TASAVVUF PERSPEKTİFİNDE FÜTÜVVETİN ANLAM BOYUTU

Year 2015, Issue: 43 - Review of the Faculty of Divinity Atatürk University, 330 - 361, 05.07.2015

Bekir Köle

Abstract

Fütüvvet, kavramsal çerçevede tasavvufla sürekli etkileşim halinde olmuştur.
Kur’ân’da, “fetâ” ve türevleriyle geçen fütüvvet kelimesi, peygamberler
ve bazı marifet ehli kişileriçin bir unvan olarak kullanılmıştır. Sûfîler
de bu sebeple fütüvvet kavramının kökünü, onların örnek hayatlarında aramışlardır.
Bundan dolayı makalede öncelikle, söz konusu şahsiyetlerin hangi
davranışlarına binaen fetâ/ fitye şeklinde anıldığı hususu üzerinde durulmuştur.
Ardından da fütüvvet nebevi bir miras olarak ele alınarak, bu konuda
yapılan tarif ve yorumlar çerçevesinde, fütüvvet kavramına yüklenen
anlamlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Bunun sonucu olarak da bu anlamlardan
öne çıkanlar, belli bir tasnif içerisinde değerlendirilmiştir.

Keywords

Peygamber, Fütüvvet, Fetâ, Tasavvuf, Sûfî

References

• Abduh, Muhammed, Tefsîru’l-Menâr, Kâhire: Dâru’l-Menâr, 1947, c. IXII.
• Abdulmevlâ, Muhammed Ahmed, el-Ayyârun ve’ş-Şuttâru’l-Bağâdide fî’tTârîhi’l-Abbâs, İskenderiye: Müessesetü Şebâbi’l-Câmia, 1990.
• Aclûnî, Ebü’l-Fida İsmail b. Muhammed, Keşfü’l-Hafâ ve Muzîlu’l-İlbâs, Beyrut: Müessesetü Menâhili’l-İrfân, ts.; Dımaşk: Mektebetü’l-Gazalî, ts., c. I. Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah eş-Şeybânî, el-Müsned, şerh. Hamza Ahmed ez-Zeyn, Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1994, c. IX, XVI.
• Ankaravî, İsmail Rusuhî, Minhâcu’l-Fukarâ, Kahire: Bulak Matbaası, 1256. Anadol, Cemal, Ahîlik Kültürü ve Fütüvvetnâmeler, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 2001.
• Ateş, Süleyman, Sülemî ve Tasavvufî Tefsîri, İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1969.
• Attâr, Ferîdüddîn, Tezkiretü’l-Evliyâ, trc. Süleyman Uludağ, Bursa: İlim ve Kültür Yay., 1984.
• Bayram, Mikail, Ahi Evren Tasavvufî Düşüncenin Esasları, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 1995.
• Bolat, Ali, Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melâmetîlik, İstanbul: İnsan Yay., 2003.
• Buharî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil, Sahîhu’l-Buharî, Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1998.
• Cevdet, Muallim, “İslam-Türk Teşkilat-ı Medeniyesinden Ahiler Müessesesi”, Büyük Mecmua, İstanbul 1919, sayı: 5-10.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd, es-Sıhâh Tâcü’l-Lügati ve Sıhâhü’l-Arabiyye, tahk. Ahmed Abdulgafûr, Attâr, Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, Beyrut 1984, c. V, VI.
• el-Cevziyye, İbn Kayyım, Medâricü’s-Sâlikîn, tahk. Rıdvan Câmi’ Rıdvân, Kâhire: Müessesetü’l-Muhtâr, 2001, c. II.
• Çağatay, Neş’et, “Fütüvvet-Ahi Müessesesi’nin Menşei Meselesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1952, sayı:1-3.
• _______________, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., 1974.
• Demirtaş, Funda, “Fütüvvet Kavramının/Kurumunun Askerî ve Siyasî Mahiyeti”, Uluslararası Ahilik Sempozyumu (Kalite Merkezli Bir Yaşam), edit. Ali Çavuşoğlu, Kayseri 2011.
