Ahmet Hamdi Akseki’nin Din Karşıtı Akımlar İle Mücadelesi

Year 2018, Issue: 63, 385 - 398, 30.09.2018

Celal Büyük

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3919

Abstract

Bu makaledeki amacımız, Ahmet Hamdi Akseki’nin, dönemindeki din karşıtı yıkıcı düşünce akımlarına karşı ortaya koyduğu mücadeleyi ve söz konusu akımlar karşısında dinin önemine yaptığı vurguyu ve din savunusunu ortaya koymaktır.

Ahmet Hamdi Akseki, materyalizmin Osmanlı düşünce dünyasında etkili hale gelmesi ve İslâmî değerlerin ters yüz edilmesi karşısında, bir yandan İslâm’ı anlamaya ve anlatmaya çabalarken, diğer yandan Batı kaynaklı yıkıcı düşünceleri eleştirmiş ve tutarsızlığını ortaya koymaya çalışmıştır.

Batı düşüncesinin de etkisiyle Osmanlı’nın son dönemi büyük fikri mücadelelere sahne olmuştur. Özellikle II. Meşrutiyet’in ilanından sonra hızla yayılan materyalist düşünceye karşı önemli bir mücadele başlamıştır. Bu düşüncenin tam karşısında konumlanan spiritüalizm de yayılmaya ve birçok âlim ve düşünür tarafından savunulmaya başlanmıştır.

