Türkiye İle Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi Arasında Siyasi İlişkiler; Devlet-Hükümet İlişkileri

Year 2020, Volume: 3 Issue: 2, 151 - 198, 30.12.2020

Zülfü Dağdeviren

Abstract

Bu çalışmada Osmanlı idaresinde Kürt Mirlikleri döneminden günümüze kadar Türkiye ile Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi arasında siyasi ilişkiler bütüncül bir yaklaşımla inşacılık, kuramsal çerçevesinde ayrıntılı bir şekilde analiz edilmiştir. Irak'ta 1991 Körfez Savaşı ve ABD'nin 2003 yılında Irak’ı işgali ile birlikte yeni bir döneme girilmiştir. 2005'ten itibaren yeni bir siyasal sistem olarak federal yönetim uygulanmıştır. IKBY ise anayasal haklara sahip resmi bir federal bölge statüsüne kavuşmuştur. IKB'deki zengin petrol kaynaklarının ve ekonomik pazar varlığı devletlerin bölgeye ilgisini artırmıştır. 2005'ten sonra Türkiye-IKBY ilişkilerinin niteliğini, etkileyen değişkenler ortaya çıkmıştır. Bu değişkenler her iki tarafın geçmişteki ilişkilerini değiştirmiş ve yeni bir boyut getirmiştir. Bu değişikliğin temel nedeni, Kürtlerin bölgede resmi bir yapıya kavuşması ile enerji ve ekonomik ilişkilerinin ön plana çıkmasıdır. 2008 yılından itibaren IKBY ile yaşanan politik yumuşama ile taraflar, ekonomik ilişkilere yoğunlaşmıştır.

Keywords

Türkiye, Irak Kürdistan Bölgesl Yönetimi, Kürtler, Siyasi İlişkiler, Sosyal İnşacılık

References

• Adler, Emanuel and Barnett, Michael (1998). Security Communities. 1 st edition. Cambridge: Cambridge University Press.
• AK Parti, (2013). "37 Yıllık Özleme Son Veriyoruz", https://www.akparti.org.tr/site/haberler/37-yillik-ozleme-son-veriyoruz/55518#1. Erişim Tarihi: 06 Eylül 2019.
• Akbaş, Zafer ve Düzgün, Zeynep Arslan (2008). "Libya‘daki Arap Baharı‘na Yönelik Türk Dış Politikasına Konstrüktivist Bir Yaklaşım". Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(2 ), 57-81.
• Akdevelioğlu, Atay ve Kürkçüoğlu, Ömer (2001). "Ortadoğu’yla İlişkiler". Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt I. Ed. Baskın Oran. İstanbul: İletişim Yayınları, 357-369.
• Aral, Berdal (2003). "Özal Döneminde İç ve Dış Siyaset: Süreklilik yada Kopus". Kim Bu Özal? Siyaset,İktisat, Zihniyet. Der. İhsan Sezal ve İhsan Dağı. İstanbul: Boyut Kitapları, 225-227.
• Aras, Bülent (2009). "Turkey's Rise in the Greater Middle East: peace-building in the periphery". Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 11(1), 29-41.
• Arı, Tayyar (2004). Geçmişten Günümüze Orta Doğu: Siyaset, Savaş ve Diplomasi. 1. basım. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Aydın, Mustafa, Özcan, Nihat Ali ve Kaptanoğlu, Neslihan (2007). Riskler ve Fırsatlar Kavşağında Irak’ın Geleceği ve Türkiye. 1. basım. İstanbul: TEPAV Yayınları.
• Aykan, Mahmut Bali (1996). "Turkey’s Policy in Northern Iraq, 1991-95". Middle Eastern Studies, 32(4), 343-366.
• Aziz, Serdar (2014). "Musul’un Düşmesinden Sonra Türkiye ve Irak Kürt Bölgesel Yönetiminin İlişkileri", ORSAM, http://www.orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?ID=5130. Erişim Tarihi: 28 Temmuz 2019.
• Balcı, Ali (2013b). "Türkiye’nin Irak Politikası 2012: İki Irak Hikâyesi". Türk Dış Politikası Yıllığı 2012. Der. Burhanettin Duran, Kemal İnat ve Ufuk Ulutaş, Ankara: SETA Yayınları, 117-136.
• Balcı, Ali (2014). "Enerji'sine Kavuşan Komşuluk Türkiye-Kürdistan Bölgesel Yönetimi İlişkileri". SETA Analiz, 97(1), 7-26.
