Türkiye Edebi Eleştirisinde Azerbaycan Şairi İmadeddin Nesimi’nin Edebi Kişiliği Üzerine Yapılan Araştırmalar

Year 2021, Issue: 72, 1 - 10, 05.09.2021

Nurlana Mustafayeva

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4378

Abstract

Öz
XIV. yüzyılda yaşayan ve Azerbaycan dilinde gazelin en güzel örneklerini sunan şair İmadeddin Nesimi’nin edebi kişiliğinin ister Doğulu araştırmacıların, isterse de Batılı araştırmacıların ilgisini çektiğini görüyoruz. Türkiye edebi eleştirisinde Nesimi’nin edebi kişiliği Muhammed Fuzuli edebi kişiliği kadar araştırılmıştır. Türk bilim insanlarından Mehmet Fuad Köprülü, İsmail Hikmet, Erol Gündüz, Abdulbaki Gölpınarlı, Yavuz Akpınar ve Mehmet Şakir Nesimi’nin hayatı ve edebi kişiliğinin geniş kapsamlı araştırılmasında özel yere sahipler. Mehmet Fuad Köprülü, Nesimi hakkında geniş kapsamlı araştırma yapan ilk Türk araştırmacısıdır.
Türkiye edebi eleştirisindeki Nesimi'nin edebi kişiliği üzerine yapılan araştırmaların incelenmesi, Azerbaycan-Türkiye edebi ilişkilerinin gelişiminin araştırılması açısından da büyük önem taşımaktadır. Şöyle ki, Nesimi'nin edebi kişiliğinin, onun Hurufilik felsefesinin ve İnsan-ı Kâmil kavramının XIV. yüzyıl Türk tarikat edebiyatı üzerindeki etkisini görmemek imkansızdır. I. Murad döneminde Anadolu'ya gelen Nesimi, burada da gazelleri ile ünlenmiş, kendi döneminin tarikat ve mezhep üyelerini, şairlerini, aşıklarını, ozanlarını etkilemiştir.
Tüm bu faktörler, Türkiye edebi eleştirisinde Nesimi’yle ilgili yapılan çalışmaların geniş kapsamda incelenmesini gerekli kılmaktadır. Araştırmalardan da belli olduğu üzere, Nesimi hakkında Türkiye edebi eleştirisinde birkaç yönde araştırmalar yapılmıştır: Nesimi'nin doğduğu yer, büyüdüğü çevre ve edebi kişiliği üzerine yapılan araştırmalar; Nesimi'nin edebi kişiliği ve Hurufilik felsefesi üzerine yapılan araştırmalar; Nesimi'nin eserlerinin bulunması ve yayınlanması ile ilgili yapılan araştırmalar; Nesimi'nin eserlerinin Türk şairleri üzerindeki etkisinin incelenmesi.

Keywords

İmadeddin Nesimi, Hurufilik felsefesi, Sufizm, Türk edebi eleştirisi, edebi ilişkiler, araştırma

Study of Azerbaijani Poet İmadeddin Nasimi’s Creativity in Turkish Literary Criticism

Abstract

Öz
Research shows that the creativity of Imadeddin Nasimi, a 14th-century poet who presented the best examples of the Azerbaijani language in ghazals, has been in the spotlight of both Eastern and Western researchers. Nasimi’s creativity has been as important in Turkish literary criticism as Mohammad Fuzuli’s. Turkish scholars Mehmet Fuad Koprulu, Ismail Hikmet, Erol Gunduz, Abdulbaki Golpinarli, Yavuz Akpinar and Mehmet Shakir have a special place in the extensive study of his life and creativity. Mehmet Fuad Koprulu was the first to conduct extensive research on Nasimi.
The study of Nasimi’s creativity in Turkish literary criticism is also important in terms of studying the development of Azerbaijani-Turkish relations. Because it is impossible not to see the influence of Nasimi's creativity, his philosophy of literacy and the concept of spiritual maturity in the 14th-century Turkish sect literature. Nasimi, who came to Anatolia during the reign of Murad I, became famous for his ghazals and influenced the poets, poetesses and members of the sect of his time.
All these factors make it necessary to study of Nasimi’s creativity in depth in Turkish literary criticism. It is clear from the research that Nasimi’s creativity has been studied in Turkish literature in several areas: Research on Nasimi's personality, place of birth and environment; Research on Nasimi’s creativity and literacy; Research on the discovery and publication of Nasimi’s works; Investigation of the influence of Nasimi’s creativity on Turkish poets.

Keywords

İmadeddin Nasimi, philosophy of Hurufism, Sufism, Turkish literary criticism, literary relations, research

References

• Çağın, Ş. (2010). “Abdullah Cevdet’ten Hüseyinzade Ali’ye Mektuplar ve Kartpostallar”, Yeni Türk Edebiyatı Dergisi 1, (Mart). 195- 232
• Abdullah, F. (1934). “Azeri Şairi Habibi’nin Bir Gazeli”. Azerbaycan Yurt Bilgisi. pp. 134-135.
• Ağaоğlu, S. (1969). Babamın Arkadaşları. III. baskı (ilavеlеrlе), İstanbul: Baha Matbaası.
• Hüseyin, A. (2002). Nesimi, hayatı, Edebi Kişiligi, Eserleri ve Türkce Divanının Tenkitli Metni. 1-2, Ankara: TDK.
• Gölpınarlı, A. (1934). “Bir Azeri Bektaşı Şairi”. Azerbaycan Yurt Bilgisi, № 27, pp.84-87.
• Hikmət, İ. (1923). Xalq ədəbiyyatı. "Xalq ədəbiyyatı xalqdan doğar". Kommunist qəzetinə əlavə, , № 1, s.1-2; №2, p. 2.
• Kafkasyalı, A. (1996). Mikayıl Azaflı Hayatı-Sanatı-Eserleri. Erzurum, 1996.
• Köprülü, K.M. (1979). “Azeri Edebiyatında Teceddüd Devri”. İslam Ansiklopedisi-II, İstanbul, pp. 144-145.
• Köprülü, M.F. (1932). “Dede Korkut Kitabına Ait Notlar”. Azerbaycan Yurt Bilgisi, pp. 133-140.
• Gündüz, E. (2010). “Divan Şairi Seyyid Nesiminin Halk Şairi Kul Nesimi Üzerindeki Etkileri”. Uluslararası Sosial Araştırmalar Dergisi, pp. 202-212
• Mazıoğlu, H. (1986). Fuzuli ve Türkce Divanı’ndan Seçmeler. T.C.Kültür Bakanlığı Yayınları
• Nəsimi. Mən bu cahana sığmazam. 1991, Bakı: Gənclik.
• Usluer, F. (2009a). İlk Eden Kaynaklarla Doğuştan İtibaren Hurufilik. İstanbul: Kabalçı
• Usluer, F. (2009b). Seyyid Nesimi ve Mükaddümatül Hakaiki. İstanbul: Kabalçı