Depremlerin Şehir ve Mesken Mimarisine Olan Etkilerine Coğrafi Bir Bakış: 1939 Erzincan Depremi Örneği

Year 2019, Volume: 23 Issue: 1, 339 - 364, 16.03.2019

Fatih Orhan

Abstract

Depremlerin hayatın birçok alanına olduğu
gibi, mimariye olan etkileri de oldukça fazladır. Aktif deprem kuşağı üzerinde
bulunan Erzincan ovası içerisinde kurulmuş olan Erzincan şehri, tarihte
yaşadığı büyük depremler sonucunda birkaç kez yer değiştirmek zorunda kalmış ve
yeniden imar edilmiştir. Özellikle Cumhuriyet tarihi içerisinde yaşadığı 1939
depremi de, günümüzdeki Erzincan şehrinin yeniden inşasında ve yeni şehir
mimarisinin oluşmasında yönlendirici bir etkiye sahip olmuştur. 1939
depreminden sonra Erzincan şehrini yeni yerleşim alanına (yaklaşık 1,5-2 km
kuzeye) taşıma çalışmaları başlatılmıştır. II. Dünya Savaşı’nın oluşturduğu
olumsuz atmosfer ile bunun ülkemize olan siyasi ve ekonomik yansımaları, bu
sürecin gecikmesine neden olurken; belli bir imar planı çerçevesinde daha
düzenli ve modern bir şehir yapısının ortaya çıkmasına da vesile olmuştur.
Nitekim şehrin mimarisinde deprem hassasiyeti ön planda tutulmuş ve meskenlerin
depreme dayanıklı olmaları önemli bir kriter olarak benimsenmiştir. Bununla
birlikte deprem sonrasında ortaya çıkan konut ihtiyacını bir an önce
karşılamaya yönelik olarak yapılan pavyon evler bu bakımdan beklentilerin
altında kalmıştır. Oysaki prefabrik özellikteki kurma evler, kullanılan yapı
malzemesi ve teknikleri açısından depreme uygun olmalarının yanı sıra, tek
katlı olmaları ve bahçe içerisinde yer almaları gibi özellikleriyle şehir
mimarisine yeni bir anlayış katmıştır. Çalışmada temel veri kaynağı olarak
arşiv belgeleri, kamu kurumlarından alınan bilgiler ile daha önce yapılmış
çalışmalardan yararlanılmıştır. Bununla birlikte uzun yıllar Erzincan’da
yaşamış kişilerle yapılan görüşmelerden elde edilen bilgilere de çalışmanın
muhtelif yerlerinde yer verilmiştir. Çalışmanın meskenlerle ilgili olan bölümü
için saha çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda şehirde günümüze ulaşan
pavyon ev ve kurma ev örneklerinin bazılarında incelemelerde bulunulmuş ve
fotoğrafları çekilmiştir. Elde edilen tüm bu veri ve bilgiler coğrafi düşünce
ilkeleri kapsamında analiz ve sentez edilerek değerlendirmelerde bulunulmuş ve
eldeki çalışma oluşturulmuştur.