• Balcı, Ali (2015). Türkiye Dış Politikası. İlkeler, Aktörler, Uygulamalar. 1. basım. İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• Balcı, Ali ve Yeşiltaş, Murat (2006). "Turkey’s New Middle East Policy: The Case of the Meeting of the Foreign Ministers of Iraq’s Neighboring Countries". Journal of South Asian and Middle Eastern Studies, 29(4), 18-37.
• Ballı, Rafet (1992). Kürt Dosyası. 1. basım. İstanbul: Cem Yayınları.
• Bard, O’neill (1996)."The United States And The Middle East: Contiuity And Change". US Foreign And Strategic Policy İn The Post-Cold War Era. Ed. Howard Wierda. USA: Greenwood Press, 120-139.
• Barkey, Henri (2010). "Turkey’s New Engagement in Iraq: Embracing Iraqi Kurdistan". United States Institute of Peace, Special Report, 237(1), 1-16.
• Barzani, Mesud (2010). "Irak Kürt Bölgesel Yönetimi Başkanı Mesut Barzani’nin 4 Haziran 2010’da ORSAM’da Yaptığı Konuşma", http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Etkinlikler/Dosyalar/201065_barzani.orsamda.pdf. Erişim Tarihi: 21 Temmuz 2019.
• Bengio, Ofra (1996). "Irak'ın Toprak Bütünlüğü Tehdit Altında". Avrasya Dosyası (Kuzey Irak Özel), 3(1), 54-66.
• Bila, Fikret (1 Kasım 2009). "Barzani’den Söz", Milliyet Gazetesi, 1.
• Bila, Fikret (2007). Ankara’da Irak Savaşları, 6. basım. İstanbul: Güncel Yayıncılık.
• Bilgin, Nuri (1999). Kollektif Kimlik. 1. basım. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Birand, Mehmet Ali ve Yalçın, Soner (2007). The Özal, Bir Davanın Öyküsü, 10. basım. İstanbul: Doğan Kitapçılık.
• Birdişli, Fikret (2016). Dış Politikada Yöntem ve Türk Dış Politikası. 1. basım. Kahramanmaraş: Sakınmaz Ofset.
• Blanche, Ed (2013). "Kurds: Attaining the Impossible Dream?". The Middle East, 3(1), 1-16.
• Bloom, William (1990). Personal Identity, National Identity and International Relations. 1 st edition. Cambridge: Cambridge University Press.
• Bostanoğlu, Burcu (1998). "Uluslararası Politikada Kuramın Gerekliliği: Türk-Amerikan İlişkilerine Eleştirel Bir Bakış". Türk Dış Politikasında Gelenek ve Değişim. Der. İhsan D. Dağı, Ankara: Siyasal Kitabevi, 65-77.
• Bozarslan, Hamit (2006). "Türkiye’de Kürt Milliyetçiliği: Zımnî Sözleşmeden Ayaklanmaya (1919-1925)". İmparatorluktan Cumhuriyete, Türkiye’de Etnik Çatışma. Der. Erik Jan Zürcher. İstanbul: İletişim Yayınları, 89-123.
• Bruinessen, Martin Van (2005). Kürtlük, Türklük, Alevilik: Etnik ve Dinsel Kimlik Mücadeleleri. Çev. Hakan Yurdakul. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bruinessen, Martin Van (2013). Kürdistan Üzerine Yazılar. Çev. Levent Kafadar, Selda Somuncuoğlu, Bülent Peker, Halil Turansal, Nevzat Kıraç ve Leyla Keskiner. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Charountaki, Marianna (2012). "Turkish Foreign Policy and the Kurdistan Regional Government". Perceptions, Winter, 17(4), 185-208.
• Cleveland, William L. (2008). Modern Ortadoğu Tarihi. Çev: Mehmet Harmancı. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Cumhurbaşkanlığı (2008). "Cumhurbaşkanlığı, "Irak Cumhurbaşkanı ile Yapılan Görüşmelerin Ardından Düzenlenen Ortak Basın Toplantısında Yaptıkları Açıklama", http://www.tccb.gov.tr/basin/basin/basinDetay.aspx?id=4275. Erişim Tarihi: 16 Temmuz 2019.
• Çakmak, Haydar (2004). Uluslararası Krizler ve Türk Silahlı Kuvvetleri. 1. basım. Ankara, Platin Yayınları.
