenmiş ve planlamalar yapılmıştır. Bu çalışmada Kültür ve Turizm Bakanlığı tarihçesinin ardından özellikle 1960 sonrası planlı kalkınma döneminde beş yıllık kalkınma planları çerçeve- sinde turizme yönelik hangi politika ve stratejilerin geliştirildiği içerik analizi yöntemiyle değerlendirilmiştir. Çalışmada ayrıca Kültür ve Turizm Bakanlığı bütçesinin kalkınma planları dönemleri itibariyle nasıl şekillendiği ve bu harcamaların turizm gelirleri üzerindeki etkisi ekonometrik analizle ortaya koyulmaktadır. 1963-2023 yılları arasında merkezi yönetim bütçesinden yapılan turizm harcamalarının turizm gelirlerine etkisi ARDL modeli ile incelenmiştir. Sonuçlar, uzun ve kısa dönemde pozitif ve anlamlı bir ilişki olduğunu göstermiştir. Granger Nedensellik testi, turizm harcamalarından turizm gelirlerine tek yönlü nedensellik bulunduğunu ve turizm harcamalarının uzun vadede turizm gelirlerini artırdığını göstermiştir. Sonuç olarak, turizm sektörü- ne yapılan yatırımların ekonomik büyümeye katkı sunduğu ve stratejik planlamaların sektörü güçlendirdiği belirlenmiştir.

Keywords

Kalkınma Planları , Turizm Politikaları , Turizm Bütçesi , Turizm Gelirleri

Evaluation of the Ministry of Culture and Tourism Budget in the Context of Development Plans and Analysis of Its Impact on Tourism Revenues (1963-2023)

Abstract

The rich cultural heritage and tourism potential of Türkiye enabled the development tourism sector through various historical phases from the Ottoman Empire to the present. Given its significant contribution to econo- mic development, tourism has been supported by the state, and strategic planning has been implemented. This study, using content analysis, evaluates the policies and strategies developed for tourism within the framework of five-year development plans, particularly during the planned development period after 1960, following an overview of the history of the Ministry of Culture and Tourism. Additionally, the study examines how the budget of the Ministry of Culture and Tourism has evolved across different development plan periods and assesses the impact of these expenditures on tourism revenues through econometric analysis. The impact of tourism expenditures from the central government budget on tourism revenues between 1963-2023 was analyzed using the ARDL model. The results indicate a positive and significant relationship in both the short and long run. The Granger Causality test reveals a unidirectional causality from tourism expenditures to tou- rism revenues, demonstrating that tourism expenditures contribute to increased tourism revenues in the long term. In conclusion, the study reveals that investments in the tourism sector support economic growth and that strategic planning strengthens the sector.

