I. Dünya Savaşı’nda Almanya’nın Kafkas Halklarını Rusya’ya Karşı Ayaklandırma Girişimleri

Year 2018, Issue: 62, 481 - 507, 31.05.2018

Selami Kılıç

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3888

Abstract

Alman Kayzeri Wilhelm, 1914 yazında İngiltere ile kanlı bir çatışmanın kaçınılmaz olduğunu anladığında, İngiltere’ye karşı, onun doğudaki gücünü sonsuza kadar yok edecek bir cihad başlatmaya yemin etti: “Konsoloslarımız ve temsilcilerimiz tüm İslâm dünyasını bu yalancı ve vicdansız millete karşı ayaklandırmalıdır” emrini verdi.
1914 yılı sonbaharında Osmanlı başkenti İstanbul’da, Kafkasya ve Orta Asya’daki Ruslara, Hindistan’daki İngilizlere karşı cihad bayrağı açıldı. İslâm dünyasını ayaklanmaya çağıran bu büyük hareketin beyni, aslında Hıristiyan Almanya idi. Başta Kayzer Wilhelm olmak üzere Almanya’nın önde gelen asker ve diplomatları Osmanlı Sultanıyla cihad bayrağı altında ittifak yapıp, Müslümanların gazabını düşmanlarının üstüne salmayı planlamışlardı.
Wilhelm bu kararı alırken yalnız değildi. Almanya’nın önde gelen politikacıları ve askerleri; “eğer İngiltere olası bir savaşta rakibimiz olursa Hindistan’da İngilizlere karşı bir ayaklanma çıkarılmalı, aynısı Mısır’da da denenmelidir. İran’ı da Rus nüfuzundan kurtarmak için mümkünse Osmanlı Devleti ile birlikte uygun bir zamanda harekete geçilmesi gereklidir”, “İslami slogan/İslamcılık parolası İngiliz kolonilerine, özellikle Hindistan’a ulaştırılmalı; Kafkasya’nın ayaklandırılması ise ‘şayan-temenni’ olmalıdır” ve “en önemlisi… Hindistan, Mısır ve de Kafkasya’daki ayaklanmalardır. Dışişleri, Osmanlı ile yapılan antlaşma doğrultusunda bu düşünceleri gerçekleştirebilecek durumda olmalı ve İslam fanatizmini özendirmelidir” diyorlardı.
Kafkasya’nın, zengin demir, kömür, bakır ve manganez yatakları, Bakü’deki petrol Almanya’nın savaş ekonomisi için çok önemliydi ve Almanlar, zengin yeraltı kaynaklarına sahip olan bölgenin Almanya’nın hâkimiyetinde olması gerektiğini savunuyorlardı. Dolayısıyla Almanya bu hedefini gerçekleştirmek için Kafkas halklarını Rusya’ya karşı ayaklandırma planları yapıyor ve bu çılgın projelerini gerçekleştirmek için de büyük bir mücadele veriyordu.

Keywords

Osmanlı Devleti, Almanya, Kafkasya, İstanbul; Bakü

Germany's Sedition Attempt of Caucasian People Towards Russia in the World War

Abstract

When German Kaiser Wilhelm II understood a bloody war with England in 1914 was inevitable, he swore to start a jihad against England which would end its power in the east. He ordered: “Our consuls and delegates should revolutionise the whole Islamic world against this deceitful and unscrupulous nation.”
In the summer of 1914, jihad was declared in Istanbul, the capital of the Ottoman, against the Russian in Caucasia and the Central Asia and the English in India. The head of this movement calling the Islamic world to revolution was indeed the Christian Germany. Leading soldiers and diplomats of Germany especially the Kaiser Wilhelm II planned to ally with the Ottoman Sultan under the jihad and to set the wrath of Muslims on their enemies.
Wilhelm was not alone while making this decision. The leading soldiers and politicians of Germany said. “If England becomes our enemy in a possible war, a revolt against the English in India should be prompted, and the same should be tried in Egypt. It is necessary also to take action with the Ottoman Empire at the right time to save Iran from Russian power. Pan-Islamism should be conveyed to English colonies especially India, the revolt of Caucasia should be necessary. The most important one is the revolts in India, Egypt and Caucasia. Foreign affairs should carry out these plans in accordance with the alliance with the Ottoman and encourage Islam fanaticism.
Iron, coal, copper and manganese deposit of Caucasia and oil in Baku were very important for war economy of Germany, and the German defended that this area having rich underground resources should be under the control of Germany. Therefore, Germany made plans to revolutionise Caucasian people against Russia to carry out its goal, and struggled very hard to carry out its crazy projects.