• Çandar, Cengiz (2007). "Tarihçiler, Türkiye ve Kuzey Irak’ı yarın nasıl yazacaklar?", http://www.referansgazetesi.com/haber.aspx?HBR_KOD=81556. Erişim Tarihi: 13 Eylül 2019.
• Çandar, Cengiz (2012). "İşin İçine Kürdistan Petrolü Girerse", http://www.radikal.com.tr/yazarlar/cengiz_candar/ isin_icine_kurdistan_petrolu_girerse-1089153. Erişim Tarihi: 22 Nisan 2018.
• Çandar, Cengiz (2013). "Turgut Özal Twenty Years After: The Man and the Politician", Insight Turkey, 15(2), 21-35.
• Dağlı, Faysal (1994). Birakuji: Kürtlerin İç Savaşı. 1. basım. İstanbul: Belge Yayınları.
• Dalar, Mehmet (2015). "Türkiye-Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi İlişkileri: Karşılıklı Bağımlılık Teorisi Bağlamında Petrol İlişkisine Dayalı Bir Analiz". Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 34(1), 47-70.
• Dalar, Mehmet (2016). Tarihsel, Siyasal ve Hukuksal Perspektifiyle Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi. 1. baskı. Bursa: Aktüel Yayınları.
• Davutoğlu, Ahmet (2002). Küresel Bunalım. 1. basım. İstanbul: Küre Yayınları.
• Davutoğlu, Ahmet (2004). Stratejik Derinlik: Türkiye’nin Uluslararası Konumu. 15. basım. İstanbul: Küre Yayınları.
• Demirel, Emin (2004). Ölüm Arabaları. 1. basım. İstanbul: IQ Yayıncılık.
• Demirel, Taner (2010). "2000’li Yıllarda Asker Ve Siyaset". SETA Analiz, 18(1), 1-27.
• Dessler, David (1989). "What is at Stake in the Agent-Structure Debate?". International Organization, 43(1), 441-473.
• Dışişleri Bakanlığı, (2010). "IKBY Başkanı Mesud Barzani'nin Ülkemizi Ziyareti Hakkında",http://www.mfa.gov.tr/no_-117_-2-haziran-2010_-ikby-Başkani-mesud-barzani_nin-ülkemiziziyareti-hk. Erişim Tarihi: 05 Mart 2018.
• Dünya Bülteni, (30 Ekim 2009). "Davutoğlu, Barzani ile görüşüyor", https://www.dunyabulteni.net/arsiv/davutoglu-barzani-ile-gorusuyor-h94107.html. Erişim Tarihi: 04 Mart 2019.
• Ecevit, Bülent (16 Mayıs 2001) Kürt Devleti "Casus Belli", Hürriyet Gazetesi, 1.
• Edmonds, Cecil J. (2003). Kürtler Türkler ve Araplar: Kuzey-Doğu Irak’ta Siyaset, Seyahat ve İnceleme (1919-1925). Çev. Serdar Şengül ve Serap Ruken Şengül. İstanbul: Avesta Yayınları.
• Efegil, Ertan (2009a). "Türkiye Kürt Sorununa Çözüm Bulabilir mi? Karar Vericilerin Önerilerinin Karşılaştırılmalı Analizi". Uluslararası Davraz Kongresi, Küresel Diyalog (24-27 Eylül 2009). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Efegil, Ertan (2009b). Türkiye’nin Yeni Terörle Mücadele Anlayışı ve Türk Karar Vericilerinin Kürt Sorununa Yaklaşımları. Ortadoğu Yıllığı 2008. Der. Kemal İnat, Muhittin Ataman ve Burhanettin Duran. İstanbul: Küre Yayınları, 445-494.
• Efegil, Ertan (2012). "Türk Dış Politikasında Siyasal Kültürün Etkisi: Kemalist Siyasal Kültürün Evrimleşmesi". Gazi Akademik Bakış Dergisi, 5(10), 189-206.
• Emre, Akif (2014). Yeni Selefilik ve IŞİD. 1. basım. İstanbul: Dübam Yayınları.
• Erdoğan, Recep Tayyip (18 Şubat 2003). "AK Parti Grup Konuşması", http://www.akparti.org.tr/tbmm/tbmmgrup/18.02.2003% 20grup% 20kon.doc. Erişim Tarihi: 09 Eylül 2019.
