ENDERUNLU FAZIL’IN RAMAZANİYE TÜRÜ ŞİİRLERİNDE YER ALAN DİNÎ-TASAVVUFÎ KAVRAMLAR

Year 2022, Volume: 1 Issue: 68, 1 - 8, 26.06.2022

Talip Çukurlu , Mesut Bayram Düzenli

https://doi.org/10.5152/AUJFL.2022.937139

Abstract

Klasik Türk edebiyatında ramazaniyyeler ilk defa XV. yüzyılda görülmeye başlanmış ve XVIII. yüzyılda yaygın olarak yazılmıştır. Divan şairlerinin Ramazan ayı vesilesiyle padişahlara, devlet büyüklerine veya hamilerine sundukları ve nesip bölümünde Ramazan’ı anlatan ve genellikle kaside nazım şekliyle yazdıkları, “ramazaniyye” adı verilen bu manzumeler, Osmanlı toplumunun Ramazan ayına bakışını tespit etmede son derece önemli kaynaklardır. Ramazaniyyeler, başta kasideler olmak üzere farklı nazım şekilleriyle de yazılabilmektedir. Bu türde en çok manzume yazan şair Enderunlu Fazıl’dır. Enderunlu Fazıl, yirmi biri kaside ve ikisi terkip-bent olmak üzere toplam yirmi üç ramazaniyye türünde manzume kaleme almıştır.
Bu çalışmada, Enderunlu Fazıl Divanı’ndaki ramazaniyye türü manzumelerde yer alan dinî-tasavvufî kavramlar üzerinde durulmuştur. Bunun için İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde bulunan NEKTY02819 demirbaş numaralı yazma eser esas alınmış; yaprak, şiir ve beyit numaraları bu eserdeki sıraya göre verilmiştir. Bazı durumlarda Almanya Milli Kütüphanesi (Deutsche Nationalbibliothek) Türkçe Yazmalar Koleksiyonu’nda bulunan Ms.or.fol.3343 demirbaş numaralı yazmadan ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı’nda bulunan O/253 demirbaş numaralı matbu nüshadan yararlanılmıştır. Ramazaniyyelerin nazım şekilleri, beyit sayıları, başlıkları ve vezinleri bir tablo halinde verilmiştir.

Keywords

Enderunlu Fazıl, Ramazaniyye, Kaside, Din, Tasavvuf

Religious-Sufistic Concepts in Enderunlu Fazil's Poems of Ramadaniyya

Abstract

In classical Turkish literature, poems mentioning the month of Ramadan were first published in XVII. and XVIII. century is a widespread species. These poems, called “ramadaniyya”, which the poets of the Divan presented to the sultans, elders or patrons on the occasion of the month of Ramadan and wrote about the Ramadan in the section of “nesip” and generally written in ode, are extremely important sources in determining the Ottoman society’s view of the month of Ramadan. Poems that mention the month of Ramadan can also be written in different verse forms, especially odes. The poet who wrote the most poems in this genre is Enderunlu Fazil. In Enderunlu Fazil’s Divan, there are twenty-three ramadaniyya type poems, twenty-one odes and two composi- tion-bent. In this study, religious-mystical elements in the "ramadaniyya" type of poems in the Enderunlu Fazıl Divan’s were examined. For this, the manuscript with the fixture number NEKTY02819 in the Library of Rare Works of Istanbul University was taken as a basis; page, poem and couplet numbers are given in the order in this work. In some cases, Ms.or.fol.3343 in the Turkish Manuscripts Collection of the German National Library (Deutsche Nationalbibliothek) and the printed copy with the fixture number O / 253 in the Atatürk Library of Istanbul Metropolitan Municipality. The verse forms, number of couplets, titles and meters of the Ramadaniyya are given in a table.

