ANADOLU AĞIZLARINDA ÇEKİMLİ YAPILARDA ORTAYA ÇIKAN /+(E)n/ EKİ ve BUNA BAĞLI SES DEĞİŞMELERİ

Year 2008, Volume: 14 Issue: 36, 1 - 16, 28.02.2010

Muharrem Daşdemir

Abstract

Bazı Anadolu ağızlarında zamirlerin yönelme, isimlerinse iyelik II. teklik şahıs yönelme ve yükleme hâllerinden sonra diğer ağızlarda bulunmayan bazı önemli ses bilgisel değişiklikler görülür: Bu ağızlarda söz konusu çekimlerde kelime sonunda bir “n” sesi/eki ortaya çıkmakta ve bu sesten önceki iyelik eki ile yönelme/yükleme hâli eki birleşerek ya ikiz ya uzun ya da normal bir ünlüye dönüşmektedir: bahan/behen/been „bana‟, evi}en/evên/even „senin evine‟; çayığın/çayı}ın „senin çayını‟. Bu ses olaylarının olma sebebi iyelik ekindeki damak “n”sinin erimesi ve kelime sonuna /+(E)n/ kuvvetlendirme ekinin getirilmesidir. Bu ses bilgisel hadise, bölge ağızlarının Kıpçak lehçeleriyle olan irtibatına işaret etmektedir.

Keywords

Anadolu ağızları, ses bilgisi, damak sesi, kuvvetlendirme eki, Kıpçak lehçesi

References

• ALTAYLI, Seyfettin, Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü, 1. C., MEB yay., İstanbul, 1994..
• ATALAY, Besim, Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, C. III, TDK yay., 3. bs., Ankara, 1992.
• BANGUOĞLU, Tahsin, Türkçenin Grameri, TDK yay., 7. bs., Ankara, 2004.
• BAYATLI, Hidayet Kemal, Irak Türkmen Türkçesi, TDK yay., Ankara, 1996.
• BOZKURT, Fuat, Türklerin Dili, Kültür Bak. yay., 2. bs., Ankara, 2002.
• BURAN, Ahmet, Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hâl) Ekleri, TDK yay., Ankara, 1996.
• CAFEROĞLU, Ahmet, Türk Dili Tarihi, Enderun yay., 3. bs., İstanbul, 1984, s. 3.
• ÇAĞATAY, Saadet, "Türkçede ñ ~ Ş Sesine Dair", TDAY (Belleten)-1954, 2. bs., TDK yay., Ankara, 1988..
• ______________, Türk Lehçeleri Örnekleri II, Ankara Ünv. yay., Ankara, 1972.
• ÇENGEL, Hülya Kasapoğlu, Kırgız Türkçesi Grameri: Ses ve Şekil Bilgisi, Akçağ yay., Ankara, 2005.
• ERCİLASUN, Ahmet B., Kars İli Ağızları: Ses Bilgisi, Gazi Ü. yay., Ankara, 1983, s. 45-46.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican v.d., Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, Kültür Bak. yay., Ankara, 1991.
• ERTEN, Münir, Diyarbakır Ağzı: İnceleme, Metinler, Sözlük, TDK yay., Ankara, 1994.
• GABAİN, A. Von, Eski Türkçenin Grameri, çev. Mehmet Akalın, TDK yay., Ankara, 1988.
• GEMALMAZ, Efrasiyap, Erzurum İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler), TDK yay., I. C., Ankara, 1995.
• GÜNAY, Turgut, Rize İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük), Kültür Bak. yay., Ankara, 1978.
• http://akademiya.net/edebiyyat/acavad.html> 22.11.2007, 03.03
• http://oykuleroykuculer.blogcu.com/175226/>, 22.11.2007, 02.57
• http://www.antoloji.com/siir/siir/siir_SQL.asp?sair=15942&siir=666483&order =tarih> 22.11.2007, 02.25
• http://www.musigi-dunya.az/new/read_magazine.asp?id=455>, 22.11.2007, 02.
• http://xariciedebiyyat.azeriblog.com/2007/09/18/vladimir-nabokov-vahime>, 22.11.2007, 02.35
• KARAHAN, Leyla, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, TDK yay., Ankara, 1996, s. 26.
• KONONOV, A. N., “İsimlerin ve Sıfatların Küçültme Şekilleri ve Söz Yapımı”, TDAY/Belleten-1968, TDK yay., Ankara, 1989, s. 85.
• KORKMAZ, Zeynep, “Anadolu Ağızlarının Etnik Yapı ile İlişkisi Sorunu”, TDAY (Belleten)-1971, TDK yay., 2. bs., Ankara -1989, s. 21.
• ________________, Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, TDK yay., 3. bs., Ankara, 1994, s. 22.
• ________________, “Türçede Ek Yığılması”, TDAY (Belleten)-1960, TDK yay., 2.bs., Ankara, 1988, s. 180.
• ________________, “Türk Dilinde +ça Eki ve Bu Ek İle Yapılan İsim Teşkilleri Üzerine Bir Deneme”, TDAY (Belleten)-1958, TDK yay., 2.bs., Ankara, 1988, s. 47.
• __________, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK yay., Ankara, 2003.
• ÖZÇELİK, Sadettin, Urfa Merkez Ağzı, TDK yay., Ankara, 1997.
• ÖZKAN, Mustafa, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2000.
• RÄSÄNEN, Martti, Materialien Zur Morphologie Der Türkischen Sprachen, Studia Orientalia yay., Helsinki, 1957.
• SAĞIR, Mukim, Erzincan ve Yöresi Ağızları: İnceleme-Metinler-Sözlük, TDK yay., Ankara, 1995.
• SERTKAYA, Osman Fikri, “-An/-En Ekli Yeni Şekiller ve Örnekler Üzerine”, TDAY (Belleten)-1989, TDK yay., Ankara, 1994, s. 335-352.
• ŞANLI, Cevdet, “Anadolu ve Rumeli Ağızları‟ndan Derleme Sözlüğü‟ne Katkılar II”, Türk Dili, S. 572 (Ağustos 1999), s. 671.
• TEKİN, Talat, Orhon Yazıtları, TDK yay., Ankara, 1988.
• TOPARLI, Recep ve VURAL, Hanifi, Kıpçak Türkçesi, Dilek Matbaası, Sivas.
• YILMAZ, Salih, Türkiye’de ve Kafkasya’da Yaşayan Karapapak (Terekeme) Türkleri: Tarihi ve Kültürü, Prizma Press Matbaacılık A.Ş., Ankara, 2007.