Namık Kemal ve Hürriyet Fikri

Year 2019, Volume: 23 Issue: 2, 515 - 535, 15.06.2019

Gülay Sarıçoban

Abstract

Hürriyet düşüncesi, insanlığın
evrimleşmesinde, sosyal bağlılıklar açısından, siyasal bir anlam taşımıştır.
Önce bir şeyler yapan, sonra düşünen bir varlık olarak insan, ilk aşamalarda
eşitliğini yitirmiş, köleleşmiş, sonra köleliğin bilincine vararak, hürriyetini
düşünmüştür; yüzyıllardan beri de faziletini, mutluluğunu, tek sözle
yaşamasını, eşitlik ve hürriyette aramıştır. Hürriyet fikri tek başına, insan
gerçeğine bağlı hukuki bir kavramdır. Bu kavram, kişinin devlet ve toplumla
olan ilişkilerinde, siyasal hürriyetler olarak, iradesini hür kullanıp
kullanmayacağı konusunda da, iradi hürriyetler olarak ortaya çıkmaktadır. İşte
insanın toplumla ve siyasi hürriyetleriyle var olduğu düşüncesinden hareket
ederek, tarihimizde Tanzimat Dönemi ve bu dönemin fikir yönünü oluşturanlar
arasında yer alan Namık Kemal’in hürriyet fikrini tetkik ettiğimiz bu çalışmada
daha çok onun siyasi hürriyetler hakkındaki fikirleri üzerinde duruldu. 1840
yılında Tekirdağ’da doğan Namık Kemal, sekiz yaşında iken annesini kaybeder ve
onyedi yaşına kadar dedesi Abdüllatif Paşa’nın yanında kalır. Ancak dedesinin
memuriyeti nedeniyle sık sık yer değiştirmek zorunda kalmış ve Sofya’da iken
ilk şiirlerini yazmaya başlamıştır. İstanbul’da bulundukları dönemde üç ay
Bayezid ve yedi sekiz ay kadar da Valide Rüştiyesi’ne devam eder. 1857’de
Tercüme Odasına (Büro) girerek ilk memuriyet hayatına başlar. Bu dönemde Şinasi
ile tanışır ve onun yönetimindeki Tasvir-i Efkar gazetesinde yazılar yazmıştır.
1865’te Şinasi’nin Avrupa’ya kaçmasından sonra gazetenin yönetimini kendisi
üstlenmiş ve yazılarıyla halkı derinden etkilemeyi bilmiştir. Aynı yıl
“İttifakı Hamiyyet Cemiyeti ”adıyla kurulan “Yeni Osmanlılar Cemiyeti“ nin
kurucuları arasında yer alır.  Bu liberal
oluşumla İslami şartların ve ilkelerin kaynaştırılması, Namık Kemal’de, batının
bilim yanıyla, doğunun dini ilkelerini birleştirme şeklinde dizayn edilmiştir.
1867’de Paris’e giden Namık Kemal burada yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin
fikirlerini yaymak üzere çıkarttıkları Muhbir gazetesinde yazılar yazdı.
1868’de Londra yayınlanmaya başlayan Hürriyet gazetesinde yazılar yazarak
demokrasi ve hürriyet fikirlerini yaymaya devam etti. 1870’de İstanbul’a dönen
Namık Kemal 1872’de İbret gazetesi başyazarlığına getirildi. Namık Kemal daha
ilk gençlik yıllarından itibaren benliğine yerleşmiş olan hak ve hürriyet
duygusu, 1789 Fransız ihtilalinin yaydığı eşitlik, adalet, hürriyet gibi
fikirlerin sentezini yaparak bir ideal seviyesine ulaşmıştır. Kuşkusuz Namık Kemal,
insan hakları ve demokrasiden bahseden ilk kişi değildi ancak döneminin
koşulları içinde hürriyet ve kanuna dayalı bir demokrasi fikrini açıkça ortaya
koyması bakımından tek kişi idi. İnsanlar hür olmak için, toplum yasaları
karşısında daima eşit olmak istemişlerdir. Bu isteğin, tarihimizde ilk defa
Tanzimat’la biçimlendiğini düşünmek, elbette Osmanlı İmparatorluğunu hiçe
saymak olacaktır. Bu nedenle hürriyet fikrinin Osmanlı İmparatorluğu için
taşıdığı anlam da verilmeye çalışıldı. Tanzimat döneminin en önemli
isimlerinden birisi olan Namık Kemal, hemen hemen tüm eserlerinde “vatan”,
“hürriyet”, “millet” kavramlarını esas almıştır. Ayrıca Namık Kemal’in ilk
tiyatro eseri olan Vatan Yahut Silistre eseri incelendi ve tiyatro eserleri
aracılığıyla millete vermeye çalıştığı, hürriyet hususundaki mesajları ortaya
konuldu. Eser, Gedikpaşa Tiyatrosu’nda sahnelenmiştir. Ancak eserin
sahnelenmesinden sonra çıkan bazı olaylar ve İbret gazetesinde yayımlanan bazı
makaleler nedeniyle Namık Kemal ve arkadaşları sürgüne gönderilmiştir. Namık
Kemal’in Vatan Yahut Silistre eseri halk tarafından büyük ilgi ve heyecana yol
açmış ve Namık Kemal Magosa’ya sürgüne gönderilmiştir. Otuz sekiz yıl Mağosa’da
sürgün hayatı yaşayan Namık Kemal, burada pek çok eser kaleme almıştır. Bununla
birlikte Namık Kemal ve Atatürk ilişkisine de kısaca değinildi ve Atatürk’ün,
Namık Kemal’in fikirlerinden özellikle de hürriyet fikrinden nasıl etkilendiği
vurgulandı.

