Şamanizm’den Günümüze Kalanlar

Year 2025, Volume: 29 Issue: 1, 29 - 36, 25.03.2025

Celal Aslan , Ayşe Aybüke Yücel

https://doi.org/10.53487/atasobed.1474755

Abstract

Eski Türklerin kötü ruhlardan arınmak, hastalıklardan şifalanmak ve gelecekten haber almak için başvurdukları kişiler şamanlar olmuşlardır. Şamanizm de şaman kelimesinden türetilmiştir. Şamanlık mevcut dini inanışın bir sistem dâhilinde ve teknik biçimde uygulanması olarak tanımlanmaktadır. Şamanizm inanç sisteminde yaşanan birçok uygulamanın bugün hem İslam dininde karşılığı olan noktaları hem de Anadolu topraklarında kültürel şekilde devam eden ritüel ve inançları varlığını korumaktadır. İslamiyet’in kabulünden sonra Türkler Şaman geleneklerini hayatlarından çıkaramamışlardır. Küçük büyük birçok ritüel ve inanç İslam dini içinde de varlığını korumuştur. Özellikle Türklerin İslamiyet’i kabul etmesinde büyük bir öneme haiz bulunan Türk tasavvufunda Şamanizm izleri oldukça fazla örnekle tespit edilmiştir. Lakin bu izler İslam dinine uydurularak Türk-İslam senteziyle oluşturulmuştur. Bu etkilerden bazıları İslam dini ile bağdaşan inançlarken bir kısmı ise kültürel olarak aktarılan batıl sayılarak toplumun bir kısmı tarafından reddedilen şeylerdir. Hazırlanan bu makalede öncelikle Şamanizm inanç sistemi ve şamanların icra ettikleri ritüellerden söz edilmiştir. Ardından İslamiyet’in kabulünden sonra Türk topluluklarında karşımıza çıkan tasavvufi dini sistemlerle Alevilik içerisinde yer alan Şamanizm kaynaklı uygulamaların benzerliklerine bakılmış ve sosyal hayatta müşahede edilen Şaman kökenli inanışların günümüze yansımalarından bahsedilmiştir. Gelenek olarak varlığı sürdürülenlerin bugün ne amaçla yapıldığı ve bağlamından kopup kopmadıklarına da değinilmiştir.

Keywords

Şamanizm, Şaman, Mevlevilik, Alevilik, Ritüel

Remnants of Shamanism to Present Day

Abstract

The individuals whom the ancient Turks turned to for purification from evil spirits, healing from illnesses, and receiving insights about the future were shamans. The term "Shamanism" is derived from the word "shaman." Shamanism is defined as the systematic and technical practice of the prevailing religious beliefs. Many practices observed in the belief system of Shamanism today have counterparts in Islam and continue to exist as cultural rituals and beliefs in the Anatolian region. After the acceptance of Islam, the Turks could not entirely eliminate Shamanic traditions from their lives. Numerous rituals and beliefs, both minor and significant, have continued to exist within the framework of Islam. In particular, traces of Shamanism have been identified with numerous examples in Turkish mysticism, which played a significant role in the Turks' adoption of Islam. However, these traces have been adapted to align with Islam, forming a Turkish-Islamic synthesis. Some of these influences are compatible with Islamic beliefs, while others, deemed superstitious and culturally transmitted, have been rejected by certain segments of society. In this article, the belief system of Shamanism and the rituals performed by shamans are first discussed. Following this, the similarities between Sufi religious systems that emerged among Turkish communities after the acceptance of Islam and the Shamanic practices within Alevism are examined. The reflections of Shamanic beliefs observed in social life today are also addressed. Additionally, the purposes for which these traditions are maintained today and whether they have been disconnected from their original context are explored.

Keywords

Shamanism, Shaman, Mevlevism, Alevism, Ritual.

