XVI. Yüzyılda İsmihan Sultan’a Ait Dupniçe Mülk Toprakları (Mülknâme ve Sınırnâme İle Birlikte)

Year 2018, Issue: 62, 375 - 395, 31.05.2018

Musa Sezer

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3831

Abstract

Bu çalışmada Kanunî Sultan Süleyman’ın oğlu Şehzade II. Selim ile Nurbanu Sultan’ın kızları İsmihan Sultan’ın Köstendil şehri Dupniçe kazasına bağlı Boboşeva ve Osikofça köylerindeki mülk toprakları ele alınmıştır. Bu iki köy topraklarının İsmihan Sultan mülkü olduğu 1572 tarihli Köstendil mufassal tahrir defterinden öğrenilmektedir. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi’nde bulunan bu defter ile Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan 1519, 1530 ve 1550 tarihli tahrir defterlerinden belirtilen köylere ait nüfus, toprak tasarrufu ve hasılat durumları ile elde edilen diğer bilgiler karşılaştırılmak suretiyle incelemeye tabi tutulmuştur. Ayrıca bu köylerin İsmihan Sultan mülkü olduğuna dair 1572 tarihli deftere kaydedilen mülknâme ve sınırnâme üzerinde durulmuştur. Bu belgeler ile mülk topraklarda devlet tarafından yöre halkına ne tür muafiyetler tanındığı ve köy sınırlarının ne şekilde belirlendiği yönünde sistematik bilgiler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Özellikle sınırnâmede kaydedilen çay, dere, göl ve tepe gibi yeryüzü şekilleri isimleri sayesinde bölgenin 1572’deki yeryüzü özellikleri hakkında detaylar öğrenilmektedir. İsmihan Sultan mülk toprağını konu alan bu çalışma, Osmanlı Devleti’nde hanım sultanların hayır yapmak amacıyla özel mülk toprak edinmelerine bir örnek oluşturması bakımından önem arz etmektedir.

Keywords

İsmihan Sultan, Dubniçe, Boboşeva, Osikofça, Mülk-Vakıf Toprak

Dupnice Estates Belonged to Ismihan Sultan in XVIth Century (Together with Estate and Border Certificates)

Abstract

In this study; estates of Ismihan Sultan, daughter of Prince Selim the Second –son of Suleiman the Magnificent- and Nurbanu Sultan located in Kyustendil city, Dupniçe district, Boboşeva and Osikofça villages. The fact that the possession of these two villages were belonged to Ismihan Sultan has been understood from the detailed cadastral registry books dated 1572. The population, savings on land and revenue status of these two villages have been subject to examination by comparing the obtained information from this cadastral record book at the General Directorate of Land Registry and Cadastre, Kuyûd-ı Kadîme Archive and cadastral books dated 1519, 1530 and 1550 at the Prime Ministry Ottoman Archive. In addition, estate and border certificates recorded into the cadastral record book dated 1572 have been dwelled upon with regard to these villages are private properties of Ismihan Sultan. With these documents, it has been aimed to lay out specific information about what kind of exemplifications were given to the residents of the region and how the borders of villages were identified in the estates by state. Especially by looking at the recorded landforms such as streams, rivers, lakes, hills, and etc. in border certificate; the details about the regions land characteristics in 1572 could be learned. This study about Ismihan Sultan’s private estates has a great importance in terms of female sultans’ private land obtainings in order to do charity works at Ottoman Empire.

Keywords

Ismihan Sultan, Dubniçe, Boboşeva, Osikofça, Free hold – foundation lands Estate Certificate