• Erdoğan, Recep Tayyip (7 Haziran 2007) "Türkiye'nin Muhatabı Kabile Reisi Değildir", http://yenisafak.com.tr/politika/?t=07.06.2007&i=49338. Erişim Tarihi: 04 Mart 2019.
• Erkmen, Serhat (2015). "İç Etkenler Açısından Türkiye’nin Kuzey Irak Politikasının Dönüşümü". Dergi Park,72(1), 171-196.
• Falk, Jorn (2004). "Ferdinand Tönnies". Çev. Lülüfer Körükmez. Muhafazakâr Düşünce, 1(2), 45-60.
• Fırat, Melek ve Kürkçüoğlu, Ömer (2003). "Ortadoğu'yla İlişkiler". Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt II: 1980-2001. Ed. Baskın Oran. İstanbul: İletişim Yayımları, 551-586.
• Fominaya, Cristina Flesher (2010). "Collective Identity in Social Movements: Central Concepts and Debates". Sociology Compass, 4(6), 393-404.
• Fuller, Graham E. (2008). Yükselen Bölgesel Aktör Yeni Türkiye Cumhuriyeti. Çev. Mustafa Acar. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Galbraith, Peter (2007). Irak’ın Sonu: Ulus Devletlerin Çöküşü mü?. Çev. Mehmet Murat İnceayan. İstanbul: Doğan Kitap.
• Gönlübol, Mehmet (1996). "1983-1990 Dönemi: Türkiye’nin 1980’li Yıllardaki Dış Politikasının Bir Değerlendirmesi". Olaylarla Türk Dış Politikası (1915-1995). Der. Mehmet Gönlübol. Ankara: Siyasal Kitabevi, 611-632.
• Gözen, Ramazan (2000). Amerikan Kıskacında Dış Politika, Körfez Savaşı-Turgut Özal ve Sonrası. 1. basım. Ankara: Liberte Yayınları.
• Gözen, Ramazan (2003). "Turgut Özal ve Körfez Savaşı: İdealler ve Gerçekler Açmazında Dış Politika", Kim Bu? Özal, Siyaset, İktisat, Zihniyet, Der. İhsan Sezal ve İhsan Dağı. İstanbul: Boyut Kitapları, 307-351.
• Gözen, Ramazan (2004a). "Kuzey Irak Sorunu". 21.Yüzyılda Türk Dış Politikası. Ed. İdris Bal. Ankara: Nobel Yayanıevi, 769-790.
• Gray, John (2004). El Kaide Modern Olmanın Anlamı. Çev. Zehra Savan. İstanbul: Everest Yayınları.
• Gunter, Michael (1993). "A de facto Kurdish State in Northern Iraq". Third World Quarterly, 14(2), 294-312.
• Gunter, Michael (1997)."The Foreign Policy of Kurds". Journal of South Asian and Middle Eastern Studies, XX(3), 1-17.
• Gunter, Michael M. (1996). "The KDP-PUK Conflict in Northern Iraq". The Middle East Journal, 50(2), 225-241.
• Gunter, Michael M. (2008a). "Permanent and New Realities Facing the Kurdistan Regional Government: Options and Prospects". Journal of Muslim Minority Affairs, 28(2), 237-249.
• Gunter, Michael M. (2008b). The Kurds Ascending: The Evolving Solution Kurdish Problem Iraq And Turkey. 1 st edition. New York: Palgrave Macmillan.
• Güneş, Hakan (2012). "Eksen ve Mezhep Tartışmaları Arasında Türk Dış Politikasında Yeni Eğilimler". İktisat Dergisi, 520(1), 1-13.
• Güztoklusu, Murat (2008). Kurtuluş Savaşımızın Kapanmayan Cephesi: Musul Özdemir Harekâtı. 1. basım. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Hale, William (2003). Türk Dış Politikası 1774-2000. Çev. Petek Demir. İstanbul: Mart Matbaası.
• Hettne, Björn (2008). "Teori ve Pratikte Güvenliğin Bölgeselleşmesi". Uluslararası İlişkiler", 5(18), 87-106.
• Heywood, Andrew (2013). Küresel Siyaset. Çev. Nasuh Uslu ve Haluk Özdemir. Ankara: Adres Yayınları.
• İnat, Kemal ve Duran, Burhanettin (2005). "AKP Dış Politikası: Teori ve Uygulama". Demokrasi Platformu, 1(4), 1-39.