Keywords

Ottoman Empire, Germany, Caucasia, Istanbul, Baku

References

• Politisches Archiv des Auswärtigen Amts (PA-AA), Orientalia Generalia Nr. 9, Nr. 1, Acten betreffend: Berichte des Freiherrn von Oppenheim über orientalische Verhältnisse, R. 14556, Bd. 3. Oppenheim Bericht Nr. 48, 5. Juli 1898. Die Deutschen Dokumente zum Kriegsausbruch 1914... Bd. II, Berlin, 1919, Nr. 401. Jagow Tel. An Pera, 3. August 1914, PA-AA, Der Weltkrieg, Nr. 11, R. 20936, Bd. 1. Unternehmungen und Aufwiegelungen gegen unsere Feinde. Allgemeines. Der K. Botsachafter an Auswӓrtiges Amt, Therapia (Tarabya), den 14. August 1914, PA-AA, Der Weltkrieg, Nr. 11e, R. 21028, Bd. 1. Unternehmungen und Aufwiegelungen… Afghanistan und Persien. Der K. Botsachafter an Auswӓrtiges Amt, Therapia, den 18 August 1914, PA-AA, Der Weltkrieg, Nr. 11, R. 20936, Bd. 1. Unternehmungen und Aufwiegelungen… Allgemeines. Auswӓrtigesamt an Pera, 15.8.1914, PA-AA, Der Weltkrieg, Nr. 11, R. 20936, Bd. 1. Unternehmungen und Aufwiegelungen… Allgemeines. PA-AA, Der Weltkkrieg, Nr. 11, Unternehmungen und Aufwiegelungen… Allgemeines, R. 20936, Bd. 1, Welt am Montag. 17.8.1914. Berlin, den 21 Oktober 1914, Der Weltkrieg, Nr. 11d secr… R. 21008, Bd. 1. Bericht über die in Konstantinopel Zusammenlaufenden Hauptadern für die Revulotionierung der Südrussischen Gebiete zwischen Dnjesper und Kaspische Meere sowie den sich daraus ergebenden Arbeits-Program. PA-AA, Der Weltkkrieg, Nr. 11, Unternehmungen und Aufwiegelungen… R. 20937, Bd. 2, Die Revolutionierung der İslamischen Gebiete... Denkschrifft Oppenheims. Kaiserlich Deutsche Botschaft an Reichkanzler Bethmann-Hollweg, Pera, den 20 Januar 1915, PA-AA, Der Weltkrieg, Nr. 11d Secr. R. 21010, Bd. 3, Wangenheim Bericht 374. PA-AA, Türkei Nr. 167, Die türkische Presse. R. 13902, Bd. 8, Deutsche Levante Zeitung, Nr. 18/19 (Hamburg den, 1 Oktober 1914). An das Auswӓrtige Amt, Herrn Unterstaatssekretӓr Zimmermann, Berlin, den 3. Januar 1915, PA-AA, Der Weltkkrieg, Nr. 11, Unternehmungen und Aufwiegelungen… R. 20937, Bd. 2, Bericht über die Organisation in Konstantinopel zur Revolutionierung feindlicher Gebiet. Wien, Haus-Hof- und Staatsarchiv (HHStA), PA I 943, Krieg 21a Türkei, Kwiatkowski Bericht Nr. 8/P an Burián (2.1.1915)’den aktaran, Bihl, Die Kaukasus Politik der Mittelmӓchte… I, s. 43. Louis Mosel an den Herrn Hauptmann Nadolny, PA-AA, R. 21011, Bd. 4, Der Weltkrieg No. 11d secr… Die Grundzüge der Organisation zur Wiederaufname der Bewegung im Kaukasus…, 19.2.1915. PA-AA, R. 21011, Bd. 4, Der Weltkrieg No. 11d secr… Die an die türkische Regierung zu stellenden Forderungen, 22 März 1915. PA-AA, R. 21011, Bd. 4, Der Weltkrieg No. 11d secr… Die Organisation im Kaukasus, 22 März 1915. Stellvertretender Generalstab. Der Armee, Abteilung III b, Nr. Pol. 1124 an das Auswärtige Amt, Berlin, den 5 April 1915, PA-AA, R. 21012, Bd. 5, Der Weltkrieg, Nr, 11d secr… Aufschreiben an Generalstab, 10. April 1915, PA-AA, R. 21012, Bd. 5, Der Weltkrieg, Nr, 11d secr… Stellv. Generalstab der Armee Abteilung III b. Pol. 1248, an den Generalstab des Feldheeres, Sektion P. 13. April 1915, PA-AA, R. 21012, Bd. 5, Der Weltkrieg, Nr, 11d secr… Hauptmann Nadolny z.g.K, Berlin, den 5.1.1916, PA-AA, R. 21017, Bd.10, Der Weltkrieg, Nr, 