İşgal Yıllarında Mersin (1918-1922)

Year 2018, Volume: 22 Issue: 1, 407 - 435, 10.04.2018

İbrahim Bozkurt

Abstract

30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan
Mondros Ateşkes Antlaşması sonrası Mersin, İngiltere ve Fransa tarafından işgal
edilmiştir. Kentin iki ülke tarafından işgal edilmesinden yaklaşık bir yıl
sonra Mersin ve çevresinin askeri ve idari yönetimi, 1919 sonlarında,
aralarındaki anlaşma gereği (Suriye İtilafnâmesi ile) Fransa’ya
bırakılmıştır.  Mersin, verimli bir tarım
sahasının ve çeşitli değerli madenlere sahip bir bölgenin, Çukurova’nın,
demiryolu bağlantısı bulunan bir limanıdır. Fransa, hem ekonomik hem de politik
nedenlerle Mersin ve çevresini işgal etmiştir. 
Diğer yandan politik çıkarları gereği Fransa, bölgede kendine bağlı bir
Ermenistan kurulması doğrultusunda çalışmalar yürütmüştür. Dolayısıyla iktisadi
ve politik hedefleri uyarınca Fransız yönetimi, işgalin ilk günlerinden
itibaren kentin askeri ve idari yönetimine müdahalede bulunmuşlar; Türk
toplumunu ayrıştırmaya dayalı planlarını uygulamaya koymuşlardır. Bu bağlamda
araştırmanın odak noktasını,  Fransa
Hükümeti’nin yaklaşık üç yıllık işgal döneminde Mersin’deki sosyo-ekonomik ve
politik uygulamaları oluşturmaktadır. Bir başka deyişle, Mütareke ve ardından
başlayan işgal yıllarında kentin idari yönetimine ve yöneticilerine, Osmanlı
yönetsel yapılanması içinde bulunmamasına rağmen “Kilikya” adlandırmasıyla
kurmuş oldukları bölgede, gümrük teşkilatı ve çeşitli ürünlerin ithalat-ihracat
sınırlandırmaları, fiyatlara müdahale makalenin konusunu oluşturmuştur. Kentin
kurtuluşunda görev almış dönemin tanıklarının anlatımıyla işgal ortamındaki
kargaşa, karaborsa, vurgunculuk, gasp ve cinayet olaylarına da yer verilmiştir.