Keywords

Deprem, Erzincan, Mimari, Kurma ev

References

• Akkan, E. (1964). Erzincan Ovası ve Çevresinin Jeomorfolojisi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• Alaeddinoğlu, F., Sargın, S., Okudum, R. (2016). “2011 Van Depremi ve Kentsel Nüfusta Mekânsal Farklılaşmalar”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 39, 133-149.
• Altınbilek, S. (1997). Planlama Sorunları Açısından Erzincan’ın Şehir Coğrafyası, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Anonim, (1968). Erzincan İl Yıllığı 1967, Ayyıldız Matbaası, Ankara.
• Anonim, 2014, Kültürel Mirasın Korunması, İsmep Rehber Kitaplar, İstanbul.
• Atalay, İ. (1997). Türkiye Coğrafyası, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir.
• Ceylan, M.A. (2003). Marmara Depreminin (17 Ağustos 1999) Yalova Şehrine Etkileri, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara.
• Coburn, A., Spence R. (2002). Earthquake Protection (Second Edition), John Wiley & Sons Ltd, Chichester.
• Çuhadaroğlu, F., Kara, R., Ustaoğlu, E. (1992). Deprem ve Erzincan Vilayeti 13 Mart 1992 Erzincan Depreminin Öncesi, Deprem Olayı ve Sonrası İle İlgili Bir İnceleme, Erzincan Valiliği Yayını, Mega Basım Yayın, İstanbul.
• Deniz, O. ve Yıldız, M.Z. (2016). "2011 Van Depreminin Kentteki Sığınmacılar Üzerine Etkisi", Doğu Coğrafya Dergisi, 35, 63-74.
• Deniz, O., Yıldız, M. Z., Parin, S., Erdoğan, R. (2017). “Deprem ve Göç: 2017 Van Depremi Örneği”, Social Sciences Studies Journal, 3 (10), 1426-1444.
• Doğanay, H. (2017). Coğrafya Bilim Alanları Sözlüğü (Ed. N.T. Altaş), Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara.
• Doğanay, H., Doğanay, S. (2014). Coğrafyaya Giriş (11. Baskı), Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara.
• Evsile, M. (2017). “1939 Erzincan Depremi Hakkında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Yapılan Görüşmeler”, Kesit Akademi Dergisi, 3(8), 1-10
• Gök, Y., Altaş, N. T., Zaman, S. (2007-a). “Aşkale Depremleri ve Etkileri”, Doğu Coğrafya Dergisi, 17, 161-184.
• Gök, Y., Zaman, S., Altaş, N.T. (2007-b), “Aşkale Depremlerinden Sonra İnşa Edilen Konutların Sosyo-Ekonomik Yönden İncelenmesi”, Doğu Coğrafya Dergisi, 18, 111-134.
• Gök, Y. (2011). “Erzurum-Kars Depremi (30 Ekim 1983) İle Aşkale Depremleri (25–28 Mart 2004) Sonrası İnşa Edilmiş Olan Afet Konutlarının Coğrafi Açıdan Karşılaştırılmaları”, Doğu Coğrafya Dergisi, 25, 67-88.
• Göney, S. (2017). Şehir Coğrafyası II (Ed. M. Bayartan), Beta Basım Yayın, İstanbul.
• Gül, A., Şengezer, B., Koç, E. (1995). “Depremlerin Oluşturduğu Kent: Erzincan”, Yapı Dergisi, 168.
• Hayır, M., Akyol, M. (2009). “Deprem Konutları ve Adapazarı Şehrinin Gelişmesine Etkisi”, Doğu Coğrafya Dergisi, 22, 125-145.
• Hayli, S. (1995). Erzincan Ovası’nın Beşeri ve İktisadi Coğrafyası (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Kaya, E. (2012-a). Şehre Tanıklık Edenler Erzincan Sözlü Tarih Çalışması-Cilt I, Pasifik Ofset, İstanbul.
• Kaya, E. (2012-b). Şehre Tanıklık Edenler Erzincan Sözlü Tarih Çalışması-Cilt II, Pasifik Ofset, İstanbul.
• Koyunoğlu, H. (1977). “Erzincan'da Deprem Sonu Yapılan Yeni Evlerin İnşaat Sistemleri Hakkında Açıklamalar”, Mimarlık Dergisi, 153, 21-23.
• Köse, A. (2007). “Balıkesir Çevresinde Geleneksel Kırsal Avlu Peyzajı ve Değişimi”, Doğu Coğrafya Dergisi, 18, 7-38.
• Özey, R. (2006). Afetler Coğrafyası, Aktif Yayınevi, İstanbul.
• Südaş, İ. (2004). “17 Ağustos 1999 Marmara Depreminin Nüfus ve Yerleşme Üzerindeki Etkileri: Gölcük (Kocaeli) Örneği”, Ege Coğrafya Dergisi, 13, 73-91.
• Sür, Ö. (1993). “Türkiye’nin Deprem Bölgeleri”, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 2, 53-65.
• Şahin, C., Sipahioğlu, Ş. (2009). Doğal Afetler ve Türkiye (4. Baskı), Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara.
• Tanoğlu A. (1969). Nüfus ve Yerleşme, İstanbul Üniversitesi Yayınları, Taş Matbaası, İstanbul.
• Tarhan, N. (2007). 1/100 000 Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları Erzincan İ43 Paftası (No:68), MTA Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara.
• TBMM Tutanak Dergisi, (1948). Dönem: VIII Cilt: 12, Ankara.
• TBMM Tutanak Dergisi, (1951). Dönem: IX Cilt: 4, Ankara.
• Tuğluoğlu, F. (2015). “1939 Büyük Anadolu Zelzelesi ve Erzincan Vilayetinde Yardım Faaliyetleri”, History Studies, 7(4), 113-136.
• Tuncel, M. (1981). “Türkiye’de Doğal Olaylar Sonucunda Yer Değiştiren Kentler”, İstanbul Üniversitesi Yer Bilimleri Dergisi, 1-2, 115-124.
• Tuncer, A. A. (2011). Erzincan’da Yazdım (II. Baskı), Türk Kızılayı Yayınları, Ankara.
• Tükel, S. (1949). Yeni Erzincan Nasıl Kuruldu? Ve Niçin Bitirilemedi?, Piyasa Matbaası, Basım yeri yok.
• Tüysüz, O. (1993). “Erzincan Çevresinin Jeolojisi ve Tektonik Evrimi”, 2. Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı (10-13 Mart 1993), İstanbul.
• Yavuz, E. (2017). 1939 Depremi (Erzincan ve Bölgeye Etkisi), Arı Sanat Yayınları, İstanbul.
• Yazıcı, H., Akpınar, E., Şahin, İ. F. (2005). “Doğu Anadolu Bölgesi’nde Hızla Nüfus Kaybeden Tipik Bir İlçe Merkezi: Pülümür”, Doğu Coğrafya Dergisi, 13, 7-30.