References

• Arvas, A. (2014). Şamanizm. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 3(3), 49-71. Avcıoğlu, D. (1978). Türklerin tarihi 1. Yaylacık Matbaası.
• Avcıoğlu, D. (1978). Türklerin tarihi 2. Yaylacık Matbaası.
• Bars, M.E. (2018). Şamanizmden tasavvufa şamandan sufi/veliye değişim/dönüşümler. Türkbilig, (36), 167-186.
• Bayat, F. (2009). Ana hatlarıyla Türk şamanlığı. Ötüken Neşriyat.
• Bozkurt, F. (1995). Türklerin dini. Cem Yayınevi.
• Buluç, S. (1979). Şamanizm. İslam ansiklopedisi (c. 11, s. 320-335). Milli Eğitim Bakanlığı.
• Candan, E. (2011). Türklerin kültür kökenleri. Sınır Ötesi Yayınları. Çoruhlu, Y. (2002). Türk mitolojisinin ana hatları. Kabalcı Yayınları. Eliade, M. (1999). Şamanizm. İmge Kitabevi.
• Er, A. (2021). Geçmişten günümüze şamanizm. (Yayın no 683711) [Yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi] Sivas. Ersürel, Ü. (2009). Türk kültüründe şamanizm izleri. [Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi] İstanbul.
• Esin, E. (1978). İslamiyetten önceki Türk kültür tarihi ve islama giriş. Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Gömeç, S. (1998). Şamanizm ve eski Türk dini. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (4), 38-50.
• Gömeç, S. (2011). Şamanizm ve eski Türk dini. Berikan Yayınevi.
• Gülensoy, T. (2011). Barbar Türkler. Akçağ Yayınları.
• Güller, K. (1995). Şamanizm ve animizm’in Anadolu Türk kültürüne yaptığı bazı etkiler üzerine düşünceler. Öneri Dergisi, 1 (2), 159-162.
• Güngör, H. (2010). Şamanizm. TDV İslam Ansiklopedisi, 38, 325-328.
• İnan, A. (1952). Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları, Ankara İlahiyat Fakültesi Dergisi, (4), 19-30.
• İnan, A. (1976). Eski Türk dini tarihi. Milli Eğitim Basımevi.
• İnan, A. (2000). Tarihte ve bugün şamanizm materyaller ve araştırmalar. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İzgi, M.C. (2012). Şamanizm ve şamanlara genel bakış. Lokman Hekim Journal, 2 (1), 31-38.
• Kafesoğlu, İ. (2014). Türk Milli Kültürü. Ötüken Neşriyat.
• Kaşgarlı, M. (1985). Divanü lûgat-it-Türk tercümesi (B. Atalay Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaca, M. (2015). Çankırı yöresinde el verme geleneği: “bakır basması” hastalığının “alazlama” yöntemi ile tedavi edilmesi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 8(15), 61-65.
• Kocaova, K.A. (2014). Türk çok tanrıcılığı: tengricilik. Kutlualtay Yayını.
• Köksal, H. (1996). Türk düğünlerinde “saçı” geleneği, buna bağlı ritler-pratikler. Bilig, (1), 75-81. Köprülü, M.F., (1999). Edebiyat araştırmaları. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Küçük, A., Tümer G., Küçük M.A., (2012). Dinler tarihi. Berikan Yayınevi.
• Mömin, S. (2013). Şamanizm ve günümüzdeki kalıntıları (Uygur toplumundaki tabular üzerine). Ulakbilge, 1(1), 80-89.
• Mutlu Orhan N. (2022). Şamanizmden Anadolu Aleviliğine müzik ve kozmoloji ilişkisi. [Yüksek Lisans Tezi, Ömer Halisdemir Üniversitesi] Niğde.
• Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi 1. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Roux, J.P. (1994). Türklerin ve Moğolların eski dini (Çev.: A. Kazancıgil). İşaret Yayınları.
• Tansü, Y.E., Babacan, K., Özaslan E., (2024). Şamanizm kültüründe renklerin yeri. Özçatal, E.Ö. (Ed.). 11th Internatıonal "başkent" condress on socıal, humanıtıes, admınıstratıve and educatıonal scıences proceedıngs book. s. 383- 392.
• Tanyu, H. (1978). Türklerin dini tarihçesi. Türk Kültür Yayını.
• Turan, F.A. (2010). Şaman ritüellerinden Alevi semahlarına esrarlı yolculuk. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (56), 153-162.
• Yormaz, S. (2022). Türklerde şaman/Kökler [Belgesel]. TRT 2, İstanbul. www.youtube.com/watch?v=1-5ZMjRFArg&t=71s
• Yücekal, E.G. (2009). Mevlevilikte şamanizm izleri. Töre Yayınevi.