• Doğrul, Ömer Rıza, İslâm Tarihinde İlk Melâmet (Melâmete Ait En Eski Vesikanın Tercümesi), İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1950.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvud, (Kitâ- bu’l-Edeb), Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, 1424.
• Ebû Ya’lâ el-Mevsılî, el-Müsned, tahk. Hüseyin Selim Esed, Beyrut: Dâ- ru’l-Me’mûn li’t-Turâs, 1986, c. VII.
• Gazalî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, Riyâzu’t-Tâlibîn ve Umdetü’s-Sâlikîn (Mecmûatü Resâil içerisinde bir bölüm), tahk. İbrahim Emin Muhammed, Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, ts.
• Gölpınarlı, Abdülbaki, İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Akademik Yay., 2011.
• _______________, Abdülbâki, Tasavvuf, İstanbul: Elif Kitabevi, 2009, c. II. Hartmann, Richard, “es-Sülemî’nin Risâletü’l-melâmetiyyesi”, trc. Köprü- lüzâde Ahmed Cemal, Daru’l-Fünûn Edebiyat Fakültesi Mecmuası, yıl: 3, Nisan- Mayıs 1340, sayı: 6, s. 277-322.
• Herevî, Ebû İsmail Abdullah b. Muhammed el-Ensârî, Menâzilü’s-Sâirîn, Kâhire: Matbaa-i Mustafa, 1966.
• Hücvirî, Ali b. Osman Cüllabî, Keşfü’l-Mahcûb (Hakikat Bilgisi), haz. Sü- leyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010.
• İbn-i Acibe, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el-Hasenî eş- Şâzelî, Mi’râcü’t-Teşevvüf ilâ Hakâiki’t-Tasavvuf, tahk. Abdülmecid Hayyâlî, Dâru’l-Beydâ.
• İbn-i Arabî, Ebu Bekr Muhyiddîn Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Abdillah, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, tash. Ahmed Şemsüddin, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999, c. I-IX.
• İbn-i Asâkir, Ali b. el-Hasan b. Hibetullah, Târihu Medineti Dımaşk, tahk. Ömer b. Gurâme el-Umrevî, Beyrut: Dârul’l-Fikr, 1996.
• İbnü’l-Cevzî Abdurrahman b. Ali b. Muhammed b. Ca’fer, Sıfatu’s-Safve, tahk. Târık Muhammed Abdulmün’im, İskenderiye: Dâru İbn-i Haldun, ts., c. I-II.
• İbn Manzur, Lisânu’l-Arab, Kâhire: Dâru’l-Meârif, ts., c. V.
• Kara, Mustafa, “Fütüvvet- Melâmet Münasebeti”, Türk Kültürü ve Ahilik, XXI. Ahilik Bayramı Sempozyumu Tebliğleri, İstanbul: Yaylacık Matbaası, 1986.
• Kâşânî, Kemâleddin Abdürrezzâk b. Ebü’l-Ganâim Muhammed, Letâifu’l-A’lâm fî İşarâti Ehli’l-İlhâm tahk. Saîd Abdülfettah, Kahire: Dârü’l-Kü- tübi’l-Mısriyye, 1996/1416, c. I- II.
• el-Kaysî, Nûrî Hamûdî, “el-Fütüvvetü Tetavvur ve Delâle”, Madjallat alMadjma al-İlmi al-Iraqi, sayı: 3, c. XXXIV, Baghdad 1983.
• el-Kummî, Abbâs b. Muhammed Rızâ, Sefînetü’l-Bihâr, Necef: Matbaatü’l-İlmiyye, 1355.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebu Bekr, el-Câmiu liAhkâmi’l-Kur’ân, Müessesetü’r-Risâle: Beyrut, 2006, c. I- XXIV.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Kasım Zeynülislam Abdülkerim b. Hevazin, er-Risâletü’lKuşeyriyye, tahk. Abdulhalim Mahmud- Mahmud b. Şerif, Kahire: Dâru’ş- Şa’b, 1989/1409.
• Küçükdağ, Yusuf, Türk Tasavvuf Araştırmaları, (Ahilik Teşkilatının Kurulması ve Faaliyetleri ile ilgili bölümler), Konya: Çizgi Kitabevi, 2005.
• Muhammed, Abdulazîz, el-Fütüvvetü fî’l-Mefhûmi’l-İslâmî (Dirâsetün fî’lAhlâki’l-İslâmî), İskenderiye: Dârü’l-Vefâ, 1998.