Keywords

Ahmet Hamdi Akseki, Spiritualizm, Materyalizm, Natürizm, Tabii Din

References

• Akgün, Mehmet (1988). Materyalizmin Türkiye‘ye Girişi ve İlk Etkileri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. Akgün, Mehmet (2002). “Materyalizmin Girişi ve Tartışmaları (1839-1923)”. Türkler. c. 14. Ankara. 807-818. Akgün, Mehmet (2005). Materyalizmin Türkiye'ye Girişi. Ankara: Elis Yay. Akgün, Mehmet (2007). Türkiye’de Klasik Materyalizmin Eleştirileri. Ankara: Elis Yay. Akseki, Ahmet Hamdi (1912a). “Maddiyyûn ve Meslekleri I”. Sebîlürreşâd. 8 (201). Akseki, Ahmet Hamdi (1912b). “Maddiyyûn ve Meslekleri II”. Sebîlürreşâd. 8 (202). Akseki, Ahmet Hamdi (1914a). “Müslümanların Uğradıkları Felaketler Kendi Nefislerindendir”. Sebîlürreşâd. 11 (282). Akseki, Ahmet Hamdi (1914b). “İslam’ın Hayat-ı Sabıkını İade”. Sebîlürreşâd. 11 (283). Akseki, Ahmet Hamdi (1918). “Din-i Tabii - Din-i Umumi”. Sebîlürreşâd. 15 (377). Akseki, Ahmet Hamdi (1919). “Dini Dersler”. Sebîlürreşâd. 17 (433-434). Akseki, Ahmet Hamdi (1977). İslam Dini, İtikad, İbadet ve Ahlak. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. Akseki, Ahmet Hamdi (1984). “Allah ve Din Fikri”. İlim, Ahlâk, İman (der. M. Rahmi Balaban). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. Akseki, Ahmet Hamdi (2004). İslam Fıtri Tabii ve Umumi Bir Dindir. İstanbul: Sebil Yay. Bolay, S. Hayri (1995). Türkiye’de Ruhçu ve Maddeci Görüşün Mücadelesi. Ankara: Akçağ Yay. Bolay, S. Hayri (1996). Felsefî Doktrinler ve Terimler Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yay. Bolay, S. Hayri (2007). Türk Düşüncesinde Gezintiler. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Bozyiğit, Ahmet (2006). Akkirmani’nin Felsefi Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi. Bulut, İsmail (2016). Nübüvvete Çağdaş Bir Yaklaşım: M. Ferid Vecdi. Ankara: Berikan Yay. Çetinkaya, Bayram Ali (1999). “Meşrutiyet Devri Felsefi Hayat: Akımlar, Temsilciler, Telifler ve Tercümeler”. İslâmî Araştırmalar Dergisi. 12 (2). 159-177. Çetinkaya, Bayram Ali (2002). “Modern Türkiye’nin Felsefi Kökenleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. VI (II). 65-91. Demir, Remzi (2008). “Philosophia Ottomanica’ya Genel Bir Bakış”. Düşünen Siyaset. 8. 291-308. Doğan, Atila (2005). “Son Dönem Osmanlı Düşüncesinde Yeni Etik Arayışları”. Sakarya Üniversitesi İİBF Siyasette ve Yönetimde Etik Sempozyumu (18-19 Kasım 2005). Sakarya. 397-406. Doğan, Atila (2012). Osmanlı Aydınları ve Sosyal Darwinizm. İstanbul: Küre Yay. Engin, İsmail (1992). “1860-1908 Yılları Arasında Osmanlı Devletindeki Pozitivist ve Materyalist Akımlarda Kültürel Değişme Olgusu”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi. 179-191. Gürsoy, Kenan (2000). “İlhad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22. 96-98. Hanioğlu, Şükrü (1981). Bir Siyasal Düşünür Olarak Abdullah Cevdet ve Dönemi. İstanbul: Üçdal Neşriyat. Kahraman, Abdullah (2005). “Zor Zamanda Yapabileceklerin En İyisini Yapan Bir İslam Âlimi: Ahmet Hamdi Akseki”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. c. 6. 297-312. Kahraman, Yakup (2011). “Son Dönem Osmanlı Düşüncesinde Felsefi Yapı: Pozitivist Paradigmanın İnşası”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 4 (18). 345-351. Kılıç, Emrullah (2007). Ali Fuat Başgil’in Materyalizme Bakışı ve Eleştirileri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. Koç, Emel (2009). “Klasik Materyalizm ve Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Yansımaları”. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 1 (2). 75-96. Mardin, Şerif (1991). Türkiye’de Din ve Siyaset Makaleler 3. İstanbul: İletişim Yay. Okay, M. Orhan (2008). Beşir Fuad İlk Türk Pozitivist ve Natüralisti. İstanbul: Dergâh Yay. Öğük, Emine (2014). “Ahmet Hamdi Akseki’nin İtikadi Meseleleri Temellendirme Usülü”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. II (1). 99-146. Öztürk, Resul (2018). Yeni İlm-i Kelam Hareketi ve Mehmed Vehbi Efendi. Konya: Eğitim Yay. Toku, Neşet (1996). Türkiye’de Anti-Materyalist Felsefe. İstanbul: Beyan Yay. Topaloğlu, Aydın (2003). “Materyalizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28. 137-140. Topaloğlu, Bekir (1985). Kelâm İlmine Giriş. İstanbul: Damla Yay. Uludağ, Süleyman (2004). “İslam’ın Bir Savunucusu Olarak Ahmet Hamdi Akseki”, Ahmet Hamdi Akseki Sempozyumu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 31-38. Ülken, Hilmi Ziya (1994). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yay. Yetim, Hilal Ç. (2007). Sebilürreşad’daki Makaleleri Işığında Ahmet Hamdi Akseki’nin Kelami Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi. Yılmaz, M. Necip (2014). “Filibeli Ahmet Hilmi ve Materyalizme Yönelttiği Eleştiriler”. Osmanlı İlim, Düşünce ve Sanat Dünyasında Balkanlar, Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı (07-09 Mayıs 2014). İstanbul. 347-374. Yüce, Sefa (2012). “Felsefi Düşüncenin Edebiyata Yansıması: Türk Edebiyatında Pozitivist ve Materyalist Anlayış”. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 7/1. 2155-2183.