Keywords

Development Plans , Tourism Policies , Tourism Budget , Tourism Revenues

References

• Akça, Y. (2017, 5-7 Ekim). Türkiye’nin Kalkınma Planlarında Turizm Politikası. International Conference on Eurasien Economies, Bishkek-Kyrgyzstan.
• Akça, Y., Şahan, G. ve Tural, A. (2017). Türkiye’nin Kalkınma Planlarında Eğitim Politikalarının Değerlendirilmesi, Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Özel Sayı (3): 394-403.
• Altıntaş, A. ve Şahin, F. K. (2007). Reşit Saffet Atabinen (1884-1965) ve Türk Turizmine Katkıları, Tarih Araştırmaları Dergisi, 26 (42): 9-36.
• Altunok, M., Altınok, H., Bakırcı, F., Gedikkaya, F. G. ve Aydın, A. (Editörler) (2019). Türkiye Cumhuriyeti Bakanlıklar Tarihi. İçinde; Okumuş, O. Kültür ve Turizm Bakanlığı (ss. 477-501). Ankara: TİAV ve AREM Ortak Yayın.
• Barutçugil, İ. S. (1982). Turizm İşletmeciliği. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları.
• Büyükşalvarcı, A., Şapçılar, M. C., ve Bayrakçı, S. (2016). Kalkınma Planları Kapsamında Turizm Endüstrisinin Değerlendirilmesi, Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi, (11): 186-201.
• Çiçekdağı, M. (2020). Kalkınma Planlarında Turizm: İçerik Analizi Yöntemi ile Türkiye Kalkınma Planlarının Analizi, Çatalhöyük Uluslararası Turizm ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (5): 1-11.
• Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2025, Mart 01) Kalkınma Planları https://www.sbb.gov.tr/kalkinma-planlari/, Erişim tarihi: 22.01.2025
• Demir, Ş. Ş. (2014). Beş Yıllık Kalkınma Planlarından Türkiye Turizm Stratejisi 2023’e Turizmde Tanıtma Çalışmalarına Yönelik İçerik Analizi, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, (5)15: 101-119.
• Dinçer, M. Z. ve Çetin, G. (2015). Kalkınma Planlarında Turizm Değişik Perspektifleriyle Turizm Politikası ve Planlaması. İçinde; Küçükaltan, D., Çeken, H. ve Mercan, O. (Editör) Kalkınma Planlarında Turizm (171-192). Ankara: Detay yayıncılık.
• Emekli, G. (2005). Avrupa Birliği’nde Turizm Politikaları ve Türkiye’de Kültürel Turizm, Ege Coğrafya Dergisi, 14(1-2): 99-107.
• Eren, G. (2008). Türkiye’de Yerel ve Küresel Kültür Politikaları “Kültür Bakanlığı Örneği” (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Evcin, E. (2017). Basın Yayın ve Turizm Bakanlığı Döneminde Turistik Tanıtım ve Propaganda (1957-1963), Atatürk Dergisi, 6 (2): 41-90.
• Göksu S. ve Balkı, A. (2023). ARDL ve NARDL Eşbütünleşme Analizleri: Adım Adım Eviews Uygulaması (1. Baskı). Ankara: Serüven Yayınevi.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı (2025, Mart 01) Bütçe Büyüklükleri ve Bütçe Gerçekleşmeleri/Bütçe Gider-Gelir Gerçekleşmeleri (1924-2022), https://www.hmb.gov.tr/bumko-butce-buyuklukleri-ve-butce-gerceklesmeleri
• Karakan, H. İ. (2023). Cumhuriyet Döneminin İlk Yüzyılında Kalkınma Planları Çerçevesinde Türkiye Turizminin Ekonomik ve Yapısal Gelişimi, Gaziantep University Journal of Social Science, Special Issue: 355-372.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı (2007). Türkiye Turizm Stratejisi 2023, Eylem Planı 2007-2013. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları (Yayın No: 3085).
• Merkez Bankası (2025, Mart 01) Kamu Mali İstatistikleri/Ödemeler Dengesi Ayrıntılı Sunum I-B2a-Gelir (Arşiv), https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/archiveMarket/collapse_0/6139/DataGroup/turkish/bie_odod3/, Erişim tarihi: 29.01.2025.
• Ogonegbu, E. A. ve Kagwaini, D. M. (2025). The Impact of External Debt on Economic Performance in Nigeria: An ARDL Approach, International Academic Journal of Economics and Finance, 4 (4): 39-64.
• Okumuş, O. Ve Yıldız, M. (2017). Osmanlı’da Bir Vakıf Muhasebesi Kaydından Sosyal ve İdari Hayata Dair Bazı Tespitler, II. Uluslararası Aksaray Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Aksaray: Kalkan Yayıncılık.
• Pesaran, M. H., Shin, Y. ve Smith, R. J. (2001). Bounds Testing Approaches to the Analysis of Level Relationships, Journal of Applied Econometrics, 16 (3): 289–326.
• Soyak, M. (2013). Uluslararası Turizmde Son Eğilimler ve Türkiye’de Turizm Politikalarının Evrimi, Marmara Sosyal Araştırmalar Dergisi, (4): 1-18.
• Toda, H. Y. ve Yamamoto, T. (1995). Statistical Inference in Vector Autoregressions with Possibly Integrated Processes, Journal of Econometrics, 66 (1-2): 225-250.
• Tuncel, V. (2019). Kalkınma Planlarının Turizm Politikaları Perspektifinde Değerlendirilmesi, Tourism and Recreation, 1(2): 58-66.
• Tuncer, G. ve Yıldız, F. (2024). Kamu Harcamaları ve Enflasyon İlişkisinin Ampirik Analizi: Türkiye Örneği (2008:M1 - 2023:M12), Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), 16 (31): 377-389.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2025, Mart 01) Turizm İstatistiklerinde Yapılan Ana Revizyon chromeextension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.tuik.gov.tr/indir/revizyon/Turizm_Metod_TR.pdf, Erişim tarihi: 03.02.2025.
• Türkmen, İ. (2023). Türkiye’de Kalkınma Planlarının Turizm Politikaları Bağlamında Değerlendirilmesi, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 34(3): 368-378.
• Tüzen, M. F. (2018). Türkiye Turizm Gelirinin Öngörüsünde Zaman Serilerinin Bileşenlerine ayrıştırılarak Yapay Sinir Ağları ve Box Jenkins Yöntemi ile Karşılaştırmalı Analizi (Doktora Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
• World Bank (2025, Mart 01) GDP (current US$) –Turkiyehttps://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD? end=2023&locations=TR&start=1960&view=chart, Erişim tarihi: 10.02.2025.
• Yazıcı, M. (1984). Atatürk’ün İzinde Milli Eğitim, Kültür ve Turizm Bakanlıkları Tarihi. Ankara: Emel Matbaacılık.
• Yıldırım, G. ve Keleş, Y. (2022). Avrupa Birliği Turizm Politikaları ile Türkiye Turizm Politikalarının Karşılaştırılması, AHBVÜ Turizm Fakültesi Dergisi, 25 (2): 145-169.
• Yılmaz, Ö. G. (2005). Türkiye Ekonomisinde Büyüme İşsizlik Oranları arasındaki Nedensellik İlişkisi, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatistik Dergisi, (2): 63-76.