• İşeri, Emre (2014). "Barış Boru Hattı Vizyonu". Ortadoğu Analiz Dergisi, 6(61), 10-13.
• Johnson, Chalmers (2005). Amerikan Emperyalizminin Sonbaharı. Çev. Hasan Kösebalaban. İstanbul: Küre Yayınları.
• Jwaideh, Wadie (2012). Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi Kökenleri ve Gelişimi. Çev. İsmail Çekem ve Alper Duman. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karacasulu, Nülifer (2012). "Uluslararası İlişkilerde İnşacılık Yaklaşımları". Uluslararası İlişkilerde Postmodern Analizler-1, Kimlik, Kültür, Güvenlik ve Dış Politika. Der. Tayyar Arı. Bursa: MKM Yayınları, 109-126.
• Kaya, İbrahim (2001)."11 Eylül saldırıları ve sonrası: Uluslararası Hukukta Askeri Müdahale". Strateji Dergisi, 3(1), 99-112.
• Kayar, Mustafa (2003). Türk Amerikan İlişkilerinde Irak Sorunu. 1. basım. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları.
• Kırımlı, Meryem (2001). "Soğuk Savaş Sonrası Bağımsız Türk Cumhuriyetlerine Yönelik Türk Dış Politikası". 21. Yüzyılın Eşiğinde Türk Dış Politikası. Der. İdris Bal. İstanbul: Alfa Yayınları, 359-371.
• Kışlalı, Mehmet Ali (1996). Güneydoğu Düşük Yoğunluklu Çatışma. 1. basım. Ankara: Ümit Yayıncılık.
• Kirişçi, Kemal ve Winrow, Gareth M. (1997). Kürt Sorunu, Kökeni ve Gelişimi. Çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kösebalaban, Hasan (2013). Türk Dış Politikası: İslam, Milliyetçilik ve Küreselleşme. Çev. Hüsamettin İnaç. Ankara: BigBang Yayınları.
• Kurubaş, Erol (2004). "Kuzey Irak’ta Olası Bir Ayrılmanın Meşruluğu ve Self-Determinasyon Sorunu". Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 59(3), 147-179.
• Küçük, Mustafa (2015). "Uluslararası İlişkilerde Sosyal İnşacılık". Uluslararası İlişkiler Teorileri. Ed. Ramazan Gözen. İstanbul: İletişim Yayınları, 325-377.
• Kürkçüoğlu, Ömer (1972). "Türkiye’nin Arap Orta Doğusu’na Karşı Politikası". Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Yayınları, 340(1), 60-68.
• Kürkçüoğlu, Ömer (1978). Türk-İngiliz İlişkileri(1919-1926). 1. basım. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları.
• Laçiner, Sedat (2003). "Sosyo-Ekonomik Dış Politika: Türkiye-Irak ilişkileri Örneği". Irak Krizi (2002-2003). Der. Ümit Özdağ, Sedat Laçiner ve Serhat Erkmen, Ankara: ASAM yayımları, 243-244.
• Lebow, Richard Ned (2008). "Identity and International Relations". International Relations, 22 (4), 473-492.
• Lindenstrauss, Gallia and Aksoy, Furkan (2012). "Turkey and Northern Iraq: Tightening Relations in a Volatile Environment". Strategic Assessment, . 15(3), 49-58.
• Lowry, Richard S. and Gerrard, Howard (2006). US Marine in Iraq: Operation Iraqi Freedom 2003. 1 st edition. Florida: Osprey publishing.
• Mardin, Şerif (2006). Türk Modernleşmesi, Makaleler 4. 16. basım. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Marolda, Edward J.,-Schneller, Robert J. (2001). Shield and Sword: The United States Navy and the Persian Gulf War. 1 st edition. Washington: Government Reprints Press.
• McDowall, David (2004). Modern Kürt Tarihi. Çev. Neşe Nur Domaniç. Ankara: Doruk Yayımcılık.
• Meray, Seha L. (1978). Lozan Barış Konferansı, Tutanaklar-Belgeler. 1. basım. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Murinson, Alexander (2006). "The Strategic Depth Doctrine of Turkish Foreign Policy". Middle Eastern Studies, 42(6) 940-953.
• Müderrisoğlu, Okan (31 Ekim 2009). "Barzani Demokratik Açılıma Destek Verdi", http://www.sabah.com.tr/gundem/2009/10/31/barzani_demokratik_acilima_destek_verdi. Erişim Tarihi: 18 Temmuz 2019.