Keywords

Enderunlu Fazıl, Mysticism, Ode, Ramadaniyya, Religion

References

• Ayverdi, İlhan (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Bezci, Gül (2018). Osmanlı Toplumunda Ramazan Kültürü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
• Canan, İbrahim (1993). Kütüb-i Sitte. C: 9, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Canım, Rıdvan (2020). Divan Edebiyatında Türler. (6. Baskı) Ankara: Grafiker Yayınları.
• Çelebioğlu, Amil (1998). Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. MEB Yay, Ankara.
• Dursunoğlu, Halit (2003). “Klasik Türk Edebiyatında Ramazan Konulu Şiirler”, Atatürk Üniversitesi TAED, C: 10, S. 22, s. 9-29.
• Enderunlu Fazıl (1990). Büyük Türk Klasikleri. Ankara: Ötüken Neşriyat, 124-125.
• Enderunlu Fazıl. Dîvân-ı Fâzıl Beg Enderûnî. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, NEKTY02819.
• Enderunlu Fazıl. Dîvân-ı Fâzıl. Almanya Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları (Staats-bibliothek, Berlin), No. Ms.or.fol.3343.
• Enderunlu Fazıl. Dîvân-ı Fâzıl Beg Enderûnî. (MATBU), İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, No. O/253.
• Eren, Hulusi (2019). “Sosyal Hayata Bakan Yönüyle Nedim’in Ramazaniyesi Üzerine Bir İnceleme”, Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi, Y. 5, S. 10, s. 147-164.
• Ertan, Mehmet Emin (1995). Divan Edebiyatında Ramazaniyeler Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi, SBE, Edirne.
• Fatin Davud Efendi (2017). Hâtimetü’l-Eş‘âr. Süleymaniye Kütüphanesi Rauf Yekta Bölümü No. 310, (Haz. Ömer Çiftçi). s. 384-385. (ET: 27.12.2020). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55976,fatin-tezkiresi-pdf.pdf?0
• Kaya, Bayram Ali; Yılmaz, Ozan; S. Coşkun, Vildan; Kaplan, Orhan (2019). Klasik Türk Edebiyatı Temel Bilgiler. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Kesik, Beyhan (2014). “Enderunlu Fâzıl (Hüseyin) Bey”. TEİS, (ET: 10.12.2020). http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fazil-enderunlu-fazil-huseyin-bey
• Koç Keskin, Neslihan (2010). “I. Abdülhamit’in Şehzadelerinin Bed’-i Besmele Törenini Anlatan Enderunlu Fâzıl’ın Surname-i Şehriyar’ı Üzerine”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 27, s. 149-186.
• Koçu, Reşat Ekrem (1971). “Fazıl Bey, Fazıl Divanı”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C: 11, s. 5589-5592. İstanbul: Koçu Yayınları.
• Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. (2012). Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali. Ankara: TDV Yayınları.
• Küçük, S. (1995). “Enderunlu Fazıl”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C: 11, s. 188-189.
• Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmânî. C: 2, s. 510-511. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Pekolcay, Necla; Eraydın, Selçuk; Tahralı, Mustafa; Uzun, Mustafa; Subaşı, M. Hüsrev (2000). İslâmî Türk Edebiyatında Şekil ve Nev’îlere Giriş, Kitabevi Yay, İstanbul.
• Şemseddin Sami (1996). Kâmûsu’l-A’lâm. C: 6, s. 3331. Ankara.
• Şener, Mehmet (2000). “İmsak”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C: 22, s. 238-239. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uzun, Mustafa İsmet (2007). “Ramazâniyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C: 34, s. 439-440. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ünver, A. Süheyl (1960), “Ramazan Medeniyyeti”, Diyanet İşleri Başkanlığı 1960 Yıllığı, s. 21-24.
• Yavuz, Yunus Vehbi (1996). “Fitre”, (ET: 10.10.2020). TDV İslâm Ansiklopedisi, C: 13, s. 160-161. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yekbaş, Hakan (2012). “Ramazan’ı Divan Şiiri Metinlerinden Okumak”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, S. 6, s. 173-230.
• Yöntem, Ali Canib (1977). “Fazıl”, MEB İslâm Ansiklopedisi, C: 4, s. 529-531. İstanbul: MEB.
• Yücel, İrfan (1998). “Hilâl”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C: 18, s. 1-11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yüksel, Sedit (1977). “Koca Ragıp Paşa’nın Ramazaniyesi”, Türkoloji Dergisi, C. VII, s. 41-46.