ERZURUM’DA YENİ BULUNAN HAÇ MOTİFLİ KOÇ HEYKELİNİN DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ

Year 2007, Volume: 14 Issue: 34, 215 - 232, 28.02.2010

Yunus Berkli

Abstract

Haç motifli koyun, koç ve at heykel biçimli mezar
taşlarının, Doğu Anadolu’ya çeşitli dönemlerde Balkanlar ve
Kafkaslar yolu ile gelen Hıristiyan Türklere ait olduğu
araştırmalar sonucu ortaya konmuştur. Çünkü Ermeni ve Gürcü
kültüründe mezarlarına koyun, koç ve at heykeli biçimli mezar
taşı dikme geleneği olmadığı gibi, Anadolu’ya muhtelif
zamanlarda, çeşitli sebeplerden dolayı pek çok Türk boylarının
geldiği de tarihi kaynaklarla sabittir. Yine VII. yüzyılda Doğu
Anadolu’da koç ve at heykeli yontan Türk boylarının varlığı
kaynaklarda geçmektedir. Özellikle Bizans Devleti, erken İslam
akınlarına karşı koyabilmek için Doğu ve Güneydoğu Anadolu
Bölgesi’ne Balkanlardan getirttiği Türk boylarını yerleştirmiştir.
Bizans, bu Türk boylarından, her zaman azami derecede
faydalanmayı bilmiştir. Bu Türk boylarının başında, Peçenekler,
Hazarlar, Kuman-Kıpçaklar ve Uzlar gelmekte, Peçenek ve
Uzların Balkanlarda Bizans hizmetine girdikleri, Hıristiyan
dinini benimsedikten sonra, önemli bir kısmının Anadolu’ya
yerleştirildikleri bilinmektedir. Bu boylar zamanla Hıristiyan
dininde erimiş, bu din değişimi milli kimliklerinde de önemli
değişikliklere neden olmuştur.

Keywords

Koyun, koç, at heykeli, mezar taşı, Türk, Peçenek, Kıpçak, Hazar, haç motifi

References

• ARTAMONOV, M. İ, Hazar Tarihi (Türkler, Yahudiler, Ruslar), (Çev: Ahsen Batur), İstanbul, 2004.
• AŞAN, Muhammet Beşir, Elazığ, Tunceli ve Bingöl İllerinde Türk İskân İzleri (XI–XIII. Yüzyıllar), Ankara,1992.
• BAŞTAV, Şerif, “Avrupa Hunları”, Makaleler, C. II, Ankara, 2005, s. 271.
• BERKLİ, Yunus, “Ardahan Çevresinde Görülen Soyut İnsan Biçimli Mezartaşları,” Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Sanat Dergisi, S. 9. Erzurum, 2006, s. 108-117.
• ______________, Erzurum ve Erzincan Çevresinde Görülen Koyun, koç ve At biçimli Mezar Taşları ve Sanat Tarihindeki Yeri ve Önemi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum, 2007.
• BEYGU, Abdurrahim Şerif, Erzurum Tarihi, Anıtları ve Kitabeleri, İstanbul, 1936.
• ÇAY, Abdulhalûk, Anadolu’da Türk Damgası Koç Heykel-Mezar taşları ve Türklerde Koç-Koyun Meselesi, Ankara, 1983.
• ÇORUHLU, Yaşar, “Türk Sanatı’nda Koyun, Koç, Keçi Figürlerinin Sembolizmi”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı: 100, Ankara, 1995, s. 52-60.
• DEMİROĞLU, Tevfik, “Ak ve Karakoyunlu Mezarlıklarındaki Koç Heykelleri”, T.T.O.K. Belleten, 74/3, İstanbul, 1948, s. 15.
• EFENDİ, Rasim, Stone Plastic Art of Azerbaijan, Bakü, 1986.
• GÖYÜNÇ, Nejat, “Onaltıncı Yüzyılda Ankara”, Belgelerle Türk Tarih Dergisi, C. I, İstanbul, 1967. s. 71-77.
• GÜNDOĞDU, Hamza, “Üzümlü İlçesi ve Çevresindeki Tarihi ve Kültürel Kalıntılar”, Erzincan-Üzümlü/Cimin, Erzincan, 2004, s. 111-132.
• __________________, “Kars’ın Anıtsal Yapıları”, Kars, Beyaz Uykusuz Uzakta, (Haz: Filiz Özden), İstanbul, 2006, s. 195-228. __________________,
• Türk Mimarisinde Figürlü Taş Plastik,
• (Yayımlanmamış doktora Tezi), Edebiyat Fakültesi, İstanbul, 1979.
• İNAN, Abdulkadir, “Türklerde Ve Moğollarda Defin Merasimi Meselesine Dair”, Makaleler Ve İncelemeler, C.II, Ankara, 1991, s. 362-386.
• KAFESOĞLU, İbrahim, “Selçuklular”, İA, C. X. İstanbul, 1980, s. 353-416.
• KARAMAĞARALI, Beyhan, Ahlat Mezartaşları, Ankara,1992.
• KARAMÜRSEL, Alim, “Eski Türklerde Defin Törenleri İle İlgili Usul ve Adetler”, Tarih ve Toplum, Sayı: 77, Ankara, 1990, s. 22-25.
• KIRZIOĞLU, Fahrettin, Yukarı-Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar, Ankara, 1992.
• KOCASAVAŞ, Yıldız, “Eski Türklerde Yas ve Ölü Gömme Adetleri”, Türkler Ansiklopedisi, C.III. Ankara, 2002, s.67-75.
• KOŞAY, Zübeyr Hamit, “Doğu Anadolu Mezartaşlarındaki Koç ve Koyun Heykelleri”, Milletlerarası I. Türk Sanatları Kongresi, Ankara, 1959, s. 255-257.
• ÖGEL, Bahaeddin, İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara, 2003.
• ÖNEN, Ragıp, “Bor Halil Nuri Bey Kütüphanesindeki Mahkeme-i Şer’iye Sicilleri ve Bunlarda Görülen Türkçe Kişi ve Köy İsimleri”, Türk Etnografya Dergisi, Sayı 3. Ankara, 1959. s. 8-19.
• ÖNDER, Ali Tayyar, Türkiye’nin Etnik Yapısı, İstanbul, 2005.
• ÖZKAN, Haldun, “Erzincan ve Çevresinde Orta Asya Türk Geleneğini Sürdüren Bezemeli Mezartaşları”, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 15, Erzurum, 2000, s. 31-47.
• _____________, “Karma Planlı Kiliselere Doğu Anadolu’da bir örnek Öşvank (OSCHKİ) Kilisesi”, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S. 3, Erzurum, 1997, s. 97-121.
• PEHLİVAN, Mahmut, En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Erzurum ve Çevresi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum, 1984.
• NEMETH, Gyula, Attila ve Hunları, (Çev: Şerif Baştav), Ankara, 1982.
• SEVİM, Ali, Anadolu’nun Fethi, Ankara, 2000.
• TEKÇE, Fuat, Pazırık-Altaylarda Bir Halının Öyküsü, Ankara, 1993.
• TOGAN, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul, 1981.
• TURAN, Osman, Tarihi Akışı İçinde Din ve Medeniyet, İstanbul, 1980.
• UMAR, Bilge, Türkiye Halkının Ortaçağ Tarihi, İstanbul, 1998.