• Oktav, Özden Zeynep (2010). "Çok Boyutlu Türk Dış Politikasına Bir Örnek: Türkiye-Irak-Bölgesel Kürt Yönetimi Arasında Gelişen İlişkiler ve Nedenleri". Ortadoğu Etütleri, 1(2), 53-74.
• Okyar, Osman (1984). "Ataturk’s Quest For Modernism". Ataturk And Modernization Of Turkey. Ed. Jacob M. Landau. Leiden: Westview Press, 45-53.
• Oniş, Ziya (2004). "Turgut Ozal and His Economic Legacy: Turkish Neo-Liberalism in Critical Perspective". Middle Eastern Studies, 40(4), 113-134.
• Oran, Baskın (1998). Kalkık Horoz, Çekiç Güç ve Kürt Devleti. 2. basım. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Oran, Baskın (2001). "1990-2001: Küreselleşme Ekseninde Türkiye". Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt I. Ed. Baskın Oran. İstanbul: İletişim Yayınları, 203-242.
• Oran, Baskın (2013). "2001-2012: 11 Eylül Olayı Ertesinde AKP Dönemi". Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt III: 2001-2012. Ed. Baskın Oran. İstanbul: İletişim Yayınları, 13-248.
• Öğür, Berkan, Baykal, Zana ve Balcı, Ali (2014). "Kuzey Irak-Türkiye ilişkileri: PKK, Güvenlik ve İşbirliği". Sa¬karya ORMER Rapor, 2014(1), 1-58.
• Öke, Mim Kemal (1987). Musul Meselesi Kronolojisi: 1918-1926. 1. basım. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Özcan, Ahmet (2000). İdrîs-i Bitlisî. İslam Ansiklopedisi Cilt 5. 3. basım. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Özcan, Gencer (2003) "Dört Köşeli Üçgen Olmaz: Irak Savaşı, Kürt Sorunu ve Bir Stratejik Perspektifin Kırılması". Foreign Policy, 25(1), 38-49.
• Özcan, Gencer (2004). "Türkiye Dış Politikasında Algılamalar, Karar Alma ve Oluşum Süreci", Türk Dış Politikasının Analizi. Der. Faruk Sönmezoğlu, İstanbul: Der yayınları, 828-894.
• Özcan, Gencer (2009). "Facing Its Waterloo in Diplomacy: Turkey’s Military in The Foreign Policy-Making Process". New Perspectıves on Turkey, 40(1), 83-102.
• Özdabak, Mustafa (6 Haziran 2010). "Gel, Yap Paranı Alıp Git", Milliyet Gazetesi, 1.
• Öznur, Hakkı (2003). Cahşların Savaşı, Kuzey Irak Kürt Hareketi ve Musul-Kerkük Meselesi. Ankara: Altınküre Yayımları.
• Özpek, Burak Bilgehan (2012). "Democracy or Partition: Future Scenarios for the Kurds of Iraq". Insight Turkey, 14(3), 127-140.
• Pehlivanoğlu, A. Öner (2004). Ortadoğu ve Türkiye. 1. basım. İstanbul: Kastaş Yayınevi.
• Pollack, Kenneth (2002). The Threatening Storm. 1 st edition. New York: Random House.
• Reus-Smit, Christian (2013). "Konstrüktivizm". Uluslararası İlişkiler Teorileri. Ed. Andrew Linklater, Scott Burchill. Çev: Ali Aslan, Muhammed Ali Ağcan. İstanbul: Küre Yayınları, 279-310.
• Romano, David (2008). "Iraqi Kurdistan and Turkey: Temporary Marriage?". Middle East Policy, 22(1), 89-90.
• Sardan, Tolga ve Sık, Barkın (22 Ekim 2007). "PKK'dan Dağlıca Baskını: 12 Şehit", http://www.milliyet.com.tr/2007/10/22/guncel/agun.html. Erişim Tarihi: 14 Eylül 2019.
• Selvi, Songül (31 Ekim 2009). "Basra İstanbul Ekseni Oluşuyor", Radikal Gazetesi, 16.
• Sheppard, David, Reed, John and Raval Anjli, (23 August 2015). "Israel Turns to Kurds for Three-Quarters of ıts Oil Supplies", Financial Times, 1.