Keywords

Namık Kemal, Hürriyet, Vatan, Tanzimat, Atatürk

References

• Akıncı, G.(1973). Türk Fransız Kültür İlişkileri (1071-1859 Başlangıç Dönemi), Ankara: Sevinç Matbaası.
• Akün, Ö. F.(1971). İslam Ansiklopedisi, Cüz. 90, İstanbul.
• Akyüz, K.(1988).Vatan yahut Silistre, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Akyüz, K. (1969). N. Kemal, Vatan yahut Silistre, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Akyüz, Y.(1985). Türk Eğitim Tarihi, Ankara: AÜEBF Yayını.
• Akyüz, Y. (1981). Atatürk’te Namık Kemal’in Etkisi ve Abdülhamit Döneminde Yasak Kitaplara İlişkin İki Belge, Belleten, C. XLV/ 2, No: 180, Ekim 1981’den ayrı basım, Ankara: TTK Basımevi, s. 501-503.
• Atatürk’ün Özel Kütüphanesinin Kataloğu.(1973). Ankara: Milli Kütüphane.
• Baki, E. A.(1949). Namık Kemal Afyonda, Afyon. Banarlı, N. S.(1971). Türk Edebiyatı Tarihi, C. II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Berkes, N.(1973). Türkiye’de Çağdaşlaşma, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Dizdaroğlu, H.(1965). Namık Kemal Hayatı Sanatı Eserleri, İstanbul: Varlık Yayınları. Doğuş Kültür Hizmetleri.(1997). Namık Kemal, İstanbul.
• Duman, H. (1989). Atatürk ve Namık Kemal, Milli Kültür Dergisi, Sayı:64, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları. s.27-33.
• Ekrem, A.(1327). Namık Kemal, İstanbul.
• Ertaylan, İ. H.(1925). Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul.
• Göçkün, Ö.(1994). Namık Kemal, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kaplan, M.(1948). Namık Kemal, İstanbul.
• Kemal, N. (1327). Makalat-ı Siyasiye ve Edebiyye, İstanbul 1327, (Hürriyet, 30 Temmuz, 1285)
• Kemal, N. (1975), Celâleddin Harzemşah , hzl. Hüseyin Ayan, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kemal, N.(2005), Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri Bütün Makaleler I , hzl.İsmail Kara, Nergiz Yılmaz Aydoğdu, İstanbul: Dergah yayınları.
• Kuntay, M. C. (1944).Namık Kemal, İstanbul.
• Kuntay, M. C.(1944). Namık Kemal Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, C.I-II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Kutlu, Ş.(1983).Vatan yahut Silistre, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Lewis, B.(2000). Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara: TTK Basımevi.
• Ongusu, A.H.(1940). Tanzimat ve Amillerine Umumi Bir Bakış, İstanbul: Tanzimat-ı Maarif Matbaası.
• Parlatır, İ.(1989). Tanzimat Ruhunun Edebitata Kazandırdığı Değerler, Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, 31 Ekim-3 Kasım, Ankara.
• Parlatır, İ. (1992). “Hürriyet Kasidesi”, Türk Dili, Aylık Dil Dergisi, Türk Şiiri Özel Sayısı IV (Çadaş Türk Şiiri), S. 481- 482,
• Sunar, C.(1972).İslamda Felsefe ve Farabi, Ankara: İlahiyat Fak.Yayınları.
• Tanpınar, A.H.(1982). 19. Asır Türk Edebiyat Tarihi, 5. Baskı, İstanbul.
• Tansel, F. A.(1967). Namık Kemal’in Mektupları, C. I, Ankara.
• Tansel, F. A.( (1956). XIX. Asır Türk Edebiyat Tarihi, İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.
• Turan, K. (1940). “Atatürk ve Namık Kemal”, Ülkü, C. XVI, No: 94.