• el-Münâvî, Zeynüddin Muhammed Abdürrauf b. Tacularifin b. Ali, Feyzü’l-Kadîr Şerhu’l-Câmii’s-Sagîr, c. II-III, IV, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1972.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc, Sahîhu Müslim, Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1998.
• Ocak, Ahmet Yaşar, Türk Sûfîliğine Bakışlar, İstanbul: İletişim Yay., 1996.
• _______________, “Fütüvvet”, DİA, c. XIII. Osmanoğlu Şeyh Ahmed, , Gülzar-ı Sofiyye: Kaside-i Tâiyye Şerhi, trc. Abdullah Develioğlu, İstanbul: Ahmed Said Matbaası, 1961.
• Öztürk, Yaşar Nuri, Kur’an-ı Kerim ve Sünnete Göre Tasavvuf, İstanbul: Esma Yay., 1985.
• Ridgeon, Lloyd, Morals and Mysticism in Persian Sufism; A History of Sufi-Futuwwat in Iran, New York: Routledge, 2010.
• Sarıkaya, Saffet, “Osmanlı Devletinin İlk Asırlarında Toplumun Dini Yapısına Ahilik Açısından Bir Bakış Denemesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 6, 1999.
• Soysaldı, İhsan, “Fütüvvet ve Ahilik Ekseninde Günümüze Bir Bakış”, I. Ahi Evran-ı Veli ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu, haz. M. Fatih Köksal, Kırşehir: Gazi Üniversitesi Ahilik Kültürünü Araştırma Merkezi Yay., 2005.
• Sühreverdî, Ebû Hafs Şihabüddin Ömer b. Muhammed, Avârifu’l-Meârif, (İhyâu Ulûmi’d-Dîn’in mülhakı olarak basılmıştır), Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts., c. V.
• Sülemî, Ebu Abdurrahman Muhammed İbn el-Hüseyn, el-Mukaddime fi’t-Tasavvuf, tahk. Yusuf Zeydan, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1999.
• _______________, et-Tabakâtü’s-Sûfiyye, Kâhire: Kitâbu’ş-Şa’b, 1998.
• _______________, Kitâbu’l-Fütüvvet, (Mecmua-i Âsâr’ın II. cildi içerisinde) yay. Nasrullah Pürcevadi, Tahran: Merkez-i Neşr-i Danişgahi, 1372.
• _______________, Tasavvufun Ana İlkeleri (Sülemî’nin Risâleleri), trc. Süleyman Ateş, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1981. Süyûtî, Celâlüddîn Ebû Bekir, el-Câmiü’s-Sagîr, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2004.
• et-Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed, el-Mu’cemu’l-Kebîr, tahk. Hamdi Abdülmecîd es-Selefî, Kâhire: Mektebetü İbn-i Teymiyye, ts., c. XIX.
• Taeschner, Franz, “İslam Ortaçağında Futuvva (Fütüvvet Teşkilâtı)”, İstanbul İktisat Fakültesi Mecmuası, c. XV, sayı: 1-4, Ekim 1953- Temmuz 1954.
• “İslâm’da Fütüvvet Teşkilâtının Doğuşu Meselesi ve Tarihî Ana Çizgileri”, trc. Semahat Yüksel, Belleten, c. XXXVI, sy. 142, Nisan 1972.
• Tek, Abdurrezzak, Tasavvufî Mertebeler, Bursa: Emin Yay., 2008. Torlak, Ömer, “Ahilik ve İş Ahlakı”, Uluslararası Ahilik Sempozyumu, (Kalite Merkezli Bir Yaşam)”, edit. Ali Çavuşoğlu, Kayseri 2011.
• Torun, Ali, Türk Edebiyatında Türkçe Fütüvvet-nâmeler Üzerine Birİnceleme, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1998.
• Zakzuk, Mahmud Hamdi, “Fütüvvet”, el-Mevsûatü’l-İslâmiyyetü’l-Âmme, Kâhire 2001.
• Zebidî, Seyyid Muhammed Mürtezâ el-Hüseynî, Tâcu’l-Arûs, tahk. Abdülmecid Katâmiş, Kuveyt 2001, c. XXXIX.
• ez-Zehebî, Şemsüddin b. Ahmed, Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, tahk.
• Ali Muhammed Muavvaz- Adil Ahmed Abdulmevcûd, Beyrut: Dâru’l-Kü- tübi’l-İlmiyye, 1995, c. V.
• Zemahşerî, Cârullah Ebû’l-Kâsım Mahmud b. Ömer, el-Keşşâf an Hakâiki Gavâmidi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, Riyâd: Mektebetü’lUbeykân, 1998, c. I-VI.