References

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA): Tapu-Tahrir Defterleri (TT.d) nr: 74, 141, 167, 267, 269 Ali Emiri (AE) SAMD.III, 00199/19234 Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d) nr: 170. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Kuyûd-ı Kadîme Arşivi (TKG. KK.): Tapu-Tahrir Defterleri (TT.d) nr: 89. Yayınlanmış Arşiv Kaynağı 167 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-ili Defteri (937/1530) I <Dizin ve Tıpkıbasım>, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yayınları, Ankara 2003. Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, (Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı), Yapı Kredi Yayınları, 6. Kitap, İstanbul 2002. Gelibolulu Mustafa Ali, Gelibolulu Mustafa Âlî ve Künhü’l-Ahbâr’ında II. Selim, III. Murat ve III. Mehmet Devirleri, (Haz. Faris Çerçi), C.II, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri 2000. Peçevî İbrahim Efendi, Peçevî Tarihi, (Yay. Haz.: Prof. Dr. Bekir Sıtkı Baykal), Kültür Bakanlığı Yayınları, C.II, Ankara 1999. Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî (971-1003/1563-1595) I, (Haz. Mehmet İpşirli), TTK. Yayınları, Ankara 1999. Acaroğlu, M. Türker, Bulgaristan’da Türkçe Yer Adları Klavuzu, TTK. Yayınları, Ankara 2006. Afyoncu, Erhan, “Sokullu Mehmed Paşa”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı, C.37, İstanbul 2009, 354-357. Baltacı, Cahid, XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri-II, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2005. Barkan, Ömer Lütfi, “İslam-Türk Mülkiyet Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda Aldığı Şekiller III, İmparatorluk Devrinde Toprak Mülk ve Vakıfların Hususiyeti”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C.7, S.4, İstanbul 1941, 906-942. BARKAN, Ömer Lütfi, “Tarihî Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, C.X, İstanbul 1953, 1-26. Bayraktar, Nimet, “İstanbul’da Kadınlar Tarafından Kurulmu Kütüphaneler”, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, C.XII, S.3-4 (1963), 85-95. Cebeci, Ahmet, “Silistre Sancağı Vakıfları ve H. 1006 (1597-1598) Tarihli Silistre Livası Vakıf Defteri (No. 561), Vakıflar Dergisi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, S.20, Ankara 1988, 453-466. Cebeci, Ahmet Hasan, XVI. Yüzyıl Osmanlı Tahrir Defterlerine Göre Gagauzlar, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2008. Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C.II, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1971. Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. III, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1972. Düzenli, Halil İbrahim, “XVI-XVII. Yüzyıl İstanbul Mimarisi”, Antikçağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi-Mimari, (Ed. Coşkun Yılmaz), C.VIII, İstanbul 2015, 176-230. Erdoğan, Meryem Kaçan, “1166-1167/1752-1754 Tarihli (R 37 Numaralı) Rusçuk Şer’iyye Sicili’nin Tanıtımı ve Fihristi”, Vakıflar Dergisi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, S.35 (Haziran 2011), Ankara 2011, 155-176. Gerlach, Stephan, Türkiye Günlüğü 1577-1578, (Ed. Kemal Beydilli, Çev. Türkis Noyan), C.2, Kitap Yayınevi, İstanbul 2007. Gradeva, Rossitsa, “Orta Balkanlar’da Osmanlı İdari Sistemi ve Taşra İdaresi (XV. Yüzyıl)”, Türkler, C.9, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, 916-925. Gökbilgin, M. Tayyib, “Mehmed Paşa”, İA., MEB., C.VII, İstanbul 1955, 595-605. Gümüşçü, Osman, “Siyasi Coğrafya Açısından Sınırlar ve Tarihi Süreç İçinde Türkiye’de Sınır Kavramı”, bilig, S.52 (Kış/ 2010), 79-104. Halaçoğlu, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, TTK. Yayınları, Ankara 1998. İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi I (1300-1600), (Çev. Halil Berktay), Eren Yayıncılık, İstanbul 2000. İnalcık, Halil, Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, TTK Yayınları, Ankara 1987. Kartal, Şehri, Haseki Hürrem Sultan Yapıları, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü-Mimarlık Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2012. Kayapınar, Ayşe, “La circonscription ottomane de Varna et sa région au xvie siècle”, Études Balkaniques-Cahiers Pierre Belon 2009/1 (n° 16), 291-340. Kenanoğlu, M. Macit, “Mülk”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı, C.31, İstanbul 2006, 540-542. Kiel, Machiel, “Köstendil”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı, C.26, Ankara 2002, 277-279. Kütükoğlu, Bekir, “Murad III”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı, C.31, İstanbul 2006, 172-176. Kütükoğlu, Mübahat S., “1869’da Faal İstanbul Medreseleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, S.VII-VIII (1976-1977), İstanbul 1977, 277-392. Lamartine, Alphonse, Osmanlı Tarihi, Çev. Serhat Bayram, Kapı Yayınları, İstanbul 2011. Parlak, Sevgi, “Sokullu Mehmed Paşa Külliyesi”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı, C.37, İstanbul 2009, 358-359. Parlaz, Selim, “Osmanlı Hanedan Evlilikleri Üzerine Bazı Notlar”, Tarih Okulu Dergisi, S.XV, 57-89. Peirce, Leslie P., Harem-i Hümâyûn, Osmanlı İmparatorluğu’nda Hükümranlık ve Kadınlar, (Çev. Ayşe Berktay), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012. Samarcic, Radovan, Dünyayı Avuçlarında Tutan Adam Sokollu Mehmed Paşa, Çev. Meral Gaspıralı, Gençlik Yayınları, İstanbul 1995. Saral, İsmail Tosun, “Kalaylıkoz Ali Paşa Gül Baba Mı?”, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, XI/35, Güz 2005, 203-212. Sezer, Musa, XVI. Yüzyılda Köstendil Ilıcası, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kayseri 2017. Tanman, M. Baha, “Sokullu Mehmed Paşa Külliyesi”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı, C.37, İstanbul 2009, 360-363. Uluçay, M. Çağatay, Padişahların Kadınları ve Kızları, TTK. Yayınları, Ankara 1985. Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Paradigma Yayıncılık, İstanbul 2012. http://bnr.bg/tr/post/100821126/aziz-ivan-rilskinin-dogdugu-yer (Erişim: 25.10.2017)