Keywords

Mersin’in İşgali, Fransa, İngiltere

References

• B.O.A., (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), B.E.O. (Babıâlî Evrak Odası), No: 340887
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, 24 Nisan 1336 (1920), Cilt.1, Devre.1, İçtima.1., s.5.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 26.2.1337 (1921), Cilt.1, Devre.1, İçtima.1., s.434, 435, 443, 444.
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi (HTVD)
• Journal Officiel, 24 Dѐcembre 1920
• İrade-i Milliye Gazetesi
• Yeni Mersin Gazetesi
• Tarsus Gazetesi
• Milliyet Gazetesi
• Kuvayi Milliye Dergisi
• Akgün, S. (1981). General Harbord’un Anadolu Gezisi ve Ermeni Meselesine Dair Raporu. İstanbul:Tercüman Yayınları
• Akyüz Y. (2003). “Kurtuluş Savaşımız ve Fransa’da Ermeni Propagandası”. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, 4 (38): 47-50.
• Akyüz, Y. (1988). Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu, 1919-1922. Ankara: TTK Basımevi.
• Ali Saib. (1340). Kilikya Faciaları ve Urfa’nın Kurtuluş Mücadeleleri. Ankara.
• Arıkoğlu, D. (1961). Hâtıralarım. İstanbul: Tan Gazetesi ve Matbaası.
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV. (1991). Ankara: TTK Basımevi.
• Ateş, T. (1999). Türk Devrim Tarihi. İstanbul: Der Yayınları.
• Ayhan, Y. (1963). Mustafa Kemal’in Pozantı Kongresi ve Adana’nın Kurtuluşu. Adana: İpek Matbaası.
• Bıyıklıoğlu, T. (1962). Türk İstiklal Harbi I, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Bozkurt, B. (2015). “Yılmaz Müfrezesi Kumandanı Şeref Genç’e Göre Mersin’in İşgali”, [Bildiri]. Erdem Ünlen vd. (Yay.Haz.) Milli Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu Bildirileri , (25-27 Aralık 2013). (ss.403-427). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Cebesoy, A.F. (1953). Milli Mücadele Hâtıraları. İstanbul: Vatan Neşriyatı.
• Çelik, K. (1999). Milli Mücadele’de Adana ve Havalisi (1918-1922). Ankara: TTK Basımevi.
• Çelik, K. (2005). “Fransız İşgal Dönemi Mersin Belediye Başkanı Ahmet Hallaç’ın Anıları”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. XXI, (62): 695-746.
• Çıplak, M.N. (1968). İçel Tarihi. Ankara: Güzel Sanatlar Matbaası.
• Çiftçi, A. (2009). Milli Mücadele Döneminde Mersin ve Havalisinde İz Bırakanlar. Mersin: Bizim Grup Basımevi.
• E. Brẻmond E. (1921), La Cilicie en 1919-1920. Paris.
• Ener, K. (1996). Çukurova Kurtuluş Savaşı’nda Adana Cephesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Erdeha, K. (1975). Mili Mücadelede Vilayetler ve Valiler. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Erden, A. F. (1954). Birinci Dünya Harbinde Suriye Hatıraları. C.1. İstanbul.
• Erikan, C. (1972). Komutan Atatürk. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gürbüz, C. (1996). Milli Mücadelede Develi ve Ermeniler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gürün, K. (1985). Ermeni Dosyası. Ankara: TTK Basımevi.
• Hatipoğlu, S. (2002). “Çukurova’da Fransız-Ermeni İşbirliği (1918-1921)”. Belleten, LXVI, (247): 943-965.
• Hatipoğlu, S. (2015). “Milli Mücadele’de Suriye İtilâfnâmesi’nin Yeri” [Bildiri]. Erdem Ünlen vd. (Yay.Haz.) Milli Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu Bildirileri . (25-27 Aralık 2013). (ss.195-209). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• İlter, E. (1989). “Milli Mücadele’de ‘Doğu Lejyonu’ (Legion D’Orient)’nun Fransız İşgal Bölgesindeki Fonksiyonu”. Atatürk Yolu Dergisi. (3): 419-436.
• İslam, İ. (1995). Milli Mücadele’de Yeni Adana Gazetesi. Atatürk Üniversitesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• İslam, İ. (2004). “Kurtuluş Savaşı Yıllarında Çukurova”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. XX, (58): 47-64.
• Kasalak, K. (1993). Milli Mücadele’de Manda ve Himaye Meselesi. Ankara: Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları.
• Kemal Atatürk. (1969). Nutuk (1920-27). Cilt II, İstanbul: Türk Devrim Tarihi Enstitüsü. Milli Eğitim Basımevi.
• Kemal Atatürk. (1969). Nutuk (Vesikalar). Cilt III, İstanbul: Türk Devrim Tarihi Enstitüsü. Milli Eğitim Basımevi.
• Keser, U. (2015). “Doğu Lejyonu (Legion D’Orient) ve Güney Bölgesindeki Ermeni Faaliyetleri (1918-1922)”, [Bildiri]. Erdem Ünlen vd. (Yay.Haz.) Milli Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu Bildirileri , (25-27 Aralık 2013). (ss.83-125). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Kılıç Ali. (2005). Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Kır, S. (2004). Milli Mücadele Döneminde Dörtyol ve Çevresi (1918-1922). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Kocatürk, U. (1983). Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi, 1918-1938. Ankara: TTK Basımevi. Kurt, M. (2010). “Roma Egemenliğinde Kilikya ve Roma İç Savaşlarının Bölgedeki Yansımaları”. Tarih İncelemeleri Dergisi. XXV, (2): 483-501. Kurtuluş Savaşı’nda İçel. (1971). İstanbul: Türkiye Kuvayi Milliye Mücahit ve Gazileri Cemiyeti Mersin Şubesi Yayınları.
• Öke, M.K. (1986). Ermeni Meselesi. İstanbul, 1986. Aydınlar Ocağı Yayınları.
• Özoğuz, E. (1934). Adana’nın Kurtuluş Mücadelesi Hatıraları. İstanbul: Ülkü Matbaası.
• Öztoprak, İ. (1981). Kurtuluş Savaşında Türk Basını. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Payaslı, V. (2017). “Fransız İşgalinde Osmaniye (Cebel-i Bereket) ve Rahime Hatun Üzerine Bir Değerlendirme”. Atatürk Yolu Dergisi, (61): 269-308.
• Sakallı, B. (1997). Milli Mücadele’nin Sosyal Tarihi (Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Sakarya, İ. (1984). Belgelerle Ermeni Sorunu. Ankara: Genelkurmay ATASE Yayınları.
• Saral, A.H. (1966). Türk İstiklal Harbi. C.IV. Güney Cephesi, Ankara.
• Selek, S. (1982). Milli Mücadele (Ulusal Kurtuluş Savaşı). C.1, İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Sonyel, S.R. (1972). “Yeni Belgelerin Işığı Altında Ermeni Tehcirleri”. Belleten, XXXVI (141): 31-49.
• Strabon, (2000). Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: XIV). (Çev: Adnan Pekman). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Şalvuz, İ. F. (1938). Kurtuluş Savaşında Kahraman Çukurovalılar, (Adana, Tarsus, Mersinliler). İstanbul: Aydınlık Basımevi.
• Şıvgın, H. (2015). “Antep’e Suriye Yönünden 86 Yıl Arayla Gelen İki İşgalin Mukayeseli Analizi”, [Bildiri]. Erdem Ünlen vd. (Yay.Haz.) Milli Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu Bildirileri , (25-27 Aralık 2013). (ss.214-236). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Tansel, S. (1991). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar. C.I-IV, İstanbul: MEB Yayınları.
• Tevetoğlu, F. (1987). “Mustafa Kemal Paşa-General Harbord Görüşmesi Tanık ve Tercümanı: Prof.Hulûsi Y.Hüseyin (Pektaş)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, IV (10): 197- 207.
• Toros, T. (2001). Kurtuluş Savaşı’nda Çukurova. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Toynbee A.J. (1923). The Western Question in Greece and Turkey. London.
• Turan, Ş. (1992). Türk Devrim Tarihi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Umar, B. (1982). Türkiye Halkının İlkçağ Tarihi. İzmir: Ege Üniversitesi Basın-Yayın Yüksek Okulu.
• Vural, S. (2010). Huğ’dan Gökdelen’e Mersin. İzmir: Lamineks Matbaacılık.
• Yavuz, B. (1992). “1921 Tarihli Türk-Fransız Anlaşması’nın Hazırlık Aşamaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. VIII, (23): 273-308.
• https:// www.tbmm.gov.tr/TBMM_Album /Cilt1/index.html (Erişim Tarihi: 10.09.2017)