• Sönmezoğlu, Faruk (2006). II. Dünya Savaşı’ndan Günümüze Türk Dış Politikası. 1. basım. İstanbul: Der Yayınları.
• Sunar, Ekrem (2007). Barzan’dan Bağdat’a Kürtler, Irak’ta Kürtlerin Yüzyıl Savaşları. 1. baskı. İstanbul: Doz Yayınları.
• Şimşir, Bilal N. (2004). Türk-Irak İlişkilerinde Türkmenler. 1. basım. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Talabani, Celal (20 Kasım 2003). "Talabani'den övgüler", http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=96173. Erişim Tarihi: 04 Mart 2019.
• Talabani, Celal (21 Temmuz 2007). "Talabani: Kedi bile teslim etmeyiz", http://yenisafak.com.tr/dünya/default.aspx?t=21.10.2007&i=76263. Erişim Tarihi: 04 Mart 2019.
• Taştekin, Mesut (2006). "Türk Dış Politikasında 2003 Irak Savaşı". II. Körfez Savaşı. Der. Mehmet Şahin ve Mesut Taştekin. Ankara: Platin Yayınları, 245-282.
• Uslubaş, Tolga (2013). Alfabetik Osmanlı Tarihi: Geçmişten Günümüze Osmanlı, "Eyalet Başlığı". 1. basım. İstanbul: Venedik Yayınları.
• Uzgel, İlhan (1998). "Türk Dış Politikasında 'Sivilleşme' ve Demokratikleşme Sorunları: Körfez Savaşı Örneği". Anakara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 53(1), 307-326.
• Uzgel, İlhan (2004). "Ordu Dış Politikanın Neresinde?". Türkiye'de Ordu: Bir Zümre, Bir Parti. Der. Ahmet İnsel, Ali Bayramoğlu. İstanbul: Birikim Yayınları, 311-334.
• Uzgel, İlhan (2013). "ABD ve NATO’yla İlişkiler", Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt III: 2001-2012. Ed. Baskın Oran. İstanbul: İletişim Yayınları, 243-325.
• Ülsever, Cüneyt (12 Haziran 2007). "Kuzey Irak ve AKP’nin hal-i pür melali", Hürriyet Gazetesi, 1.
• Warner, Carolyn ve Manfred, Wenner (2001). "Thinking about the Role of Religion in Foreign Policy: A Framework for Analysis". Foreign Policy Analysis, 7(1), 113-135.
• Wendt, Alexander (1995). "Constructing International Politics". International Security, 20(1), 71-81.
• Wendt, Alexander (1999). Social Theory of International Politics. 1 st edition. Cambridge: Cambridge University Press.
• Wendt, Alexander (2013). "Anarşi Devletler Ne Anlıyorsa Odur: Güç Politikalarının Sosyal İnşası". Uluslararası İlişkiler, 10(39) 3-43.
• Yavuz, M. Hakan (1998). "İkicilik (Duality): Türk-Arap İlişkileri ve Filistin Sorunu (1947-1994)". Türk Dış Politikasının Analizi. Ed. Faruk Sönmezoğlu. İstanbul: Der Yayınları, 567-583.
• Yavuz, Turan (1993). ABD’nin Kürt Kartı. 1. basım. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Yeğen, Mesut (2009). "Kemalizm ve Hegemonya". Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 2. Der. Ahmet İnsel. İstanbul: İletişim Yayınları, 56-74.
• Yeşilbursa, Behçet Kemal (2009). "Geçmişten Günümüze Irak Meselesi". Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(Özel Sayı-II), 1315-1343.
• Yeşilyurt, Nuri ve Akdevelioğlu, Atay (2013). "AKP Döneminde Türkiye’nin Ortadoğu Politikası". AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Bilançosu (2002-2009). Der. İlhan Uzgel ve Bülent Duru. Ankara: Phoenix Yayınevi, 381-409.
• Yıldız, Hakan (2004). Büyük Oyun, Irak-Musul-Kerkük Üçgeni. 1. basım. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayımcılık.
• Yılmaz, Sait (2006). 21’inci Yüzyılda Güvenlik ve İstihbarat. 1. basım. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Zeyrek, Deniz (6 Kasım 2007). "Operasyona Yeşil Işık", Radikal Gazetesi, 10.
• Zürcher, Erik Jan (1995). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. Çev. Yasemin Saner. İstanbul: İletişim Yayınları.