11d secr… Fürst Georg Matschabelli an das Auswärtige Amt, Berlin, den 9. April 1915, PA-AA, R. 21012, Bd. 5, Der Weltkrieg, Nr, 11d secr… Mosel an den Hauptmann Nadolny, Berlin, den 20. April 1915, PA-AA, R. 21012, Bd. 5, Der Weltkrieg, Nr, 11d secr… PA-AA, Der Weltkrieg, Nr. 11d Secr. Unternehmungen und Aufwiegelungen im Kaukasus, R. 21010, Bd.3, Berlin, den 6 Februar1915. BIHL, Wolfdieter, Die Kaukasus Politik der Mittelmӓchte “Ihre Basis in der Orient-Politik und ihre Aktionen 1914-1917”, I, Hermann Böhlhaus Nachf., Wien-Köln-Graz, 1975. BIHL, Wolfdieter, “Das im Herbst 1914 geplante Schwarzmeer-Unternehmen der Mittelmӓchte”, Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, Neue Folge/ Bd. 14 (1966), Otto Harrassowitz-Wiesbaden, s. 362-366. CAPELLEN, Maren Meyer zur, Die Nachrichtenstelle für den Orient-Fallstudie einer Propagandainstitution im Ersten Weltkrieg, VDM Verlag Dr. Müller, Saarbrücken, 2011. CENGİZ, Semran, “Martin Hartmann ve Şarkiyat Çalışmaları”, Turkish Studies, Vol: 6/3 Summer 2011, s. 1401-1413. ÇOLAK, Mustafa, Alman İmparatorluğu’nun Doğu Siyaseti Çerçevesinde Kafkasya Politikası, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2006. ERDOĞAN, Fahrettin, Türk Ellerinde Hatıralarım, Ankara, 1954. FÜCK, Johann W. “Hartmann, Martin”, Neue Deutsche Biographie (NDB), 7 (1966) s. 745-46. FİSCHER, Fritz, Griff nach der Weltmacht. Die Kriegszielpolitik des kaiserlichen Deutschland 1914/18, Düsseldorf, Dorste, 2000. GEHRKE, Ulrich, Persien in der Deutschen Orientpolitik wӓhrend des Ersten Weltkrieg, Bd. I, W. Kohlhammer GmbH, Stuttgart, 1961. JӒSCHKE, Gotthard, “Islamforschung der Gegenwart. Martin Hartmann zum Gedӓchtnis”, Die Welt des Islams, Bd. 23, H. 3/4, (1941) s. 111-121. HAGEN, Gottfried, Die Türkei im Ersten Weltkrieg: Flugblätter und Flugschriften in arabischer, persischer und osmanisch-türkischer Sprache aus einer Sammlung der Universitätsbibliothek Heidelberg, Frankfurt am Main, 1990. HOPKİRK, Peter, İstanbul’un Doğusu’nda Bitmeyen Oyun, Çev: Mehmet Harmancı, İstanbul, 1995. KILIÇ, Selami, Türk-Alman Arşiv Belgeleriyle Ermeni Sorunu ve Almanya Türk Tarih Kurumu Yayınları, İstanbul, 2015. KON, Kadir, Birinci Dünya Savaşı’nda Almanya’nın İslam Stratejisi, Küre Yayınları, İstanbul, 2013. KON, Kadir, “Almanya’nın İslam Stratejisi Mimarlarından Max von Oppenheim ve Bu Konudaki Üç Memorandumu”, Tarih Dergisi, Sayı 53 (2011/1), İstanbul 2012, s. 211-252 LEVERKUEHN, Paul, Posten auf ewiger Wache: aus dem abenteuerreichen Leben des Max von Scheubner-Richter, Essen, 1938. Sonsuz Nöbette Görev: Max Erwin von Scheubner- Richte’in Anıları. Çev: Zekiye Hasançebi, İstanbul, 1998. McMEEKIN, Sean, Berlin-Bağdat Demiryolu: Almanya’nın Dünya Hâkimiyeti Mücadelesi ve Osmanlı İmparatorluğu 1898-1918, Çev: Azize F. Çakır, Picus Yayıncılık, İstanbul, 2012. MENDE, Gerhard von, Der Nationale Kampf der Rußland Türken, Berlin, 1936. MUNSCHİ, Hilal, Die Republik Aserbeidschan, Berlin, 1930. RATHMANN, Lothar, Stoßrichtung Nahost 1914-1918, Rütten&Loening, Berlin, 1963. SUNY, Ronald Grigor, Bakû Komünü: Rus Devriminde Milliyet ve Sınıf, Çev: Kudret Emiroğlu, İstanbul, 1990. TREUE, Wilhelm, “Max von Oppenheim- der Archӓologe und die Politik”, Historische Zeitschrift, 209 (1969), s. 61-63.