OSMANLI’DA DEMİRYOLLARI VE ETKİLERİ: ŞARK EKSPRESİ’NİN İSTANBUL’DA YARATTIĞI DEĞİŞİM

Year 2023, , 134 - 147, 30.06.2023

Övünç Bardakoğlu

https://doi.org/10.56448/ataddergi.1269017

Abstract

Osmanlı Devleti XIX. yüzyılın ikinci yarısında hızlı bir şekilde demiryolu seferberliğine başlamıştır. Askeri ve stratejik hedeflerle yapımına karar verilen demiryollarının gerek halk gerekse de devlet yönetimi üzerinde önemli etkileri olmuştur. İlk demiryolu yapımları, verilen imtiyazlarla yabancı devletler tarafından sağlanmış olsa da sonrasında Osmanlı Devleti kendi sermayesi ile demiryolu hatlarını hayata geçirebilmiştir. Osmanlı topraklarındaki demiryolu hatlarının birleşme noktası olarak İstanbul; Anadolu’dan Avrupa’ya ya da Avrupa’dan Anadolu’ya gönderilmesi planlanan her türlü ürünün yönlendirildiği bir merkez haline gelmiştir. Rumeli Demiryolunun faaliyete geçmesi ile İstanbul, Avrupa’ya açılan bir kapı olarak modernleşmenin Osmanlı’da başladığı ilk yerdir. Paris- İstanbul arasında sefer yapan Şark Ekspresi, yüksek gelir düzeyi ve harcama potansiyeline sahip yolcuları ile İstanbul’un sosyal, kültürel, ekonomik ve mimari yapısında kalıcı etkilere neden olmuştur. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin demiryolu politikaları, demiryollarının devlet ve halk üzerindeki etkileri incelenmiş, söz konusu dönemde İstanbul’un toplumsal ve ekonomik yapısından bahsedilmiş, Şark Ekspresinin faaliyete geçtiği yıllardaki ilk seferlerin İstanbul’da yarattığı değişim ve devamında ortaya çıkan turizm hareketleri ile ilgili kavramsal yaklaşımda bulunulmaya çalışılmıştır.

Keywords

Osmanlı demiryolları, Rumeli demiryolu, Şark Ekspresi, İstanbul

References

• Akagündüz, Ü. (2016). “Demiryollarının Dünyadaki Gelişimi ve Bu Gelişimin Türkiye’ye İlk Yansımaları”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(36), 452-472.
• Alperen, A. (2018). “Bağdat Demiryolu: Siyasal Sonuçları Olan Bir Türk-Alman Demiryolu Projesi” 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum 7(19), 1-22.
• Borak, S. “Demiryollarının Tarihi” Taha Toros Arşivi No: 59 25.04.2017 https://core.ac.uk/download/pdf/80959923.pdf
• Çelik, E. (2019). “Osmanlı’nın Ecnebî Misafirleri: Seyyah-Turist, Güzergâh ve Devlet (1863-1914)” Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demir, M., Hanilçe, M. (2023). “Şark Ekspresi’nin Paris’ten İstanbul’a İlk Seferi (4-17 Ekim 1883)”. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi 34 (1), 34 - 46.
• Demiryolu Medeniyeti (2022). Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Yayını, 3. Baskı, İstanbul: Emsal Matbaa. https://static.tcdd.gov.tr/webfiles/userfiles/files/basin/medeniyet.pdf
• Genç, E. (2005). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Yenileşme ve Buhar Makineleri”, Doktora Tezi İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Göçer, K. (2016). “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ulaşım ve Servet-i Fünun Dergisi Ulaşım Bibliyografyası”. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi 11(2).
• Güner, K. (2003) “Demiryollarının gelişimi ve kentleşme olgusuna etkisi” Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Gürbüz, A.K. (1999). “Osmanlı İmparatorluğunda Demiryollarının Rolü”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2(3), 169-193.
• Kahya, E. (1988). “Türkiye’de İlk Demiryolları”. Belleten Türk Tarih Kurumu 52(202), 209-218.
• Kaynak, M. (1984) “Osmanlı Ekonomisinin Dünya Ekonomisine Eklemlenme Sürecinde Osmanlı Demiryollarına bir Bakış”, Yapıt 5.
• Koç, B. (2019). “Demiryolu Ulaşımının Şehir Ekonomisine Muhtemel Etkileri: Aksaray İli Örneği” Yüksek Lisans Tezi, Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kutbay, E. (2012). “Batı Anadolu’da Hayata Geçirilemeyen Bir Proje: İzmir-Çanakkale Demiryolu” . Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi , 3 (1) , 107-119.
• Özdemir, M. (2012). “Tren gelir, hoş gelir...Kara Trenin Hikâyesi”. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi 23(1), 117-123.
• Özlü, Z., Çay, M. (2020). “Birinci Dünya Savaşı’na Kadar Osmanlı Devleti’nde Demiryolu Politikaları ve İnşaatları” OTAM 48, 109-146.
• Öztürk, İ. (2009). “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Demiryollarının Gelişimi” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özyüksel, M. (1988). Osmanlı Alman İlişkilerinin Gelişim Sürecinde Anadolu Bağdat Demiryolları. İstanbul: Alba Yayınları.
• Tamçelik, S. (2000). “Osmanlı Dönemi Demiryollarının Tarihi Gelişimi İçerisinde Siyasî, İktisadî ve Sosyal Etkiler “. Erdem, 12 (35), 483-535.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları, https://tr.wikipedia.org/wiki/Türkiye_Cumhuriyeti_Devlet_Demiryolları Şen, Z. (2022). “'Doğu Ekspresi' adı verilen iki lüks tren kimlere ait, farkları neler?” 24.12.2022
• https://www.turizmguncel.com/makale/dogu-ekspresi-adi-verilen-iki-luks-tren-kimlere-ait-farklari-neler Yavuzarslan, E. (2022). “19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Demir Yolu Seferberliğinin İstanbul’un Kentsel Dönüşümüne Etkileri ve Pera Örneği”. Kent Akademisi Dergisi 15(1),317-338.
• Yazıcı, Ö. (2022). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Turizm (1850-1923)”, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• https://www.orient-express.com/a-new-art-of-travel/heritage/history/
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Şark_Ekspresi
• Dünden Bugüne Türkiye’nin Demiryolu Serüveni. https://www.utikad.org.tr/Detay/Sektor-Haberleri/10478/dunden-bugune-turkiye-